Een doula voor zwangere vrouwen: ceremoniemeesters van de bevalling

Gynaecologisch geweld treft tot dertig procent van de moeders die bevallen in ons land. Wie een beroep doet op een doula als geboortecoach, blijkt minder risico te lopen om een medische ingreep te ondergaan. “Ik blijf bij de moeder en help als een soort advocaat om haar grenzen mee aan te geven.”

It takes a village to raise a child,” luidt het bekende spreekwoord. Maar ook om dat kind ter wereld te brengen, kunnen vrouwen een heus dorp om zich heen gebruiken. Alleen is dat dorpsgevoel vaak niet beschikbaar of bereikbaar.

“Zorgkundigen zijn drukbezet,“ weet Annelein Pompe. “Als je in het ziekenhuis bevalt, zie je verschillende vroedvrouwen passeren en komt de gynaecoloog pas helemaal op het einde erbij. Daardoor wordt de begeleiding gefragmenteerd. Telkens opnieuw dien je je geboortewensen uit te spreken, terwijl je het liefst gewoon in je cocon wil kruipen en daar wil blijven om je zo goed mogelijk te concentreren op de bevalling zelf.”

Pompe, een Nederlandse Brusselse, is fotograaf en kunstenaar, maar zette onlangs haar eerste stappen in de wereld van de verloskunde. “Oorspronkelijk was het mijn doel om een opleiding tot verloskundige te volgen. Toch werd het me actief afgeraden, door de druk op het beroep en de zware studies. Een opleiding tot doula bleek de ideale tussenstap.”

Een doula is een geboortecoach die niet medisch geschoold is, maar moeders voor en tijdens de bevalling mentaal en, als ze dat willen, ook fysiek bijstaat. “Een soort ceremoniemeester bij zwangerschap en geboorte,” zo omschrijft de Vlaamse Federatie van Doula's de opdracht – een Brusselse variant van die vereniging bestaat niet. Het woord doula is trouwens afkomstig van het oud-Grieks en betekent slavin of dienende vrouw.

Feest of horror

In augustus begeleidde Pompe haar eerste bevalling. “Het was alsof alle puzzelstukken in elkaar vielen, alsof ik mijn roeping had gevonden. Voor mij was het een van mijn mooiste ervaringen ooit.” Ze vindt het belangrijk om dat verhaal te delen, om te kennen te geven dat er ook positieve geboorteverhalen bestaan. “Die hoor je veel minder, en zo worden we als vrouw afhankelijk van het idee dat een bevalling een nare gebeurtenis is.”

Een bevalling kan ook een party zijn, zo kijkt Thainy Macêdo ernaar, zij is doula sinds 2017. “Voor een feest bereid je je ook mentaal en fysiek voor. Je maakt je huis klaar, je kiest je kleren, beslist hoe je je haar wil dragen, stelt een playlist op. Ook bij een bevalling kan je genieten van wat er te genieten valt. Je lichaam en je baby zijn hard aan het werk. Het is een mooi moment, dat alles verandert. Waarom kijken we er niet zo naar?” Macêdo begeleidt gemiddeld twee bevallingen per maand in het Brusselse. Bij de geboorte van haar eerste zoon had ze nochtans nog nooit gehoord van het concept. “Had ik het geweten, ik had zeker een doula bij mij willen hebben. Dan was die ervaring helemaal anders geweest.”

Een horrorverhaal, zo omschrijft Macêdo haar eerste bevalling. Daarin staat ze niet alleen: tien tot dertig procent van de vrouwen ervaart dat moment als traumatisch. Een rapport van de Senaat, dit voorjaar verschenen, stelt dat gynaecologisch geweld 'systemisch en institutioneel' voorkomt in België. Vaak gaat het om onnodige of onaangekondigde medische handelingen, versterkt door een gebrek aan zelfbeschikkingsrecht.

“Een roze wolk die uiteenspat,” noemt Macêdo het. “Ik wou bevallen op natuurlijke wijze, maar bleef vier uur lang steken op acht centimeter ontsluiting en mijn zorgverleners moesten ingrijpen. De anesthesist schreeuwde tegen mij om toch maar die epidurale verdoving te kunnen plaatsen. De gynaecoloog stak haar vingers ongevraagd in mij. Niemand van het personeel legde me uit wat er aan het gebeuren was. Alles ging veel te snel. Na de geboorte hoorde ik mijn baby twee minuten lang niet huilen. Het voelde als een eeuwigheid, want ook dan kreeg ik geen uitleg. Mijn partner en mama waren erbij, maar ze konden niks uitbrengen. Alsof het normaal zou zijn dat het zo gebeurt.”

Pas maanden later begreep de van oorsprong Braziliaanse Macêdo dat het helemaal anders had kunnen lopen. “Mijn job als doula nu is om iedereen kalm te houden, te helpen ontspannen en te informeren. Had ik een doula bij mij gehad, dan had ik op de juiste manier die epidurale verdoving kunnen krijgen. Wie weet had ik minder of minder hard moeten duwen. Dat veiligheidsgevoel, daar draait het om: iemand kijkt naar mij, alles komt goed. Dat is een groot verschil met ziekenhuispersoneel in een zorgsituatie: zij zijn zo geconcentreerd om moeder en baby te redden, dat de vorm er precies niet toe doet, zolang het maar gebeurt.”
Hilke Andries is mama van twee zonen, woont in Jette, en deed een beroep op Macêdo voor de bevalling van haar tweede kind. “Ik wou altijd al het liefst thuis bevallen,” vertelt ze. Net als bij Macêdo verliep ook Andries' eerste bevalling niet zoals ze hoopte. “Uiteindelijk werd het een geplande keizersnede. Daarom moest ik ook bij mijn tweede verplicht in het ziekenhuis bevallen, met gynaecoloog erbij. Een doula aan mijn zijde, dat mocht wel.”

Breiende oma

Zo startten Andries en Macêdo een traject van vier maanden op, van juli 2022 tot haar bevalling in november. “Ik wou iemand dicht bij mij die voor mij zorgde, maar daarmee niet per se op medisch vlak. Thainy leerde me zo ontspannen mogelijk te zijn, paste massagetechnieken toe om mijn bevalling in gang te steken. Samen met haar en met mijn partner hebben we ook een bevalplan opgesteld.” Ze omschrijft Macêdo als de breiende oma in de kamer: continu aanwezig, maar weliswaar op de achtergrond.

Macêdo bevestigt: “Ik ben tijdens de bevalling van Hilke niet naar toilet geweest, weet ik nog, omdat ik voelde dat ze het nodig had om mij te allen tijde te kunnen zien. Het enige wat ik nog moest doen, was af en toe suggesties geven om van positie te wisselen. De rest had ik al aangeleerd tijdens het voortraject.”

“Bevallen is een vorm van overgave,” zegt ook Pompe. “Je geeft jezelf de toestemming om iets en iemand los te laten die je al negen maanden in je draagt. Sta gerust op, beweeg, heb vertrouwen. Films tonen hoe vrouwen steeds op de rug bevallen, maar hun bewegingsvrijheid is dan zo'n dertig procent minder. Toch is dat de kennis die we hebben opgeslagen in ons lichaam. Niet elk idee klopt. Het gaat erom vrouwen te leren doen wat ze op dat moment voelen. Om toestemming te vragen aan jezelf, dat ook. Je mag zingen, je mag krijsen.”

Minder keizersneden

Doula's worden vaak geassocieerd met thuisbevallingen, zegt Pompe. Nochtans heeft Macêdo er zo nog maar eentje meegemaakt. Sommige vrouwen die bij haar aankloppen, willen het liefst natuurlijk bevallen. Maar evengoed gaat het om vrouwen die hulp zoeken omdat ze bang zijn voor de pijn.

In de jaren 1990 al ontdekten Marshall Klaus en John Kennell, twee kinderartsen, dat een bevalling een kwart minder lang duurt als er een doula aanwezig is. Die artsen spraken van het 'doula-effect'. Uit verschillende internationale vervolgonderzoeken bleek intussen dat de aanwezigheid van een doula de kans op een keizersnede verkleint, dat er minder tangverlossingen voorkomen en dat vrouwen minder snel om een epidurale verdoving vragen.

Natuurlijk bestaat ook hier de kans dat vrouwen in een noodsituatie terechtkomen. Een doula treedt vaak op als een soort van advocaat, zegt Pompe, die helpt om mee je grenzen aan te geven. “Maar als er iets fout dreigt te lopen, zeg ik een medisch verantwoordelijke niet dat het anders moet. Ik blijf bij de moeder, zodat zij weet dat ze nog steeds gehoord en gezien wordt. Zwanger zijn kan erg eenzaam aanvoelen.”

Ook een zelfstandige vroedvrouw kan die rol op zich nemen en bovendien de moeders medisch opvolgen. Maar daar zijn er te weinig van in Brussel, ondervond Hilke Andries toen ze hulp zocht. Dat bevestigt vroedvrouw Elke Van Den Bergh, bezielster van de vroedvrouwenpraktijk Zwanger in Brussel. “Doula's vangen een stuk de continuïteit van zorg op die vroedvrouwen niet of niet meer kunnen bieden.” Dat is zeker niet alleen een Brussels probleem, benadrukt ze, al zijn er bepaalde factoren die het uitdagender maken. Met stip op één: de meertaligheid, want “bevallen in het Frans of Engels is voor een Nederlandstalige niet vanzelfsprekend”.

Ook Macêdo merkt dat vrouwen het liefst in hun moedertaal bevallen. Ze spreekt vijf talen en begeleidt vaak multiculturele koppels. “Als de partner Nederlandstalig is en de moeder Spaans, kan ik beiden in hun eigen taal begeleiden. Soms zijn vrouwen bang voor de voertaal in het ziekenhuis. Dan communiceer ik in twee richtingen om die taalbarrière op te heffen.”

Een heikel punt bij doula's blijft de kostprijs. In tegenstelling tot een vroedvrouw is doula geen erkend beroep. Brussel telt intussen minstens veertig à vijftig doula's, afhankelijk van de bron. Sommige ziekenfondsen komen wel tussenbeide. Ook zijn niet alle doula's gecertificeerd, wat een voorwaarde is voor terugbetaling. Zo probeert Pompe een certificaat te behalen, maar kan ze er pas aanspraak op maken zodra ze meer bevallingen achter de rug heeft. “Meer vrouwen zouden een doula nemen als er sprake zou zijn van een minimale terugbetaling,” denkt Macêdo.

De afgelopen jaren merkt de doula een enorm verschil met hoe ziekenhuispersoneel omgaat met zwangere vrouwen. “Meer zorgverleners vragen toestemming voor ze handelingen uitvoeren en geven meer uitleg over het waarom,” zegt Macêdo. “Al kom ik evengoed in ziekenhuizen die nog nooit van het woord doula gehoord hebben.” Sommige vroedvrouwen of andere zorgverleners, willen doula's niet erkennen. “Ze zijn bang dat we hen willen vervangen, terwijl we er juist zijn om te helpen. Bij anderen zijn we juist erg geliefd, als zorgverleners weten dat het juist minder lastig wordt voor hen.”

De mooiste samenwerking blijft echter die tussen moeder en doula. Zo hebben Hilke Andries en Macêdo nog steeds nauw contact. “Intussen zijn we haast vriendinnen geworden. We blijven elkaar berichtjes sturen, bijvoorbeeld bij de verjaardag van mijn zoon.” Logisch, vindt Macêdo dat. “Ze voelen als mijn kindjes. Daarom blijf ik benieuwd hoe het met hen gaat.”