Grootschalig onderzoek naar gebruiksruimtes: 'Geen mirakeloplossing voor drugsoverlast'

In opdracht van het federaal wetenschapsbeleid Belspo onderzoeken vier Belgische universiteiten momenteel de impact van druggebruiksruimtes. In het kader daarvan wordt ook de Brusselse Alhambra- en Zuidwijk tegen het licht gehouden. Professor Sophie André (Université de Liège) focust voor het onderzoek op de handelaars en de buurtbewoners: "Het probleem in Brussel is dat de hulpverlening volledig verzadigd is."

De drugsoverlast in Brussel bereikte afgelopen zomer een piek: zowel in de Zuidwijk als in de Alhambrawijk swingde de criminaliteit gelinkt aan drugsgebruik de pan uit. Sinds 2022 heeft Brussel Gate, de gebruikersruimte in de Woeringenstraat waar mensen terecht kunnen onder toezicht van een team gezondheids- en maatschappelijk werkers. Het doel van de ruimte is om drugsgebruik in de openbare ruimte terug te dringen en om mensen in veilige omstandigheden te laten gebruiken.

Gate is niet de eerste gebruikersruimte in België. In 2018 werd Luik de Belgische pionier, hoewel in andere Europese steden als het Spaanse Barcelona of het Zwitserse Genève al zo’n dertig jaar gebruikersruimtes bestonden. Studies toonden aan dat die ruimtes een positieve impact hebben op de gezondheid van gebruikers.

“Toch is een specifiek onderzoek in de Belgische context nodig,” vindt professor Sophie André van de Université de Liège. Samen met onderzoekers van de UGent, Université de Saint-Louis en Université Catholique de Louvain werkt zij mee aan een studie naar de effectiviteit van gebruikersruimtes en de impact op buurtbewoners.

BRUZZ: Waarom is het onderzoek nuttig?
Sophie André: “De resultaten van die buitenlandse studies zijn beïnvloed door lokale en specifieke omstandigheden van de steden, zoals de levenskwaliteit, overlast en criminaliteit. Die zijn anders in elke stad. Een gebruikersruimte in Brussel kan dus een andere invulling nodig hebben dan een in Barcelona.”

BRUZZ: Hoe evalueert u of een gebruikersruimte werkt?
André: “Daarvoor bestaat nog geen vaste evaluatiemethode. Het onderzoek poogt daarom ook om daar een aanzet toe te doen. Wij onderzoeken niet alleen de impact op de gezondheid van de gebruiker, maar ook op de criminaliteit, overlast en op de gemeenschap. Met ‘de gemeenschap’ bedoelen we buurtbewoners en handelaars in probleemwijken, gezondheids- en veiligheidsdiensten, die regelmatig in contact komen met openbaar drugsgebruik.”

BRUZZ: In Brussel kunnen inwoners en handelaars van de Alhambra- en Zuidwijk deelnemen aan het onderzoek. Waarom die wijken?
André: “Zij krijgen het meest te maken met drugsoverlast. Wij gaan met hen in gesprek over drugsoverlast in hun wijk. Hebben ze ervaringen met drugsgebruikers? Kennen ze Gate? Kunnen ze een ‘voor’ en een ‘na’ zien sinds Gate er is? Hoe staan ze tegenover gebruikersruimtes? Op die manier kunnen we meten wat hun verwachtingen zijn en aanbevelingen geven om de gebruikersruimtes meer aan te passen aan die verwachtingen.”

BRUZZ: Is dat het doel van het onderzoek: aanbevelingen geven?
André: “Ja, in eerste instantie maken we een analyse van de gebruikersruimtes. Wat gaat goed, wat kan beter? Op basis daarvan geven we advies over bijvoorbeeld hoe de ruimte ingericht is of de diensten die aangeboden worden. In Brussel zijn we nog volop gegevens aan het verzamelen, maar in Luik hebben we al onze eerste resultaten. Daar blijkt dat het gebruik inderdaad minder in de openbare ruimte plaatsvindt, maar dat de overlast daarom niet weg is. Dat komt omdat gebruikers na hun bezoek niet voldoende uitgenodigd worden om er te blijven en dus onder invloed op straat belanden.”

BRUZZ: Is dat ook zo in Brussel?
André: “In Gate is dat minder het geval. Gebruikersruimtes zijn geen mirakeloplossing voor drugsoverlast. Ze hebben inderdaad een positief effect op de gezondheid en veiligheid van de gebruiker, maar criminaliteit en overlast zullen ze niet verhelpen. Ook op de levenskwaliteit van buurtbewoners zullen ze geen groot effect hebben als er geen aanvullende maatregelen en benaderingen zijn. Daarom raden we aan om gebruikers de mogelijkheid te bieden om er te douchen of koffie te drinken, zodat ze even in de ruimte blijven.”

BRUZZ: Zijn gebruikersruimtes voor iedereen een oplossing?
André: “Ze trekken een specifieke populatie aan. Er komen eerder gemarginaliseerde en dakloze mensen terecht. Jongeren of mensen die niet tot die populatie behoren, zijn minder geneigd om gebruik te maken van die ruimtes. Het probleem in Brussel is dat de hulpverlening volledig verzadigd is. Er zijn veel organisaties, veel meer dan in Luik, maar die zijn voor zeer specifieke doelgroepen. Drugsverslaafden stuiten dan telkens op een exclusiecriterium: ze mogen niet in de gevangenis hebben gezeten bij de ene organisatie of ze mogen geen mentale problemen hebben bij de andere. Daardoor is de toegang naar hulp niet laagdrempelig genoeg.”

BRUZZ: Tot wanneer loopt het onderzoek?
André: “Het onderzoek is in december 2022 van start gegaan en loopt nog tot 2026. In juni zouden we onze eerste concrete resultaten van het onderzoek in Brussel willen voorleggen.”