In de ban van het soefisme: 'Voor eigen deur vegen'

Het islamitische soefisme krijgt steeds meer aanhangers in Brussel en roept moslims op tot meer verantwoordelijkheid. "Kijk eerst naar jezelf en dring anderen je mening niet op." [1 reactie]

Nadat de voorbije decennia de orthodoxen het voor het zeggen hadden in de islam, is het soefisme aan een inhaalbeweging bezig. Vooral de Marokkaanse broederschap van de Boutchichiya zit in de lift. Niet alleen Brusselse moslims, ook steeds meer niet-moslims voelen zich aangetrokken tot deze islam made in Morocco .

De Boutchichiya zijn discipelen van de gelijknamige soefi-orde uit Madagh, een dorp in het oosten van Marokko, geleid door de spirituele leermeester Sidi Hamza Al Qadiri Al Boutchichi. Deze volkse en mystieke islam is van oudsher geworteld in de Marokkaanse samenleving en bestaat er naast de officiële islam. Door de zaouïa's ( zaouïa betekent letterlijk 'hoek', en vandaar 'plek van samenkomst') wordt de leer van de sjeichs of soefi-meesters verspreid.

Maar wat verklaart het recente succes van deze strekking binnen de islam, afkomstig uit Marokko, in België? Volgens Fatima-Zahra Van Gelder beantwoordt het soefisme aan de behoefte aan spiritualiteit. De Vlaamse Van Gelder bekeerde zich dertig jaar geleden. Religie en spiritualiteit zijn voor haar onlosmakelijk verbonden. "Het soefisme is voor mij een leefwijze, een manier om de problemen van het dagelijkse leven aan te kunnen. Het geeft mij een enorme innerlijke kracht."

Ook in het leven van Omar Van Den Broeck, ook al een bekeerling en actief binnen de Moslimexecutieve, speelt het soefisme een uiterst belangrijke rol. "Ik ben via het lezen van de hindoeïstische Veda's (door soefi's als deel van het oosterse erfgoed beschouwd, HV) en islamitische denkers als Ibn Arabi en Al Ghazali bij het soefisme terechtgekomen. Als literatuurwetenschapper was ik vooral gewend de egoliteratuur van westerse schrijvers te bestuderen. Het soefisme was een verademing voor mij."

Soefi's hechten veel belang aan waarden als eenvoud, nederigheid, respect voor anderen, eerlijkheid en integriteit. Volgens de 43-jarige Samira Lahlou spreekt het gebrek aan dogmatisme dat het soefisme kenmerkt, veel moslims aan. Zelf van Marokkaanse afkomst, maar opgegroeid in België, vond Lahlou in het soefisme een verzoening tussen het islamitische gedachtegoed en de westerse waarden. "Voor mij zijn respect en zelfbeschikking heel belangrijke waarden. Die vond ik zowel bij het soefisme als in mijn westerse opvoeding terug."

Soefi worden
Hoe word je nu soefi? Zijn er voorwaarden of vereisten waaraan je moet voldoen, of kan iedereen soefi worden? Van Den Broeck: "De leermeester of spirituele leider speelt een cruciale rol." Van Den Broeck is sinds een tiental jaar lid van de Boutchichiya. Al bij zijn eerste ontmoetingen met leden van de Boutchichiya voelde hij een herkenning. "Soefi's streven ernaar om in harmonie met hun omgeving te leven. Ten dienste staan van anderen neemt een belangrijke plaats in. Hiervoor moet je een strijd, een jihad , met je lagere ik voeren. Spirituele technieken helpen daarbij. De bedoeling is jezelf te vergeten en de nabijheid van het goddelijke te ervaren."

Het belangrijkste spirituele groepsritueel in het soefisme is de dhikr , wat letterlijk 'het herinneren van God' betekent. Door middel van het reciteren van passages uit de Koran of de namen van God wordt geprobeerd een hogere bewustzijnstoestand te bereiken.

Door dit hoge esoterische gehalte werd het soefisme lange tijd door de orthodoxe islam én het establishment in de islamitische wereld verworpen. Ook de bezwerings- en vereringsrituelen, en niet in het minst de aantrekkingskracht die van de mystieke leiders uitgaat, zijn voorwerp van kritiek.

Soefi's beweren dan weer dat deze vorm van de islam dichter bij de ware essentie van de religie komt. Feit is dat het meer ruimte laat voor persoonlijke interpretatie. Dat vormt meteen ook een verklaring voor het grote succes op dit moment in Marokko, bij alle lagen van de bevolking. Voor het eerst in de geschiedenis wordt daar ruimte gelaten om de religie op de eigen manier te beleven.

Tegenwicht
Kan het soefisme hier ook als platform tot maatschappelijke verandering dienen? Zou het de islam in een positiever daglicht kunnen plaatsen en een tegengewicht bieden voor de extremistische islam? "Soefi's doen niet aan politiek," benadrukt Omar Van Den Broeck. "Het is niet
onze taak om een maatschappelijk debat op gang te brengen. Soefi's moeten in de eerste plaats zichzelf in vraag stellen en voor eigen deur vegen."

Maar zelfs de spirituele leider van de Boutchichiya drukte onlangs zijn Europese discipelen op het hart dat soefi's moeten meegaan met hun tijd. "Zich afkeren van de moderne samenleving is niet langer aan de orde," bevestigt Rachid Akhdim. "Wij zijn van mening dat de afstand en het onbegrip hierdoor alleen maar groter worden." Akhdim is een dynamische dertiger uit de Molenbeekse De Ribaucourtstraat en is verantwoordelijk voor de jongerenafdeling bij de Brusselse Boutchichiya. Hij bereidt nu een scoutskamp voor dat hij deze zomer voor Brusselse kinderen organiseert. "Veel leden van de Brusselse Boutchichiya zijn jonger dan dertig," vertelt Akhdim. "Dat is een teken dat die jongeren op zoek zijn naar iets. Ik zag zelf veel van mijn jeugdvrienden het verkeerde pad op gaan, onder invloed van hun slechte omgeving. Daarom wil ik nu iets voor de toekomstige generaties doen. Het is belangrijk voor die kinderen om een paar weken hun vastgeroeste gewoonten los te laten. In de natuur leren ze met elkaar omgaan en een eigen identiteit opbouwen."

In Marokko moedigt de regering het soefisme al een paar jaar aan. Een duidelijke verschuiving met vroeger, toen de mystieke islam er nauwelijks werd getolereerd. Nu wordt het door de machthebbers juist ingezet als alternatief voor het religieuze extremisme. Initiatieven zoals het Festival des Musiques Sacrées in Fes en de internationale soefi-ontmoetingsdagen van de Boutchichiya in Madagh zijn voorbeelden van de heropleving van het Marokkaanse soefisme. In België hadden politiek en overheid tot nu toe weinig interesse voor het islamitische soefisme. Dit heeft ook voor een deel te maken met het feit dat soefi's zich niet op de voorgrond dringen.

Dat het ook hier lang niet altijd gemakkelijk is om voor je interesse in het soefisme uit te komen, illus­treert Omar Van Den Broeck. "Net na mijn bekering werkte ik bij de het Islamitisch-Cultureel Centrum (de Grote Moskee van Brussel, HV) . Het soefisme werd er geduld, maar met veel moeite. Veel aanhangers van de orthodoxe islam vinden dat het soefisme weinig te maken heeft met de echte islam. Daarom hangen velen het niet aan de grote klok dat ze soefi zijn."

:: Dit artikel kwam tot stand met de steun van de Koning Boudewijnstichting