Koninklijke Munt stopt met munten slaan

Een instituut verdwijnt. De Koninklijke Munt van België (KMB) aan de Pachecolaan stopt vandaag met het slaan van euromunten. Op de werkvloer balanceert de sfeer tussen onbegrip en gelatenheid. “Niemand kan uitleggen waarom, we maken winst.”

In de entreehal van de Koninklijke Munt stond op een woensdag afgelopen september een lange rij wachtenden, bijna tot op straat. Verzamelaars uit alle hoeken van het land waren naar Brussel gekomen voor de uitverkoop van de laatste stocks herdenkingsmunten. Wie er snel genoeg bij was, kon nog een zilveren munt met het hoofd van Einstein of Hergé tegen een soldenprijsje op de kop tikken.

Doorgaans is het niet zo’n overrompeling in het kale, uitgeleefde jarenzeventiggebouw, dat in de loop van de tijd veel te groot is geworden. Voor de eeuwwisseling, in de periode van de frank, werkten hier honderdzestig mensen. Toen ingenieur Jean-Paul Mertens in 2008 bij de KMB aan de slag ging, waren het er nog negentig. Tegenwoordig werkt in het hele gebouw minder dan vijftig man.

Mertens, hoofd van de productie, neemt ons mee naar het grote atelier. Voor we naar binnen mogen, is er controle. Al het kleingeld moet uit onze zakken. Als we weer naar buiten gaan, zal de veiligheidsagent ons opnieuw scannen met zijn metaaldetector. Een paar muntjes meenemen als souvenir is er dus niet bij.

In de met neon verlichte productiehal werkt een achttal arbeiders aan de laatste grote opdracht voor circulaire munten: 56 miljoen 5-eurocentjes. Het is de Europese Centrale Bank die jaarlijks per land vastlegt voor welk bedrag er aangemunt mag worden. Vervolgens beslist de Nationale Bank samen met de regering welke munten er geslagen zullen worden. Op dit moment is er vooral nood aan rosse muntjes. “Winkels en banken liggen ervoor op hun knieën,” zegt Mertens.

Hij toont de verschillende etappes van de muntslag, die onder zijn leiding geautomatiseerd werd. Voor alle duidelijkheid: de euromunten worden hier niet van a tot z gemaakt. De rondellen - de ronde metalen schijfjes - worden in grote kartonnen dozen aangekocht. Voor de 5-eurocentjes zijn ze van staal met een laagje koper.

Een verpakkingsmachine maakt er vervolgens papierrolletjes van vijftig muntjes van. Over de band gaan de rolletjes naar een oven waar ze, per tien stuks, samengeperst en met plastic folie geseald worden tot een soort wafeltjes. Die worden, na weging en controle, verpakt in houten kisten, die verzegeld worden en afgesloten met zwarte metalen klemmen. De kisten worden bewaard in een kluis, tot ze opgevraagd worden door de Nationale Bank, die de munten in omloop brengt.

In een hoek van de werkplaats is een andere groep arbeiders bezig met de luxeverpakking van herdenkingsmunten. Elk jaar geeft het munthuis ook een twaalftal themamunten uit, bedoeld voor verzamelaars. Zo was er eerder dit jaar de gouden 100-euromunt met de beeltenis van Magritte. Eind september werd de laatste verzamelaarsmunt geslagen: een 2-eurostuk voor de tweehonderdste verjaardag van de universiteit van Gent. Het slaan van die herdenkingsmunten, die verkocht worden tegen een prijs ver boven de nominale waarde, is een commerciële activiteit, vorig jaar goed voor een omzet van bijna vier miljoen euro. Maar ze vergt veel meer precisie en handenarbeid dan de productie van circulaire munten. “Verzamelaars zien elk detail,” aldus Mertens.

Maandag 23 oktober gaat het atelier dicht. Alle machines worden verkocht. Mertens: “Eind december gaat het licht uit.” De federale regering heeft namelijk besloten de muntslag uit te besteden.

Een jaar geleden kreeg het personeel de boodschap te horen. Die kwam hard aan, zeker omdat het huurcontract voor het gebouw en de exploitatievergunning nog tot 2021 lopen. Eerst zou alleen het slaan van circulaire munten stopgezet worden, maar een maand later werd duidelijk dat ook het hele commerciële luik zou worden uitbesteed.

Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) gaf als reden dat door de komst van de euro en de toename van elektronische betalingen er minder euromunten nodig zijn en dat de Europese Commissie erop aandringt om muntoverschotten van andere Europese landen over te nemen. “In Duitsland, dat vijf munthuizen heeft, en Frankrijk is er een overproductie,” zegt André Toujour, afgevaardigde van de onafhankelijke vakbond Nuod. “Ik vraag me dan af: waarom werd er niet beter onderhandeld?” Ook Nederland heeft een overschot aan kleine rosse centjes sinds alle bedragen daar afgerond worden. Al enige tijd worden voorraden van 1-eurocentjes overgekocht en moet de Belgische Munt, in plaats van zelf munten te slaan, de oude centjes van onze noorderburen opnieuw verpakken.

Geen ontslagen
Dat de minister ook de hoge productiekosten inriep als argument voor de sluiting heeft veel kwaad bloed gezet op de werkvloer. De stopzetting van de muntslag zou een structurele kostenbesparing van ruim twee miljoen euro opleveren. “Hoezo,” zegt Toujour. “We waren de laatste drie jaar weer winst aan het maken, met name dankzij de verzamelaarsmunten.”

Er vallen inderdaad geen ontslagen. Veertien mensen kunnen aan de slag blijven bij de Koninklijke Munt. Die wordt in naam niet afgeschaft, maar omgevormd van staatsbedrijf tot een kleine administratieve dienst, verantwoordelijk voor bestellen en controleren van muntstukken en voor de bestrijding van de valsemunterij.

De overige personeelsleden kregen een baantje aangeboden, elders bij Financiën. “Een fijn vooruitzicht is dit voor de meesten niet,” zegt Jean-Paul Mertens. “Het zijn veelal oudere mensen die hun machines door en door kennen en die nu ergens kopieën moeten gaan maken of met een borstel vegen.”
Grote onbekende is nog altijdwie in de toekomst de euromunten zal slaan. De aanbesteding is nog maar net gepubliceerd. “Bovendien zal de nieuwe producent alles opnieuw moeten opstarten en zelf ook alle muntstempels moeten maken, want de onze worden vernietigd. In het beste geval zullen de eerste munten daar in de herfst van volgend jaar van de pers rollen,” zegt Mertens.

Over de opvolger wordt onder het personeel al volop gespeculeerd. De meesten gokken op de groep Heylen, de holding van de Kempense ondernemer Wim Heylen. De groep telt enkele bedrijven die rondellen maken, ook voor de KMB. Vorig jaar nam ze de Koninklijke Munt van Nederland over, die door de staat van de hand werd gedaan wegens verlieslatend. Heylen sprak toen meteen ook de ambitie uit om wereldwijd hét munthuis te worden voor kleine en middelgrote landen.

Minder kwaliteit
Wie het ook wordt, Mertens vreest dat de kwaliteit erbij in zal schieten. “Er is veel verschil tussen de Europese munten. Leg honderd 5-eurocentjes naast elkaar en je ziet het meteen. België zit altijd bij de beste.” Waar die kwaliteit hem dan in zit? “Een goede munt blijft lang blinken, de kop staat precies in het midden en er is voldoende reliëf en diepte. Een mooie munt heeft bombage, een buikske.”

Mertens betreurt dat België nu vervalt tot de groep van ministaten als Malta en Luxemburg die hun euromunten door een buitenlands munthuis laten slaan. Vakbondsman Toujour vindt dat de overheid een parel aan de Belgische kroon uit handen geeft. “Je hebt de koning, de vlag en de munt.”

De verhuizing van de productie kan ook consequenties hebben. Nu wordt de echtheid van de munt gewaarborgd door twee minuscule tekens op elke stukje: het teken van het munthuis – een engelenkopje – en het wapen van Herzele. Dat is het teken van muntmeester Ingrid Van Herzele, de grote baas van de Koninklijke Munt. Of die symbolen nog in de munt gegraveerd zullen mogen worden als de muntslag uitbesteed wordt, is onduidelijk, zelfs voor de muntmeester.

En zullen de verzamelaars nog wel geïnteresseerd zijn in de herdenkingsmunten? De oudere man uit Luik die vorige week aanschoof voor de laatste stocks alvast niet. “Als het in het buitenland gebeurt, dan stopt het voor mij.”

Wat doet de Koninlijke Munt?

De Koninklijke Munt van België (KMB) heeft als enige in ons land het recht om - in naam van de koning - munten te slaan, dat wil zeggen een geldwaarde te geven aan metalen jetons. Ze slaat enerzijds de circulaire munten oftewel de euromunten voor het gewone betaalverkeer. Die hebben alle een common side, identiek voor de hele eurozone, en een nationale zijde. De gemeenschappelijke zijde werd destijds ontworpen door Luc Luycx, vandaag nog steeds de huisgraveur van de Munt. Daarnaast maakt de KMB elk jaar een reeks herdenkingsmunten voor verzamelaars. De regering heeft beslist om de volledige muntproductie uit te besteden. Het lab dat het gerecht bijstaat in de strijd tegen valsemunterij en het kantoor dat het goud van juweliers waarborgt blijven wel behouden.