Caroline Pauwels: 'Ik voel me vaak heel onmachtig'

U wilt die administratie verlichten.
Caroline Pauwels: Ja, onze onderzoekers snakken naar adem. Hoe anders was het toen ik begon. Het eerste jaar dat ik doctoreerde, zeiden mijn begeleiders: ‘neem de tijd om eerst te lezen en na te denken.’ Dat zegt nu niemand meer. Na het eerste jaar moet je eerste artikel binnen zijn. Ik zal proberen de druk wat te verlichten door tenminste administratieve ondersteuning te geven.

Ander speerpunt van uw beleid: de universiteit verbinden met de stad en de studenten laten kennismaken met het echte Brussel door bijvoorbeeld lessen in het centrum te geven. Maar is er daarvoor geen radicalere aanpak nodig, een eigen gebouw neerzetten in hartje Brussel bijvoorbeeld?
Pauwels: Neen, we gaan niet bouwen in het centrum. We hebben hier een fijne campus. Bovendien vind ik het absurd om te blijven bouwen in een stad die al vrij vol is. Wij geloven meer in het sharingverhaal, à la Uber. Ook infrastructuur kan worden gedeeld. Wij beschikken ondertussen over verschillende leslocaties in het centrum: in het Centraal Station, het MIVB-gebouw, de Ravensteingalerij, Cinematek, het Belvuemuseum.
Ik geef toe, die ruimtes worden nog niet genoeg gebruikt. Het is nog niet helemaal tot in de geesten doorgedrongen. Ik wil ook niemand dwingen.

Intussen blijven vele studenten klagen over het gebrek aan studentenleven rond de VUB-campus. Bij de ULB lukt dat veel beter. Maar VUB- en ULB-studenten gaan eigenlijk niet met elkaar om.
Pauwels: Dat klopt. De ULB’ers zijn vaak Brusselaars, voor hen is de stad veel makkelijker te doorgronden. Zij gaan veel op stap in Elsene, ook aan Flagey. Onze studenten vinden dat maar niks, veel te Franstalig.Wij hebben ook heel veel pendelaars, die vaak om vijf uur al weg zijn.
We zullen wel plekken creëren waar VUB- en ULB-studenten elkaar kunnen ontmoeten. Zo komt er een gezamenlijk café in het Learning & Innovation Center, dat op de grens van beide campussen zal verrijzen.

Uw voorganger heeft het rendementsdenken geïntroduceerd aan de VUB. Daardoor staat met name de faculteit letteren en wijsbegeerte onder druk en is de richting Latijn ondertussen gesneuveld. Vindt u dat niet jammer voor een universiteit die een Latijns motto - scientia vincere tenebras - voert? U volgde zelf ook Latijn-Grieks.
Pauwels: Zeker wel. Maar een opleiding met twee of vijf studenten valt niet vol te houden. Onze faculteiten hebben nog te veel de neiging om, met anderhalve man en een paardenkop, alles te willen aanbieden. Resultaat is dat er profs zijn die tien vakken moeten geven. Dan heb je geen kwaliteitsonderwijs, want die profs komen niet meer aan onderzoek toe. En dat is nu net wat een universiteit wil: onderzoeksgericht onderwijs. Dus moet je aan schrappen durven te denken. We bekijken nu alle vakken met minder dan tien studenten. Hebben we dat vak nog echt nodig of doen we het omdat we het altijd gegeven hebben?

Er komt bij letteren en wijsbegeerte wellicht ook een brede bachelor liberal arts.
Pauwels: We hebben al een brede bachelor social sciences die zeer succesvol is en we bekijken nu of we ook voor de letteren en wijsbegeerte een brede bachelor kunnen opzetten. Waarom? Je stelt vast dat sommige programma’s niet meer aantrekkelijk zijn voor de studenten. Veel studenten zijn breder georiënteerd en vragen een universelere opleiding.In tegenstelling tot in de VS leeft hier nog altijd het idee dat je je zo snel mogelijk moet specialiseren. Dat komt ook doordat er bij ons nog veel wantrouwen is. Men denkt dat de student altijd het makkelijkste zal kiezen en steekt hem daarom in een rigide hokje.
Een brede bachelor liberal arts gaat voorbij aan die hokjes en zal gevolgd kunnen worden door studenten die bijvoorbeeld Romaanse talen, Germaanse talen, filosofie of geschiedenis willen studeren.

Zal die opleiding andere bachelors vervangen?
Pauwels: Er zal natuurlijk geschrapt moeten worden in het klassieke aanbod, anders gaat het niet. Om toch te blijven bestaan zullen de opleidingen op zoek moeten gaan naar samenwerkingen met andere universiteiten. Dus ook daar weer het sharingmodel.

Volgend jaar komt er ook een leerstoel religie. Wint religie terrein aan de VUB?
Pauwels: Er komt een reeks lezingen, geen leerstoel. Daarvoor is nog geen financier gevonden.
Ik zou willen dat de VUB-gemeenschap meer nadenkt over religie, of iets breder rond zingeving of spiritualiteit. Ik denk dat velen nood hebben om daarover te spreken, ik ook.
Maar zodra je op de VUB iets wil oprichten dat neigt naar religie, is er tegenstand. Daarom is ook het plan voor een stille ruimte op de campus niet doorgegaan. Sommigen reageren verkrampt, omwille van onze vrijzinnige traditie. Dat hoeft niet, denk ik.

Het VUB-doelpubliek wordt steeds diverser: Vlamingen uit de Rand, maar ook nieuwe Belgen en expats. Is dat een bewuste keuze om te overleven in de bitse strijd om de student?
Pauwels: Wij hebben nu 15.000 studenten en ik weet niet of dat er per se meer moeten zijn, we kunnen ook op andere manieren groeien. Maar wel duidelijk is dat we willen inzetten op studenten die zich engageren voor de maatschappij. En ook op een diverse studentenpopulatie.

Een universiteit moet een weerspiegeling zijn van de omgeving, en Brussel is heel divers. Onze aula’s zijn multicultureel, soms zijn er meer dan vijftig nationaliteiten. Natuurlijk moet je dan ook het pedagogisch concept aanpassen. Je kan tijdens de les niet enkel westerse voorbeelden gebruiken en het alleen over Jan en Piet hebben.

Om de student sneller op de juiste plek te krijgen zijn er sinds kort verplichte oriëntatieproeven in het middelbaar. Vanaf volgend jaar wordt ook de ijkingstoets voor ingenieurs verplicht. Een goede zaak?
Pauwels: Wij zijn terughoudend. A priori zijn we niet tegen het oriënteren van studenten, maar we zijn bezorgd over de efficiëntie en de communicatie. Als een student uit een gezin waar niemand gestudeerd heeft na de ijkingstoets een verslag krijgt met daarin alle punten waarvoor bijsturing nodig is, riskeert hij af te haken. Bij mensen met een migratieachtergrond is het principe van bijles of faalangstbegeleiding immers amper bekend.

Voor de oriëntatieproeven geldt hetzelfde, ook die kunnen een ontzettend ontradend en stigmatiserend effect hebben.

Met zoveel anderstalige studenten vallen er heel wat taalbarrières te overwinnen. Vreest u niet dat de Vlaamse studenten afgeschrikt worden, bijvoorbeeld omdat ze denken dat de lat lager zal worden gelegd. De VUB had altijd al het etiket van ‘makkelijkere’ universiteit?
Pauwels: Neen, want er zijn gelukkig genoeg studenten die denken zoals wij, namelijk dat een heel diverse populatie niets te maken heeft met het niveau, integendeel. Waarom wordt het feit dat iemand minder goed Nederlands kent altijd als een probleem gezien, terwijl die persoon misschien wel drie andere talen spreekt?

En over onze reputatie van makkelijkere universiteit: het is een imago dat sommigen hardnekkig de wereld blijven insturen. Wij kunnen ons daar moeilijk tegen verdedigen. Het blijkt althans niet uit de visitatierapporten.

Ik heb aan bijna alle Vlaamse universiteiten les gevolgd of gegeven en ik kan alleen maar zeggen: hier is een andere aanpak. De proffen zijn toegankelijker, de studenten zijn mondiger en gaan makkelijker in discussie. Sommige studenten voelen zich daar goed bij, andere niet. Voor wie houdt van veel structuur en niet graag opvalt of zijn mening geeft, maar liever stilletjes in een grote aula zit, kan de VUB een vervelende universiteit zijn.Onze aanpak levert ook een ander type afgestudeerden op. Bij consultants als Deloitte en Ernst&Young werken er weinig VUB’ers, omdat onze afgestudeerden blijkbaar niet uitblinken in compliance. Dat cultiveren we hier ook niet echt. Wij stimuleren vooral het vrije denken. Het denken onderwerpt zich niet. Andere werkgevers zoeken juist dat profiel.

In tegenstelling tot uw voorganger bent u erg aanwezig in de media, tot in de vrouwenbladen toe. Wat beoogt u daarmee?
Pauwels: Van nature ben ik niet iemand die graag de media opzoekt. Ik moet me daar eerlijk gezegd voor forceren, ik ben geen tafelspringer. Maar voor ik aan deze job begon, heb ik me voorgenomen om het wel te doen. De VUB heeft een aparte stem in het maatschappelijke debat, bijvoorbeeld rond euthanasie, abortus of eugenetica, en die moet luider weerklinken. Daarom moeten we ons moeien en positioneren in het debat.

Als ik van me laat horen is het bijna altijd over die zaken waar de VUB voor staat, de V van vrij onderzoek en academische vrijheid, de U van de universele, humanistische waarden en de B van Brussel.
Ik heb erover getwijfeld of ik ook als rolmodel in de Feeling moest staan, maar omdat het een vrouwenblad is en omdat het imago van de VUB niet bij iedereen zo goed is, vond ik dat ik het moest doen.

Anderhalf jaar geleden was u gewoon professor, nu staat u aan de top van de universiteit. Voelt u die macht?
Pauwels: Macht werkt pas wanneer de macht gedeeld is, om iets te veranderen moet je draagvlak groot genoeg zijn. Tenzij je genoeg geld hebt. Er zijn zoveel dingen die ik zou willen veranderen als er geld was. Ik zie voortdurend zaken die ik zou willen aanpakken. De verlichting op de campus bijvoorbeeld, nu is het te donker en daardoor onveilig. Maar als ik dan een prijsberekening laat maken, blijkt dat weer zoveel te kosten. Ik voel me dus eerder onmachtig dan machtig.
Anderzijds, ik heb wel een chauffeur en hoef nooit meer naar een parkeerplek te zoeken. Dat vind ik wel macht.

Wat doet u als ontspanning om deze drukke job vol te houden?
Pauwels: Ik zwem zowat iedere dag. Als ik het niet doe, word ik zenuwachtig. Soms zit ik te dubben over hoe ik iets moet aanpakken. Als ik dan gezwommen heb, weet ik het meestal wel.

• Caroline Pauwels is 53 jaar
• woont in Watermaal-Bosvoorde
• studeerde filosofie (Ufsia) en communicatiewetenschappen (VUB)
• hoogleraar communicatiewetenschappen aan de VUB
• tot 2016 directeur van onderzoekscentrum SMIT-iMinds
• sinds september 2016 rector van de VUB
• organiseert sinds 2015 Difference Day in mei
• Probeert als rector obstakels voor vrouwelijke academici en allochtone studenten te slopen, de administratieve belasting van de onderzoekers te verlichten en de band tussen de universiteit en Brussel te versterken. Afgelopen jaar voerde ze ook actie om de in Iran veroordeelde VUB-gastprof Ahmadreza Djalali van de doodstraf te redden.