JOUW VRAAG. Was er ooit één burgemeester voor de hele stad en de omringende (deel)gemeenten?

In onze Big City-rubriek gaan we bij BRUZZ op zoek naar het antwoord op vragen van onze gebruikers. Zo vraagt Harald uit Sint-Gillis zich af of er ooit één burgemeester was voor heel Brussel. Het antwoord?

Ja en nee. In normale omstandigheden nooit, wel tijdens de Duitse bezetting. Jan Grauls heette de man, en hij is de enige burgemeester van de stad Brussel die er geen borstbeeld heeft. Wij vroegen tekst en uitleg aan Nico Wouters, onderzoekscoördinator CegeSoma, het centrum voor oorlog en hedendaagse maatschappij. Wouters is ook gastprofessor aan de Universiteit van Gent.

“Jan Grauls is bijna twee jaar burgemeester geweest, van september 1942 tot aan de bevrijding. Even de context. Toen de Duitsers hier in 1940 arriveerden, wilden ze de vele kleine gemeenten die België telde aanpakken. Zij drukten in heel het land fusies door. Antwerpen kwam als eerste aan bod, samen met Gent, La Louvière en Charleroi. In Antwerpen was er geen protest, de fusie werd ook door het havenbestuur gesteund. In Antwerpen wordt fusie gezien als goed bestuur. Die fusie wordt in 1942 ook in Brussel doorgeduwd door Gerard Romsée, lid van het collaborerende VNV. Hij was secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken, de grote baas zeg maar, want er was geen minister van Binnenlandse Zaken meer. In Brussel barst onmiddellijk een storm van protest los, maar de fusie wordt toch doorgeduwd. Als het nieuwe stadsbestuur er aankomt maken de burgemeesters hun schuiven leeg, de machtsoverdracht gebeurt in een zeer conflictueuze sfeer.”

“In 1941 waren de gemeenteraden al afgeschaft, alle macht was in handen van de burgemeesters en in mindere mate van hun schepenen. In Charleroi waren het Rexisten, in Brussel was dat niet het geval, de Duitsers zijn zich maar al te zeer bewust van de plaats van de hoofdstad in het complexe Belgische systeem. De Duitsers respecteren de taalpariteit, ze zoeken ook mensen die formeel deel uitmaakten van de vooroorlogse politieke partijen. Er waren twee liberalen, twee socialisten, twee christendemocraten, twee VNV’ers en twee rexisten. Ze vertegenwoordigden hun partijen niet, het was wel degelijk een collaborerend schepencollege. Het waren mensen die niet zwaar wogen in hun partij, zeg maar randfiguren, die eindelijk macht kregen.”

“Jan Grauls zelf was een hoge ambtenaar binnen het departement onderwijs. Hij was niet bekend, maar was wel Vlaams-nationalist, actief binnen de Vlaamse Beweging en op het ogenblik dat hij burgemeester benoemd werd gouverneur van de provincie Antwerpen. Iemand als Grauls vinden was niet evident: het moest een Vlaming zijn, maar geen collaborateur en de politici van de traditionele partijen wilden zich niet verbranden. Toen Antwerpen gefuseerd werd, was de opgang van de Duitsers nog bezig, maar in 1942 was de internationale context al helemaal anders. Grauls wou niet, maar na veel druk geeft hij toe. Hij wist goed in welk wespennest hij terechtkwam.

Grauls zal de rol spelen die hem toegewezen wordt: een consensusfiguur die een aantal zeer radicale schepenen in toom moet houden. Er wordt weinig gedaan aan de vervlaamsing van Brussel. De opdracht was om de vooroorlogse taalwetgeving in ambtenarij en onderwijs strikt toe te passen, wat je een normale eis kan noemen, maar ook dat is niet gelukt. Die taalwetgeving bestond dus, maar werd niet toegepast. Onder leiding van Flor Grammens werd een onderwijsinspectie op getouw gezet, maar in de parktijk werd geen zuivering doorgevoerd, geen grootscheepse vervlaamsing van de administratie. Er waren trouwens niet genoeg Vlaamse ambtenaren die dat zouden willen. Veel blijft bij het oude. Bij de politie verandert er iets fundamenteels: die gaat van gemeentepolitie naar staatspolitie. De poltie wordt rechtstreeks aangestuurd vanuit Binnenlandse Zaken.”

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie op bruzz.be. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord. Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.