Dubbelinterview met Fabre en Olyslaegers: “Mount Olympus is een emotionele beproeving."

Met Mount Olympus werden onlangs in één moeite alle overgeleverde Griekse tragedies geselecteerd voor het TheaterFestival. De 24-urenmarathon is het resultaat van een bijzondere expeditie die Jan Fabre en Jeroen Olyslaegers samen met 28 performers ondernamen op de Griekse godenberg.

Alles aan Mount Olympus is groot, lang en veel. Jan Fabre en Jeroen Olyslaegers verzamelden alle scherven van alle Griekse tragedies en gooiden ze met een welgemikte worp op de scène, waar liefst 28 performers er 24 uur lang mee aan de slag gaan in een uitputtende performance die op het medeplichtige publiek de uitwerking heeft van een festival à la Tomorrowland. Bij de première vorig jaar in het Haus der Berliner Festspiele kon het publiek zich tussen de scènes en geïmproviseerde slaapstondes door ook bezighouden met cursussen Griekse mythologie, yogasessies en optredens van Griekse folkartiesten, of zich met goedkeuring van Dionysos zelve vol laten lopen met Grieks bier en varken aan 't spit. Voor een kloeke catharsis moet je nu eenmaal werken.
De voorstelling in het Kaaitheater is uitverkocht, maar je kan ze integraal volgen via een livestream op zijn site en op bruzz.be.In het Kaaitheater wordt ook de boekuitgave door De Bezige Bij van het script van Mount Olympus voorgesteld, met de tekst van Olyslaegers en een beschrijving van alles wat gebeurt op het podium.

Mount Olympus was voor Fabre een lang gekoesterde droom. De voorbereiding heeft jaren geduurd, de repetitietijd een jaar, en de 28 performers op de scène vertegenwoordigen vier verschillende generaties waar hij in het verleden mee werkte. "Het was bijzonder om te zien hoe de generatie van Els Deceukelier, Marc Moon Van Overmeir en Anny Czupper, (bijna-)zestigers, samenwerkte met de jongste generatie," vertelt Fabre. "Het hele werkproces is bijzonder geweest. We hebben hier een jaar lang dag en nacht samengezeten met veertig medewerkers. Jeroen schreef elke dag, Dag Taeldeman componeerde. Dat is op dit ogenblik ongezien in Europa. In ons economisch systeem is het de laatste tien, vijftien jaar toch de gewoonte om tien weken te repeteren en dan zo snel mogelijk in première te gaan. Je onttrekken aan dat systeem, aan die ideologie, is op zich al radicaal. Bovendien zijn de tragedies intrinsiek politiek: met hun geweldige zeggingskracht zijn ze de ideale vorm om maatschappelijke thema's, morele kwesties, angsten en driften aan de orde te stellen. Dat was zo in de oudheid en is dat nu nog."

Is jullie radicale werkwijze een antwoord op de vraag in hoeverre je vandaag nog echt tragisch theater kan maken, en geen flauw afkooksel van wat de oude Grieken deden?
Jeroen Olyslaegers: Over die vraag hebben we discussies gehad. Ze is ook pertinent, maar je krijgt het antwoord pas als je daadwerkelijk op die scène staat en merkt dat het effect op het publiek niet uitblijft. Ik heb door deze productie het voorrecht gehad om alle 33 tragedies te kunnen lezen en erover na te denken. Een ongelofelijk cadeau, waar ik nog jaren van zal kunnen genieten, want je voelt zo wat voor een fantastisch materiaal dat is. Naar mijn gevoel gebeurt er nog te weinig mee.

De tragedies confronteren ons met gruwelijkheden die de westerse mens liever blijvend verdringt.
Olyslaegers: We hebben er inderdaad weinig connectie mee, en dat is jammer omdat een groot deel van de westerse cultuur volgens mij ontstaan is tijdens de dionysische festivals waar die teksten werden opgevoerd. De kracht van die teksten is dat ze heel expliciet zijn. Wat gebeurt er met macht? Hoe corrupt kan macht iemand maken? Wat zijn de gevolgen van die corrupte daden? Heel de Oresteia bestaat uit gevolgen van daden waar een ander de rekening voor moet betalen. Een van mijn inzichten op het einde van ons werkproces was dat we op die manier zelf op allerlei vlakken in tragische tijden leven. Neem het ecologische verhaal. Ook daar hebben wij een rekening te betalen, maar we stellen dat voortdurend uit. Zoals koning Oedipus die nog maar eens een onderzoek bestelt over de pestepidemie in Thebe, omdat hij niet wil erkennen dat hijzelf de oorzaak is. Mount Olympus begint ook niet voor niets met de boodschappers die zeggen dat een zieke wind de stad zal bereiken.

Qua tijdsduur drijft u het nog wat verder dan in uw vroegere marathons: Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was en De macht der theaterlijke dwaasheden.
Jan Fabre: Heel veel van mijn werk gaat over tijd. Door een web van herhalingen te spinnen kan je inhoud blootleggen. De tijd is een soort partituur van spookaanwezigheden, van zijn en niet-zijn. Tijd is een architectonisch element van de creatie. Het speelt ook een rol in mijn werk dat schuurt tussen theater en performance. Het gebruik van real time en real action, van echte vermoeidheid en echte doorleving is een zenuwcel van mijn werk.
Voor de première in Berlijn zei ik nog dat ik blij zou zijn als er op het einde nog zestig mensen in de zaal zouden zitten. We zijn geëindigd met een volle zaal en meer dan veertig minuten applaus. We hebben de voorstelling nu een keer of tien gespeeld en we merken dat het hele idee om samen een catharsis te beleven ook echt werkt. De tijd doet zijn werk. Het is een hoer die slaapt met iedereen. Je ziet mensen huilen, moe worden, mee slapen met de acteurs, de klok zetten om op tijd weer wakker te worden… Je voelt ook hoe mensen hun analytische masker laten vallen. De dictatuur van de zon en de maan wordt omgedraaid en we onderzoeken wat er dan gebeurt met je fysieke en mentale staat van zijn. Hoe droom je? Hoe praat je? Hoe besmet dat je acties?
Olyslaegers: Ik vind het fascinerend hoe het publiek deel uitmaakt van dit grote experiment. In Berlijn kregen we bij het begin zelfs een aanmoedigingsapplaus. Het publiek maakte duidelijk dat de vierde wand er wat hen betreft niet meer was en dat zij de rit met ons wilden maken. Het is altijd mijn hoop geweest om aan iets te kunnen meewerken waarin je die catharsis echt voelt. Bij Mount Olympus merken we dat het analytische vermogen na een uur of vijf uur helemaal is weggeschraapt. Je wordt emotioneel op de proef gesteld, en dat is een heel ander soort beproeving. Ik denk dat je het nog het best kan vergelijken met een muziekfestival, waar jongeren bijeenkomen om te drinken, te vrijen en naar muziek te luisteren, en waar bepaalde sociale regels niet meer gelden. Na Rock Werchter was er verontwaardiging dat de festivalgangers zomaar hun tenten en vuil hadden achtergelaten, waarop een socioloog terecht opmerkte dat Dionysos op zo'n festival altijd aanwezig is.

U ging tijdens het afgelopen TheaterFestival de confrontatie aan met criticus Wouter Hillaert over hoe theater er vandaag al dan niet uit zou moeten zien. Zijdelings had Hillaert het in dat verband over de "sirtaki van blote piemels" als karikatuur die wat hem betreft niet meer hoeft. Die blote piemels zijn er wel in Mount Olympus, en ook de vrouwen dragen niet bepaald een boerkini.
Fabre: Het is raar dit te horen uit de mond van een jong iemand. En bovendien het verwijt te krijgen dat je geen geëngageerd theater zou maken, terwijl je een voorstelling maakt waarin het lichaam op alle mogelijke manieren ontleed wordt, waarin zowel het vrouwelijke als het mannelijke lichaamsdeel gecelebreerd wordt, en waarin de cultus van seksualiteit en erotiek gevierd wordt. Dat is vandaag de dag juist een uiterst politieke aangelegenheid. We leven namelijk in een maatschappij die op deze niveaus compleet in regressie gaat!

In welke mate speelt de genderkwestie in dit stuk?
Fabre: Toen we bepaald hadden dat Dionysos de centrale figuur zou worden, hebben we daar meteen een vrouwelijke Dionysa tegenover gezet – de Dionysos van de toekomst. Ook de vrouw wordt in deze voorstelling gevierd als een mooie krijger.
Olyslaegers: Je mag niet vergeten dat Dionysos – anders dan zijn Romeinse 'opvolger' Bacchus – absoluut tweeslachtig was, en daarom ook zoveel verwarring stichtte. Het was een figuur die uit de oosterse mythologie kwam, want de Griekse mythologie was zeker geen monocultuur. Er bestonden verschillende culten en sekten en alles zat veel ingewikkelder in elkaar dan wat er nu over op Wikipedia staat. Dionysos was in dat geheel een heel raadselachtige figuur.

Een andere constante is oorlog.
Fabre: De ondertitel van Mount Olympus is To glorify the cult of tragedy (a 24-hour performance). Wij leven in een maatschappij waarin elk probleem wordt opgelost of toegedekt, terwijl de Griekse maatschappij het conflict gefêteerd. En ik ben het type kunstenaar dat zowel in mijn beeldende kunst, mijn schrijven als in mijn werk voor het theater het conflict viert. Omdat het conflict het drama blootlegt. Door conflict krijg je wrijving, en door wrijving krijg je glans. Daar zit het theater. Denk aan de woorden van Orson Welles in The third man: vijfhonderd jaar vrede heeft Zwitserland op het vlak van de kunsten alleen maar de koekoeksklok opgeleverd.Heeft het hele project u verder nog nieuwe inzichten bezorgd?
Fabre: Toch wel. Een van die inzichten is dat ik voor de komende creaties ook weer heel veel tijd zal nemen om tot meer gewicht, diepgang en een breder draagvlak te komen. Ik zal de vrijheid nemen om me terug te trekken, meer te reflecteren en te dromen.

Mount Olympus, 24/9, 16.00, Kaaitheater (wachtlijst)
Boekvoorstelling Mount Olympus. Het Script, 25/9, 11.30, Kaaitheater
Livestream: www.kaaitheater.be & www.bruzz.be

Dit weekend zendt BRUZZ een special over Mount Olympus uit. Volg het op tv op zaterdag tussen 20u en 22u of op zondag tussen 10u en 12u.