Molenbeekse stadsverhalen: 't Belgische Manchester

Het Brussels Museum voor Arbeid en Industrie, La Fonderie, wijdt een tentoonstelling aan haar eigen thuishaven: de gemeente Molenbeek. Ooit was dat een klein boerendorpje...

Molenbeek, zo stellen de tentoonstellingsmakers van La Fonderie in hun informatiebrochure, is een plaats van grote tegenstellingen. De levensverwachting verschilt er aan beide zijden van de spoorweg. De bebouwing is er het meest gediversifieerd van het hele gewest. Door de opeenvolgende immigratiegolven is de culturele mix er zeer groot. Dat laatste wil men in de tentoonstellingsruimte laten zien door oude en nieuwe inwoners van Molenbeek in videoreportages hun verhaal te laten vertellen, en hun visie te geven op Molenbeek. Inwoners van de gemeente zullen zich kunnen laten opnemen in een portrettengalerij die hopelijk steeds groter wordt.

Ook Molenbeeks geschiedenis is er een van grote tegenstellingen: op de eerste pagina's van het Cahier dat La Fonderie speciaal naar aanleiding van de tentoonstelling heeft uitgegeven, werd een oud panoramisch schilderij afgebeeld dat dateert van voor het bombardement van Brussel in 1695. Het toont weelderig en idyllisch groen op de plek waar Molenbeek zich bevindt; de omwalling van de stad Brussel en de toren van het stadhuis zijn op de achtergrond te zien. Een gravure uit 1574 die wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek laat de Vlaamse - nu de Gentse - steenweg zien, vlakbij de Vlaamse Poort. Er staan wat huisjes, iemand passeert met paard en kar, mensen dragen voedsel op het hoofd en soldaten oefenen met degens.

IJzergieterijen
Maar in de 19de eeuw verandert het uitzicht van Molenbeek door de industrialisering zeer sterk. Omdat de gemeente gemakkelijk bereikbaar was via de grote verbindingswegen die waren aangelegd, konden de metaalverwerkende bedrijven en de ijzergieterijen er floreren. Vanuit het 'Belgische Manchester' werd uitgevoerd naar heel Europa. Chemische bedrijven, producenten van voedingswaren en bedrijven die koloniale waren behandelden, kwamen zich ook vestigen. Het bevolkingsaantal steeg van 9000 in 1831 tot liefst 42.000 in 1880. Bij elke crisis, zoals die in Vlaanderen in de katoensector of bij de aardappelziekte (1846-1847), stroomden getroffenen in Molenbeek toe om er werk te zoeken. Ze woonden er vaak in penibele omstandigheden.

Toch was niet heel Molenbeek geïndustrialiseerd: nog in 1845, zo lees je in het Cahier, werd het overgrote deel van de oppervlakte van de gemeente ingenomen door landbouwgebied, door graanvelden, bos en moestuinen waarmee de stad werd bevoorraad. In 1880 was nog steeds meer dan de helft van de gemeente landbouwgebied. Op kleine landbouwbedrijfjes werden schapen gekweekt, of bloemen geteeld. Op een postkaart uit 1939 poseert een kweker in de Huygensstraat fier bij zijn
tulpenveld.

Tertiaire sector
De immigratiegolven zijn elkaar blijven opvolgen, in snel tempo. Van het oude rurale dorpje is niet veel meer overeind gebleven, alleen de oude steenwegen en enkele Vlaamse toponiemen zijn blijven bestaan. De zware industrie geraakte in verval en Molenbeek moest de moeilijke overstap maken van een industriële samenleving naar een waar de tertiaire sector steeds belangrijker werd. Een tentoonstelling over geschiedenis en heden van Molenbeek overstijgt gemakkelijk het lokale. De evolutie van de gemeente is wellicht exemplarisch voor wat in zovele andere steden of regio's wereldwijd aan het gebeuren is: industriële gebieden die in de vorige eeuw ook een enorme bevolkingsexplosie kenden, en vandaag op zoek zijn naar een nieuwe drive in een postmoderne maatschappij. Of het nu gaat om Charleroi, La Louvière of Noord-Engelse steden zoals Manchester.

:: Molenbeek/Stadsverhalen. La Fonderie, Ransfortstraat 27, 1080 Sint-Jans-Molenbeek - 02-410.99.50
data: 11 februari > 15 oktober
open: dinsdag > vrijdag : 10.00 > 17.00 uur - woensdag: 14.00 > 17.00 uur
tickets: 3/4/5 euro