Inspiratie lage emissiezone uit Scheldestad

Het Brussels Gewest wil over een goed jaar een lage emissiezone (LEZ) worden. Bewindvoerders en administratie leggen hun oor dan ook geregeld te luisteren bij de stad Antwerpen, die op 1 februari, als eerste in ons land, begint met een LEZ en dus al behoorlijk wat knowhow heeft. “Voor ons was er geen draaiboek, wij moesten van nul beginnen,” zegt Filip Lenders, hoofd energie en milieu van stad Antwerpen.

Vanaf 1 februari worden zwaar vervuilende auto’s - verouderde dieselwagens op kop - geweerd binnen de Antwerpse Ring en op Linkeroever. Op die manier wil de stad de luchtkwaliteit verbeteren. Wie toch rondrijdt met zo’n vieze bak krijgt een flinke boete.

In Europa zijn ondertussen al tweehonderd lage-emissiezones, in twaalf landen. Steden als Milaan, Stockholm en Keulen gaan al enkele jaren de strijd tegen het fijn stof aan door de vuilste wagens te bannen.
Ons land loopt achter. Antwerpen wordt pas de eerste LEZ. Na de gemeenteraadsverkiezingen van eind 2012 nam het nieuwe Antwerpse schepencollege van N-VA, CD&V en Open VLD de invoering van een LEZ op in het bestuursakkoord. “Toen konden we echt van start gaan, vooraf was wel al een studie gebeurd,” zegt Lenders, die het hele project coördineert. “Het was een enorme operatie, te vergelijken met de invoering van de selectieve vuilnisinzameling. Daar is natuurlijk elke burger bij betrokken. Hier gaat het om één op de vijf. Maar als je erbij bent, is de impact groot: je moet of van auto of van verplaatsingsgedrag veranderen.”
De voorbereiding duurde lang, vier jaar. “Dat komt omdat we van nul moesten beginnen. Er was geen wetgevend kader. Vlaanderen moest een decreet maken, de federale overheid een nieuw verkeersbord. Daar hebben we op moeten wachten.”

In oktober 2014 kwam de federale overheid met het verkeersbord. Een dik jaar later pas vaardigde Vlaanderen het decreet op de lage-emissiezones uit. De uitvoeringsbesluiten volgden in februari 2016, amper tien maanden geleden.

Dagpas te koop
In het decreet bepaalt de Vlaamse overheid onder meer welke voertuigen niet binnen mogen in een LEZ. De euronorm van de wagen, een Europese milieustandaard, is hiervoor bepalend. Maar het decreet laat afwijkingen op gemeentelijk niveau toe. De stad Antwerpen heeft hiervan gebruikgemaakt en stemde in juni een reglement. Daarin worden de strenge Vlaamse bepalingen iets gemilderd. Van Vlaanderen mogen dieselauto’s met euronorm 1 of 2 in februari de zone niet meer binnen en dieselwagens met euronorm 3 alleen als ze een roetfilter hebben. Van Antwerpen mogen auto’s van die laatste categorie er ook zonder roetfilter in, mits het voor een beperkte tijd is en ervoor betaald wordt.
“Het gaat hier immers om tien à twaalf procent van het wagenpark. We moeten vermijden dat iemand zo voor het blok wordt gezet dat het problematisch wordt.”

Ook is er een occasionele oplossing voor wie rijdt met een verboden auto, een dieselwagen met euronorm 2 bijvoorbeeld. “We vragen echt niet dat iemand zijn auto vervangt om één keer naar de film in Antwerpen te gaan. Voor dergelijke wagens kan je acht keer per jaar een dagpas kopen, à 35 euro per keer. Ook buitenlanders kunnen in geval van nood hiervan gebruikmaken. In principe moeten buitenlandse wagens - met uitzondering van Nederlandse - zich registeren voor ze naar Antwerpen rijden. Maar wie dat niet gedaan heeft, kan ter plekke een dagpas kopen aan de nieuwe parkeerautomaten van de stad.”

Tijdens het wachten op de wetgeving, werkte de Antwerpse administratie het controlesysteem uit. Gekozen werd voor slimme camera’s met nummerplaatherkenning, niet voor een vignet zoals bijvoorbeeld in Keulen. Lenders: “We vonden dat we hen die in orde zijn, het gros van de mensen dus, niet moesten belasten met het kopen van een sticker. Vignetten vergen bovendien een distributienet en de handhaving is gecompliceerder. Je moet telkens een controleploeg op straat sturen en de pakkans is maar één op de vier of vijf. Nu vangen we 98 procent van de overtreders.”

Maar de zogenaamde ANPR-camera’s zijn duur. Daarom deed de stad de investering samen met de politie. Tachtig camera’s worden dezer dagen als een schild rond het stadscentrum geplaatst. Lenders: “Kruispunt per kruispunt gingen we kijken waar de camera’s moesten hangen. Maar nu is het netwerk sluitend. Ik daag iedereen uit om nog een onbewaakte sluipweg te vinden, of het moest een veldwegje of de Schelde zijn.”

Een heikele kwestie was het ontwikkelen van een methode om de overtreders uit de camerabeelden te filteren. Een eerste Antwerps voorstel werd in april afgeblokt door de privacycommissie. Nu is de afspraak dat de beelden dagelijks aan de Vlaamse milieu-administratie doorgegeven worden. Die zal de - vooraf gecodeerde - nummerplaten vergelijken met de technische voertuigengegevens van de Belgische voertuigendatabank (DIV) en de stad vervolgens een lijst met niet-toegelaten auto’s bezorgen. De stad moet dan nog de eigenaars opsporen, zodat de overtreders beboet kunnen worden.

De boetes zijn fors. Het eerste jaar betaal je 125 euro. Vanaf 2018 wordt het 150 euro voor de eerste overtreding, 250 euro voor de tweede en 350 euro voor de derde. Lenders: “Het is echt wel de bedoeling dat de maatregel nageleefd wordt.”

Via de uitgebreide communicatiecampagne zouden de Antwerpenaren ondertussen op de hoogte moeten zijn van de start van de lage-emissiezone. Lenders: “Begin dit jaar hebben we een eerste campagne gedaan, met nieuwsbrieven, affiches en infosessies. Inmiddels is ook de website operationeel waar mensen auto’s kunnen registeren en tijdelijke toelatingen en dagpassen aanvragen. Ook worden de eerste, aankondigende verkeersborden geplaatst. Nu volgt er nog een tweede campagne, vooral gericht op de rest van Vlaanderen en het buitenland.”

De hele operatie - camera’s, software, communicatie - heeft de stad drie miljoen euro gekost. Plus een boel tijd en energie. “Het was heel veel en het was soms stressvol,” zegt Lenders. “De wetgeving maken, heb je zelf niet in de hand. Alles was ook voor het eerst, er was geen draaiboek. Voor andere steden, zeker in Vlaanderen, zal het een stuk sneller gaan."