KVS wint Spiegelprijs voor 'beeldvorming Congo'

Er leek wel een handig pr-bureau mee gemoeid: Jan Goossens van de KVS was nog maar enkele dagen terug uit Congo waar minister van Cultuur Anciaux een intentieverklaring voor culturele samenwerking ging ondertekenen, toen hij in Gent voor zijn theater de Spiegelprijs mocht ontvangen, bestemd voor een instelling die bijdraagt aan een realistische beeldvorming over Afrika.

De Spiegelprijs is een nieuwe prijs, in het leven geroepen door vrienden van de vorig jaar overleden Patrick De Spiegelaere. De fotograaf was in de loop van zijn carrière gefascineerd geraakt door Afrika, waar hij samen met journalist Gerry De Mol regelmatig op reportage trok voor Vredeseilanden.

Ook bij de mensen van KVS is er die fascinatie. Wat begon als een poging om Afrikaanse artiesten uit Brussel bij de KVS te betrekken, is uitgegroeid tot een samenwerking met kunstenaars in Congo. Het cultuurbeleid in Vlaanderen had decennialang geen enkele band met de culturele wereld in dat land. Omdat de KVS aan de weg timmert, werd het gezelschap ook betrokken bij de intentieverklaring van minister An­ciaux.

"Het engagement van de Vlaamse gemeenschap blijft voorlopig beperkt, maar," zegt Jan Goossens, "als je ziet dat er jarenlang niks gebeurde, dan is er toch een belangrijke eerste stap gezet. De Franse Gemeenschap is ons al geruime tijd geleden voorafgegaan: zij hebben al een cultureel akkoord met Congo, en in Kinshasa is er een Centre Wallonie-Bruxelles. Vorig jaar was er het grote festival Yambi met Congolese artiesten. Ik vind niet dat wij moeten ijveren voor een doorslagje van wat zij doen en in Congo bijvoorbeeld een Vlaams centrum uit de grond moeten stampen. We moeten niet overhaasten, maar nu er ook vanuit het middenveld en de universiteiten interesse is, mag de politiek best volgen. De Vlaamse Gemeenschap moet zich nu de vraag stellen wat men in Congo wil bereiken, voortbordurend op initiatieven die er al zijn, en eventueel nieuwe accenten toevoegen."

Wat behelst zo'n intentieverklaring precies?
Jan Goossens: "Er liggen nu plannen voor voor een relatief korte periode, 2008 en 2009. Het budget voor culturele uitwisselingen tussen Vlaanderen en Congo wordt fors verhoogd, maar dat betekent nu ook weer niet dat het om een huizenhoog bedrag gaat. Een Vlaams Huis, als men dat al zou willen, kun je daarmee niet betalen. Aan ons heeft Anciaux gevraagd om de rol van katalysator op te nemen en een ontwerp op papier te zetten van wat er met de middelen kan gebeuren."

Euh... alles aan de KVS-werking in Afrika besteden?
Goossens: "De komende twee jaar zijn er weinig directe KVS-artiesten betrokken bij de projecten die nu voorliggen. Ons 'Congo-traject' is de laatste jaren al zo geëvolueerd dat we vooral proberen een breed draagvlak te creëren, dus ook bij anderen. De prioriteit van de KVS blijft uiteindelijk hier in Brussel liggen."

"Ultima Vez is intussen ook al in Congo gaan spelen en workshops gaan geven, Think of One heeft er getoerd, het Antwerpse Time Circus, bekend van de stadsinstallaties op de Zomer van Antwerpen, is er momenteel om een project voor te bereiden, regisseur Johan Dehollander is er geweest, bij STAN is er interesse..."

U zou ook Bernard Foccroulle, ex-directeur van de Munt, mee naar Congo willen nemen?
Goossens: "Ja, al heeft dat niks met een Vlaams engagement te maken. Zijn eventuele reis betreft het Institut National des Arts, dat tussen de jaren 1950 en '80 hét conservatorium was voor Zwart-Afrika, maar dat intussen zwaar in de problemen is geraakt en nog nauwelijks geld krijgt om de salarissen te betalen, laat staan dat er werkingsmiddelen zouden zijn. Het niveau is er enorm op achteruitgegaan."

"Wij willen in Congo langdurige workshops en kleine creaties verzorgen, maar we kunnen natuurlijk niet in ons eentje die instelling erbovenop helpen. We namen er de jazzmusicus Fabrizio Cassol mee naartoe, die er zijn hart aan verpand heeft, en die Bernard Foccroulle warm heeft gemaakt. Misschien kan die wel weer verder helpen."

"Ook Music Fund van Lukas Pairon heeft er al een workshop verzorgd en wil instrumentenherstellers uit Congo naar België halen om hier lessen te volgen."

"De Vlamingen zijn terug," riepen enkele Congolezen blij tijdens een TerZake-reportage over uw recente reis. Dat klinkt als: "We zijn blij dat de kolonisten er weer zijn!"
Goossens: "Ja, dat is soms wel moeilijk. De miserie in Congo is zo groot dat sommigen op een totaal onkritische manier terug beginnen te verlangen naar de koloniale periode. Dat is menselijk. Ik denk dat wij er open met hen over moeten spreken, hen duidelijk maken dat het verleden niet rooskleurig was, maar vooral dat we nu op een compleet andere manier willen samenwerken. Maar we moeten toch niet uit Congo wegblijven uit schrik neokolonialisme te worden verweten? Reden te meer, lijkt me, om vooral goed na te gaan hoe je het wilt aanpakken. Bij ons gaat het nooit om financieel investeren, het gaat om culturele uitwisselingen."

De Spiegelprijs gaat over een rea­listische beeldvorming. U moet er toch voortdurend mee worden geconfronteerd dat we vanuit Europa op een zeer veralgemenende en clichématige manier over Afrika praten?
Goossens: "Ja, er is hier een groot onvermogen om te zien wat er in Afrika ook aan goeds gebeurt. We zien het als een continent waar alleen oorlog wordt gevoerd en waar mensen sterven aan aids of malaria. Die perceptie, waar velen toe bijdragen, biedt het excuus om Afrikanen niet au sérieux te nemen en er dan ook niet over na te denken hoe kan worden samengewerkt."

Maar je kunt de ellende ook niet verbergen: 'De schande van Oost-Congo' blokletterde De Standaard vorige week, over de vreselijke terreur daar.
Goossens: "Wat daar gebeurt, is verschrikkelijk. Maar het betekent niet dat mensen in een andere regio in dat immense land, en zelfs in die regio, ook niet hun eigen behoeften en problemen hebben. Ook in een land waar oorlog wordt gevoerd, heeft het zin om in cultuur te investeren."

"Aan de andere kant heeft Congo de voorbije jaren een enorm traject naar democratie afgelegd, er is een democratisch 'momentum'. Daar moeten we iets mee doen, iedereen op zijn terrein. Ons terrein is cultuur. Je kunt overigens niet tot een weerbare democratie komen als er geen levende, autonome culturele sector is. In Congo zijn er momenteel meer potentiële leiders voor het land in de culturele sector, dan in het politieke wereldje. Afrika zal ook nooit rustig en stabiel worden als Congo het niet wordt, dat heeft het laatste decen­nium ons geleerd."

"Ons verleden geeft ons toch een zekere verantwoordelijkheid? Dus moet er worden geïnvesteerd in de civil society, in onderwijs, cultuur en de media. We zouden daar vanuit Vlaanderen een enorm verschil kunnen maken! Het zou fantastisch zijn als we ook een culturele as tot stand zouden kunnen brengen richting Oost-Congo. Als je weer een culturele uitwisseling tot stand zou kunnen brengen tussen Kinshasa, Kisangani en Goma, zou dat fantastisch zijn, en we doen daar ook wel pogingen toe. Nu kunnen artiesten - er zijn daar echt wel interessante mensen bezig - elkaar niet ontmoeten omdat het luchtverkeer, het enige wat er nog is, véél te duur is. Ze kennen elkaar alleen via het internet."

Heeft de KVS daarmee zijn 'actieradius' helemaal verlegd van Congolezen in Brussel naar Congo zelf?
Goossens: "Toen we in de Bottelarij zaten en beslisten om van de KVS een Vlaams stadstheater voor de hele stad te maken, met de realiteit van Brussel als uitgangspunt, begonnen we met verschillende gemeenschappen contacten te leggen."

"We hebben in die periode ook Het leven en de werken van Leopold II van Hugo Claus gecreëerd. Maar we kwamen tot de vaststelling dat dat stuk wel geschreven was door een blanke man die zich schuldig voelde, maar dat er maar één zwarte in voorkwam, die dan ook nog eens niets zei. We beslisten daarom ook contact te zoeken met de Brusselaars van Congolese afkomst die cultureel actief zijn. We zijn dan met het project Green Light begonnen, met workshops, een carte blanche... En meer en meer kwamen ze ook terecht in de reguliere programmering. Raven Ruëll maakte met enkele zwarte acteurs een versie van Arne Sierens' stuk Martino."

"Nu bestaat die Green Light-groep als dusdanig niet meer en duikt Congo meer op in ons gewone programma. Voor onze internationale werking trekken we niet alleen naar Europese festivals, maar we zetten ze in het verlengde van onze Brusselse invalshoek. Tijdens mijn reizen naar Congo ben ik op heel
interessante artiesten gestoten. Zo werken we samen met de fotograaf Sammy Baloji en met de
choreograaf Faustin Linyekula uit Kisangani, die in april een week carte blanche van ons krijgt om artiesten met Afrikaanse roots te tonen."

Slaagt u er ook in om Afrikaanse Brusselaars in de zaal te krijgen?
Goossens: "Dat proberen we natuurlijk wel. Makkelijk is het niet, het verloopt moeizamer dan bij de Maghrebijnse gemeenschap, waar je toch enkele rolmodellen hebt als Sam Touzani of Ben Hamidou. Zulke figuren hebben we niet in de Afrikaanse gemeenschap."

"Tijdens de carte blanche van Linyekula hopen we met enkele projecten de Brusselse Afrikanen te bereiken, al is natuurlijk onze eerste zorg dat het om een goede programmering gaat. We hebben vastgesteld dat de Congolese gemeenschap vooral met muziek over de vloer te krijgen is, en daarom programmeren we ook wel optredens."

"Voor theater is het écht moeilijk. Leven en werken speelden we in zaal Molière, in hartje Matonge, en we maakten in de buurt heel wat promotie. Vreemd genoeg bleken heel wat Afrikanen die zaal helemaal niet te kennen. Tja, dan moet je echt van onder nul beginnen. Duidelijk maken aan de mensen van de buurt dat er daar een záál is waar iets te beleven valt."