De geschilderde Omertà van Bernard Van Eeghem en Stefanie Claes

In Omertà schilderen Bernard Van Eeghem en Stefanie Claes met een dikke borstel een reeks intrigerende vraagtekens in de transparante ruimte tussen henzelf en het verstomde publiek.

In een genereuze bui schonk de maffieuze medemens uit het zuiden van Italië de wereld het lekkerbekkende leenwoord omertà - dat zoveel betekent als 'zwijgplicht'. Ze geldt niet alleen voor daders en slachtoffers, maar ook de hele gemeenschap van stille getuigen.

Maar als onze Brusselse beeldende theatermakers Bernard Van Eeghem en Stefanie Claes de zwijgplicht installeren, dan doen ze dat niet door het mes op de keel, maar door het penseel op het schildersdoek te zetten. Omertà is een theaterperformance zonder woorden. Omdat er al zoveel woorden zijn dat zelfs de beeldcultuur aan praatziekte lijdt. Maar misschien ook omdat de twee kunstenaars ons iets boeiends te verzwijgen hebben.

Al wat de toeschouwers in de Beursschouwburg moeten doen is zitten en kijken. Naar een groot transparant stuk plastic dat als vierde wand op het voorplan is gespannen. Daarachter hebben Claes en Van Eeghem postgevat met één verfpot en elk een borstel op een lange staak in de aanslag. De toeschouwers zijn genodigden in hun atelier. Alles verloopt in een gewijde stilte, die op een moeizaam op de werkweek gewonnen vrijdagavond zeer welgekomen en goed te verdragen is.

De zwijgplicht maakt het wel niet makkelijker je breedvoerig over de performance uit te laten. Omertà zelf is niet transparant maar hermetisch.

Puntje geel en klad rood
De manier waarop het duo te werk gaat, is interessant. Claes en Van Eeghem slagen er als het ware in een figuratieve tekening op een abstracte manier te tekenen. Zij weten hoe het eindresultaat eruit zal zien, maar hebben de manier waarop ze eerder tijdens de conceptie tot dat eindresultaat zijn gekomen, gedeconstrueerd en herschikt. Sommige details worden al uitgezet nog voor de grote lijnen. Een aantal aanzetten wordt pas veel later hervat. Het beeld wordt al verstoord terwijl het nog opgebouwd wordt. De werkwijze is nu eens meticuleus en dan weer speels of bruut. De figuren geometrisch en dan weer grillig. De hele tijd zijn er witte lijnen en dan plots een puntje geel en een klad rood.

Dat alles ontlokt geen 'oohs' of 'aahs' bij het publiek. Alleen schuchtere speculaties over de vraag waar dit naartoe zou kunnen gaan. Het draait niet om esthetisch genot of plastisch genoegen. We zien twee mensen in stilzwijgend overleg en vastberaden een vooraf uitgezette compositie uitvoeren.

Het doek toont een edelman en een edelvrouw op een paard. Die flankeren een getormenteerde vrouwenfiguur met een pasgeborene. We zien een solsleutel, oplopende cijfers, arceringen en nog enkele menselijke en dierlijke figuren in de marge.

Een verhaal puzzelen
Dit is geen theater zoals te verwachten en te voorzien was. Er gelden codes van de beeldende kunst die weinig houvast bieden. Er zit dus weinig anders op dan te puzzelen. Misschien bevat het beeld een verwijzing naar de kunstgeschiedenis. Misschien bevat het ook een persoonlijk verhaal. Het geheel lijkt immers wat op een gezamenlijk wapenschild - een embleem dat een verzwegen verhaal zou kunnen vertellen.

Voor de voorstelling kregen de toeschouwers een summiere flyer waarop over Claes en Van Eeghem geschreven staat: "Ze praten niet, ze overleggen. Want allen die tussen hen zijn gekomen, zijn nu weggevallen. Wie kent nog hun namen? Waar schuilen de wortels van ongekende woedes.”

Na de voorstelling krijgen de toeschouwers ook een tekening die sterk gelijkt op het schilderij op het doek. Alleen is de tekening gedateerd op 2 mei 2008 en het schilderij op 10 februari 2017. Er lijkt sprake van een tussentijd waarover niet moet gesproken worden.

De plot van Omertà is gelijk aan de manier waarop de tekening à quatre mains tot stand komt. Maar zoals de soms ook naast het doek in het luchtledig verdwalende borstels suggereren, gaat het volledige verhaal die plot te buiten.

> Beursschouwburg. 11/02, 20.30, Brussel
> Lees hier ons Engelstalige interview met Bernard Van Eeghem.

Bernard van Eeghem & Stefanie Claes - Omertà (teaser) from HIROS on Vimeo.