Graffitikunstenaar Vhils: ‘Ik geef de stad een menselijker gelaat’

Gewapend met boor en beitels schraapt de Portugese graffitikunstenaar Alexandre Farto alias Vhils als een archeoloog het vernis van de gevels van steden. Met een nieuwe mural in de Leopoldstraat en de expo Multitude in het MIMA presenteert hij een Brusselse double bill.

Wat als de muren konden praten? Die bedenking zou begin jaren 2000 de hoeksteen worden van het werk van de Portugese graffitikunstenaar Alexandre Farto alias Vhils. Ooit begon hij in het illegale circuit, maar tegenwoordig hangt zijn werk in musea, galeries, maar bovenal in de publieke ruimte, waar tal van stedelijke overheden hem om interventies verzoeken. Deze week woensdag onthult hij zijn nieuwste mural op een boogscheut van De Munt. Die moet een extra halte worden op het Brusselse streetartparcours. Vrijdag opent dan zijn solotentoonstelling in het MIMA.

“Als jonge graffitispuiter viel het me al op hoe muren en gevels het verstrijken van de tijd in een stad leken te accumuleren,” zegt hij aan de vooravond van die Brusselse double bill. “De verschillende lagen weerspiegelen vaak grote maatschappelijke veranderingen, die ik weer tracht bloot te leggen door in het geheugen van muren en gevels te duiken.”

“In plaats van alleen iets toe te voegen en er een nieuwe laag op te leggen, wat elke tagger al deed, wilde ik de oppervlaktes net corrigeren, ze op een of andere manier terugbrengen naar hoe ze ooit waren. Als kind was ik altijd gefascineerd geweest door pastelkleurige muurschilderingen – meestal linkse propaganda – die dikwijls een beetje verkleurd waren door de zon. Ze leken uit een ander tijdperk te komen, uit een utopische droom. Het was de eerste ‘kunst’ waarmee ik in de openbare ruimte werd geconfronteerd. Van daaruit is het idee ontstaan om door te dringen tot het bot van een muur en te ‘schilderen’ met de onderliggende lagen."

Omdat hij vond dat al die vaak vergeten stedelijke transformaties een grote impact hebben op wie we zijn als mens, begon hij in eenzelfde beweging anonieme stadsbewoners te portretteren die aan deze transformaties werden blootgesteld. “Gewapend met boor en beitels geef ik gevels een menselijker gelaat door hun geschiedenis bloot te leggen. Het is alsof ik een portret dat er altijd al was weer tot leven breng. Als een stedelijke archeoloog exploreer ik hoe het ooit geweest is.” Zijn zogenaamde Billboards – hand- en lasergesneden advertentieposters – delven de harde schijf van de stad op, die door de tijd langzaam geabsorbeerd werd.

Op zijn tentoonstelling in Brussel staan muren symbool voor een in dit digitale tijdperk steeds sneller veranderende wereld. “We vergeten veel ontwikkelingen, omdat ze zich zo snel voltrekken. Verse lagen vertellen nieuwe verhalen, terwijl de oude worden vergeten. Met mijn werk sta ik midden in dat compulsieve opbouwen van lagen en transformaties die een stad en een samenleving zo typeren, terwijl ik ze tegelijk in vraag stel.”

Betere toekomst

Farto is geboren in 1987. De Portugese Anjerrevolutie, die zijn nieuwe mural herdenkt, heeft hij dus niet lijfelijk meegemaakt. Maar ze maakte wel deel uit van de stedelijke omgeving waarin hij opgroeide. “Ik herinner me hoe ik als jongetje in een buitenwijk van Lissabon gebiologeerd stond te kijken naar al die oude politieke murals, die intussen allang weer overschilderd en vergeten zijn. De politieke propaganda werd vervangen door graffiti en uiteindelijk door reclameslogans, tot de stad op een gegeven moment alles wit kalkte."

De geweldloze Anjerrevolutie maakte in 1973 een einde aan een van de langstlopende militaire, extreemrechtse dictaturen in Europa, met een politieke politie die veel kunstenaars censureerde. “Daarna is het stedelijke landschap langzaam veranderd. Na de intrede van Portugal in de EU in 1986 nog meer, en dat had ook voor mij enorme consequenties. Na de revolutie zijn mijn ouders naar de buitenwijken van Lissabon verhuisd, waar ik ben geboren. Door de hervormingen en investeringen in onderwijs en infrastructuur die hoorden bij het Europese lidmaatschap konden mijn ouders me een betere opleiding geven. Daarzonder had ik nooit kunstenaar kunnen worden. Ik wilde in Brussel iets creëren dat weerspiegelde wat Europa voor mij betekend heeft. Het is een denkbeeldig portret van iemand die door en naar de toekomst kijkt en laat zien hoe we winnen bij diversiteit. In een tijd waarin instellingen steeds vaker in twijfel worden getrokken en democratische waarden in gevaar zijn, vond ik het belangrijk om een positief signaal te geven. Europa geeft veel mensen echt een betere toekomst. Daar ben ik het levende bewijs van.”

Tempoversnelling

In de expo Multitude zet Vhils de complexe, onderling verbonden aard van het stadsleven in de verf. “Ik wilde de veelheid aan verhalen, identiteiten en herinneringen een plaats geven. De titel beklemtoont de hoeveelheid informatie en stimuli in ons digitale tijdperk. Onze hyperconnectiviteit belichaamt de meest recente transformatie die het stedelijke landschap heeft ondergaan. Vroeger gaven we onze ogen de kost in de openbare ruimte en pikten we zo de bewegingen van de stad op. Tegenwoordig zijn we vaak gefixeerd op schermen, waarlangs we ook onze ideeën uitwisselen.

De impact van de bijbehorende tempoversnelling op het menselijke brein kennen we nog lang niet, maar in afwachting wil Vhils vertragen. Voor zijn Prisma-project ging hij filmen met een slow-motioncamera. Vanuit een auto laat hij het leven stapvoets aan je voorbijtrekken. Je passeert geruisloos langs buitenwijken en industriezones in Cincinnati en Shanghai, maar ook in Europese stadscentra die door het toerisme overrompeld werden. “Ik breng het tempo extreem naar beneden – het tegenovergestelde van wat je ervaart in de stad – om opnieuw ruimte te maken voor de schoonheid van alledag. Door meer rust te nemen tussen de informatiestromen, is er tijd om na te denken.”

Elders in de expo nodigt de kunstenaar de bezoekers uit om in interactie te treden met zijn werk, de verschillende lagen ervan op te graven en te bekrassen. “Mijn reclamebillboards met anonieme menselijke gelaten weerspiegelen de doelen en dromen die we allemaal najagen. Als een alledaagse drug tonen ze een glimp van de mogelijkheden die we in het leven hebben."

Een installatie met schotelantennes, bekrast en beschilderd met graffiti, laat ook geluiden van de stad horen. “Het werk verkent het idee dat we in dit nieuwe tijdperk kunnen beslissen of we een zender willen zijn in de digitale discussie: we kunnen sociale media gebruiken om een standpunt naar voren te schuiven, of besluiten om dat niet te doen. Maar omdat we van nature sociaal zijn, kunnen we, zelfs al zouden we het proberen, niet besluiten om geen ontvanger te zijn. We zitten kortom gevangen in een wereld waarin we niet aan de invloed van de digitalisering kunnen ontsnappen.”

De nieuwe mural van Vhils wordt op 26/6 om 10.00 uur ingehuldigd in de Leopoldstraat. Zijn expo Multitude opent op 28/6 in het MIMA en loopt tot 5/1, mimamuseum.eu