JOUW VRAAG. Is de basiliek van Koekelberg echt zo gigantisch als ze eruit ziet?

Dat de basiliek van Koekelberg gigantisch is, staat buiten kijf. Met een totale buitenlengte van 164,5 meter is ze de op vijf na langste kerk ter wereld. In art-decostijl is de basiliek zelfs het grootste kerkgebouw ooit gebouwd. Maar dragen bepaalde visuele effecten bij tot de uitstraling van het imposante bouwwerk?

De term ‘forced perspective’ - of ‘geforceerd perspectief’ - verwijst naar de truc die gebruikt wordt om met de waarneming van de mens te spelen. Door optische illusies te creëren, lijken voorwerpen groter, kleiner of verder weg dan ze in werkelijkheid zijn.

In films en op foto’s kan dat bijvoorbeeld door mensen of voorwerpen zorgvuldig ten opzichte van elkaar te rangschikken, waardoor het beeld de kijker volledig op het verkeerde been zet, ons met andere woorden forceert om anders te kijken. Misschien heb je al eens een foto van een vriend gezien die de ondergaande zon met twee vingers vasthoudt? Dat is het resultaat van geforceerd perspectief.

Ook in de architectuur komen dergelijke kunstmatige ingrepen voor om het menselijke oog te misleiden. De kerk Santa Maria nabij San Satiro in Milaan heeft een koor achter het altaar dat bij binnenkomst verschillende meters lang lijkt terwijl het in werkelijkheid nog geen meter diep is. De architect bracht deze illusie tot stand door met perspectieflijnen te werken vanuit het standpunt van de persoon die de kerk binnenkomt, in plaats van de lijnen van de muur en de vloer te volgen. Langs de zijkant ziet het koor er bijgevolg erg scheef uit, alsof er geknoeid werd bij de bouw.

In de basiliek van Koekelberg is van dergelijke misleiding evenwel geen sprake. “Als er bewust zou gewerkt zijn met gezichtsbedrog, dan zou dat geweten zijn”, zegt architect Sven Sterken (KU Leuven) die gespecialiseerd is in religieus erfgoed. “Net omdat het zo’n bijzondere techniek is.”

De locatie van de basiliek versterkt daarentegen wel de grootsheid van het bouwwerk. “Door de kerk op een helling te plaatsen en de voorzijde ervan te richten naar de stad, zijn alle foto’s genomen vanuit het kikvorsperspectief”, zegt emeritus hoofddocent en architect Marc Dubois (KU Leuven). “Dit versterkt het monumentale karakter van de basiliek.”

Opdrachtgever koning Leopold II had goed naar het voorbeeld van de Montmartre in Parijs gekeken. Ook deze kerk torent boven de rest van de stad uit. Doordat ze van op vele plaatsen te zien is, wekt ze een diep ontzag op.

Wat ook meetelt, is het zogenaamde eindperspectief als je aan de Kruidtuin staat. De rechte lijn tussen de Botanique en de basiliek, gevormd door de Kruidtuinlaan en de Leopold II-laan, is ongeveer vijf kilometer lang en zuigt ieders aandacht naar het kerkgebouw, of die persoon zich nu aan Sainctelette of op het Rogierplein bevindt. Door deze typische 19e-eeuwse stedenbouwkundige techniek lijkt de basiliek verder te staan dan in werkelijkheid, waardoor haar proporties in onze verbeelding nog indrukwekkender worden.

Speleologieclub
Wie al eens binnenging in de basiliek, zal hoe dan ook overvallen worden door de grote zaal, die ruimte biedt aan 3.500 mensen. Ook de koepel, met een diameter van 33 meter en 89 meter hoog, is ontzagwekkend.

Door deze enorme afmetingen worden delen van de basiliek voor meerdere doeleinden gebruikt. Het merendeel daarvan gebeurt in de ondergrondse verdiepingen, waar zich onder andere een theaterzaal met 228 zitplaatsen bevindt en het restaurant Le Basilic. Daarnaast zijn er ook vergaderzalen en een conferentiezaal (in de voormalige krypte) en huist de basiliek een speleologieclub. Voor deze laatste activiteit zijn er zelfs gangen gegraven onder de vloeren en tussen de verschillende verdiepingen.

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie op bruzz.be. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord. Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.