Een peiling op twee weken voor de verkiezingen is geen goed idee

Peilen naar winnaars en verliezers, kan de effectieve stemming beïnvloeden. Vreemd dat zoiets mag op twee weken van de verkiezingen.

MR verovert hoofdstad,” schrijft Het Laatste Nieuws vrijdag. Een peiling met VTM, RTL en Le Soir toont in heldere grafieken dat de Franstalige liberalen in Brussel 23,3 procent halen. PTB staat op twee met 19,8 procent, de PS krijgt klappen en haalt 15,2 procent, in plaats van de 20 procent bij de vorige verkiezingen. Ecolo komt uit op 12,5 procent, 9,1 procentpunt minder dan in 2019.

Vrijwel meteen verschenen artikels die de partijen afbranden dan wel bewieroken. “De vrije val van Ecolo, kroniek van een aangekondigde nederlaag,” schrijft RTL. Volgens HLN eindigt het parcours van PS straks “in een onverdoofde slachting”. Politicoloog Pascal Delwit zegt in BRUZZ dat voor MR alles lijkt mee te zitten. En volgens Het Nieuwsblad trekt Conner Rousseau in Vlaanderen zijn partij Vooruit weer uit het slop, terwijl de N-VA “de ogen angstig op de grens van twintig procent richt”.

Stevige conclusies allemaal. Iets té stevig, want de grafieken zijn, hoewel informatief, helemaal niet zo welomlijnd als ze lijken. Zo is de Brusselse steekproef van zeshonderd respondenten niet representatief. Die mensen worden niet lukraak uitgekozen, zoals het moet, maar zitten in een panel, dat zichzelf ooit heeft opgegeven voor dit soort onderzoeken en nu een onlinevragenlijst heeft ingevuld.

De foutenmarge wordt ook niet visueel meegegeven. In Brussel bedraagt die vier procent. Dat betekent dat de MR, PS en PTB alle drie evengoed rond de negentien procent kunnen halen, waardoor bovenstaande krantenanalyses de vuilnisbak in mogen. ‘Symbolische grenzen’ van tien of twintig procent hebben hierdoor weinig waarde: de ene peiling kan het er wat boven zitten, de andere peiling wat onder.

Bandwagoneffect

Toch kan het in dat laatste geval genoeg zijn om een partij dood te verklaren. En dat heeft mogelijk wél een effect op het stemgedrag. Strategisch, omdat je liever geen stem uitbrengt op een partij die straks niet meetelt. En psychologisch: je wil niet op een ‘loser’ stemmen met wie je je de volgende vijf jaar onbewust identificeert.

Veeleer zijn kiezers geneigd om een kandidaat of partij te steunen die het wel al goed doet in de peilingen: het befaamde bandwagoneffect. Er ontstaat dan een dynamiek waarbij die partij nóg meer stemmers naar zich toetrekt: mensen scharen zich graag achter de winnaar. Door te stemmen op een hoog balkje, voel je jezelf ook wat groter.

Al is nuance op z’n plaats. Zo blijkt uit onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam dat peilingen op zichzelf nog geen effect hebben. In combinatie met de berichtgeving erover in de media, is dat effect op het stemgedrag wél zichtbaar.

En zoals hierboven aangetoond, geven die media de laatste dagen vol gas. Een partij die een paar procentpunten wint, wordt de hemel in geschreven. Een concurrent die wat zakt, bijna begraven. Dat kan op de zwevende kiezer een effect hebben.

Al kan dat effect ook de andere richting uitgaan. Zo schreef politicoloog Dave Sinardet – ietwat provocerend – op X dat de PS zich geen betere peiling kon wensen. “Dat MR de grootste partij wordt (...) is de ideale ‘dreiging’ om linkse kiezers terug naar de oude vertrouwde PS-stal te lokken.” Ook dat kan realiteit worden.

De inhoud

Tot slot zijn er nog de kiezers die zich van al dat strategische gedoe geen zier aantrekken en vol voor de partij gaan die het dichtst bij hen aanleunt. En zo zou het ook moeten. Want nu creëren peilingen een eigen wereld die de echte wereld wordt, maar niet per se de wereld is die mensen willen, om de woorden van de Nederlandse televisiepresentator Arjen Lubach te gebruiken. Of zoals Sinardet het zegt: “Peilingen creëren meer realiteiten dan ze reflecteren.”

En in Nederlandstalig Brussel? Daar is de steekproef te klein om tot een geloofwaardige projectie te komen. In de laatste peiling gaven de meeste media die resultaten niet eens meer mee. Nederlandstalige Brusselaars stemmen dus ‘blind’, zonder zicht op de mogelijke coalities en bijhorende problemen. Al zou je ook kunnen zeggen dat hun zicht net het zuiverst is – het zicht op de eigen ideeën, niet vertroebeld door peilingen en alle hysterie errond.