Hind Fraihi: ‘De Europese islam, wat is dat eigenlijk?’

Tien jaar geleden ging ze op onderzoek in Molenbeek en tekende ze er op hoe het salafisme aan invloed won. Tien jaar later stelt Hind Fraihi vast dat er weinig veranderd is, en dat het salafisme en het identitaire denken alleen maar erger zijn geworden. Daar dragen ook onze overheden in belangrijke mate toe bij, zegt de onderzoeksjournaliste. “Overheden zijn handelaars in achterstand, en kiezen voor de moslimkiezer en het oliegeld in plaats van voor seculiere principes.”

We kunnen gerust al een clubje oprichten van critici die door de goegemeente worden genegeerd wanneer we het over Molenbeek of de radicale islam hebben,” zegt Hind Fraihi schertsend. “Eerst was ik er met mijn onderzoek naar de invloed van de politieke islam in Molenbeek, dan Arthur van Amerongen met hetzelfde werk en tenslotte Teun Voeten met zijn striemende analyse. Alle drie kwamen we tot dezelfde conclusie: de politieke islam wint aan aanhang, en moslims vormen in bepaalde wijken in Molenbeek steeds meer een parallelle samenleving waar we geen greep op hebben.”

Tien jaar geleden publiceerde Hind Fraihi als jonge journaliste Undercover in Klein-Marokko, waarin zij na geheim onderzoek waarschuwde voor de extremistische islam die opgang maakte in de Brusselse gemeente en van daar uit kon stralen. In 2006 werd zij wel geloofd, maar niet echt serieus genomen. Tien jaar en vele andere onderzoeken en aanslagen later bleek de pionier Fraihi gelijk te krijgen. Dat viel na de aanslagen ook de New York Times en de Washington Post op.

In eigen land is haar boodschap nog altijd geen gemeengoed geworden, zo bleek onlangs nog toen de Molenbeekse Groen-schepen Annalisa Gadaleta in een eigen boek waarschuwde voor de conservatieve reflexen van de Molenbeekse moslim. Gadaleta werd door de Parti Socialiste en haar eigen zusterpartij Ecolo op de korrel genomen, ja, zelfs gebrandmerkt als ‘islamofoob’.
“Er is dus echt nog niets veranderd,” zegt Fraihi daarover.

Is in Vlaanderen het probleem met de politieke islam niet bespreekbaar?
Fraihi: Het zijn inderdaad vooral Brussel en Wallonië die achterophinken. Maar de aanslagen van 22 maart hebben ons ook geleerd dat geen enkel politiek niveau voldoende de impact van de extremistische islam kent. Ook het federale niveau maakt geen principiële keuzes om de strijd aan te gaan.

Wat bedoelt u?
Fraihi: Kijk, de problemen zijn bekend en al verschillende keren benoemd. In 1974 is de islam als religie erkend in België, en al sinds 1974 nodigen we de meest giftige vorm van de islam - het Saoedische wahabisme - uit om hier de moslimcultus vorm te geven. Toen Marokkaanse arbeiders in ons land aankwamen, waren zij wel moslim, maar vooral spiritueel. De Belgische overheid heeft echter carte blanche gegeven aan de Saoedische variant van de islam om hier het beleid voor moslims vorm te geven, en ze heeft die variant opgelegd op een hiërarchische manier, van boven naar beneden, net zoals het pauselijke christendom werkt. Maar de islamitische wereld is nooit hiërarchisch geweest. De politieke islam is dus onder onze neus opgedrongen aan Marokkaanse moslims die voordien niet zo openlijk religieus waren.

Dat argument kennen we, de Marokkaanse traditie is eerder spiritueel islamitisch. Maar waarom hebben die gastarbeiders zich dan een voor hen vreemde vorm van godsdienst laten opdringen?
Fraihi: O, maar de Marokkaanse gemeenschap moet toch ook in eigen boezem kijken, hoor. Een deel van Molenbeek nestelt zichzelf in een parallelle samenleving, kijkt naar zenders uit het Midden-Oosten en zoekt zijn godsdienst op het internet, waar ze verworden is tot een radicale boodschap die ver staat van elke spiritualiteit. Dat is niet alleen voor de Marokkanen zo, maar zie je bij bepaalde moslims in heel West-Europa, ook bij de Pakistanen in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld. Ik denk dat de felle manifestatie van die moslimidentiteit vooral te maken heeft met de macht van het getal: in Molenbeek zijn de Marokkanen met velen onder elkaar, in het VK zijn de Pakistanen met velen onder elkaar. Zo wordt het gemakkelijk om je als moslim te profileren op een identitaire in plaats van een spirituele manier. Moslim zijn wordt een daad van verzet in heel West-Europa. Een beetje zoals de punkers zich in de jaren 1970 afgezet hebben tegen het Westen.

In de jaren 1970 hebben West-Europese landen gekozen om een islam zonder spiritueel verhaal te importeren, en die islam sloot aan bij wat de blanke Westerling goed achtte voor de moslim. Niemand die eraan dacht om eens de vele klassieke Saoedische boekjes te lezen die voorschreven wat vrome moslims moesten doen of laten, zoals naar de jihad streven. Boekjes die je nog altijd in Molenbeek vindt, ook al heeft het internet hun rol overgenomen. Dankzij het internet zijn we nog lang niet klaar met de radicale islam en gaan we de rekening nog meer betalen, want dankzij het internet is die radicale islam ook bijzonder interactief en consumentistisch geworden. De conservatieve onderstroom is op het internet losgerukt van alle spiritualiteit en is een levensstijl geworden.

Het Westen kan daartegen een principiële keuze maken: geen geld en invloed meer van Saoedi-Arabië en andere Golfstaten. Maar het maakt die keuze niet. Laat u niets wijsmaken: omdat er te veel geld mee gemoeid is, knijpen overheden een oogje dicht en durven zij niet op hun strepen te staan en tegen afzonderlijk zwemmen of hoofddoeken achter het loket te pleiten.

Is die conservatieve islam hervormbaar, helpt het bijvoorbeeld om een ‘Europese islam’ voorop te stellen als antwoord, zoals je zo vaak hoort vandaag de dag?
Fraihi: Die Europese islam, wat is dat eigenlijk? Trouwens: identiteiten zijn meerlagig, dus waarom zou er dan één Europese islam mogelijk zijn die iedereen zou passen? Neen, ik denk dat een eenvormige Europese islam opnieuw vooral een uitvinding is van Westerlingen die de islam niet kennen. Het soort Westerling dat eerst vijftig jaar integratie bepleit heeft zonder veel succes, en nu de integratiesector noodgedwongen moet omvormen tot deradicaliseringssector omdat het kalf verdronken is, en ook om de postjes te kunnen behouden. Als we echt willen omgaan met de extremistische islam, dan moeten we gewoon op onze strepen staan: gescheiden zwemmen kan niet, en de hoofddoek achter het loket kan niet, net zoals een kerststal geen plaats heeft in een overheidsgebouw. En we gaan hard, zeer hard met elkaar moeten debatteren over waarden, want eigenlijk doen we dat nooit, ook al is het debat volgens de media altijd ‘open’. Verhalen zoals wat Gadaleta overkomt, bewijzen dat: er is geen echt debat.

Maar echt debatteren, dat wordt gemakkelijk populisme genoemd… Marine Le Pen, Geert Wilders en Donald Trump zijn antwoorden die kiezers geven.
Fraihi: Echt debatteren betekent in de spiegel kijken, aan beide kanten. Maakt het Westen de waarden waar die het denkt voor te staan? Ik merk op dat in een (euro)sceptisch land als Groot-Brittannië islamitisch bankieren wordt aangemoedigd voor moslims en dat er dus van een seculiere maatschappij geen sprake meer is. Men bestuurt per doelgroep. En die evolutie zie je ook elders: de islam lijkt dankzij de globalisering inpasbaar geworden, is verworden tot een merk, een product. Halalketens zijn fashionable, er is islamitische mode en moslimvrouwen beroepen zich op het liberale feminisme om een hoofddoek te kunnen dragen. Het extremistische gedachtegoed is dan maar één angel van het probleem, andere zijn de globalisering en het internet, die gewone moslims steeds meer dwingen tot een hapklare commerciële beleving van de islam. Zolang het merk islam maar draait, is het goed, ook voor het Westen. Maar dat merk islam, dat brengt ook keer op keer een tegenreactie van de extremistische moslim mee, waardoor we in een vicieuze cirkel, een opbod terechtkomen van islams. Terwijl de westerse maatschappij meer zou moeten ordenen dat die zaken, ook de christelijke, tot de privésfeer behoren.

Bent u optimistisch over de toekomst?
Fraihi: Ik noem mezelf een hoopvolle pessimist; sceptisch voor het vermogen van onze politici om een vuist te maken, maar hoopvol omdat er ook moslims zijn die zachtere mengvormen en privé-islams aanhangen en beseffen dat zulks hun eigen spirituele geloof is. Wat voor ieder geloof geldt overigens, la religion sera spirituelle ou ne sera plus.