Bijna dertig jaar na zijn dood werpt de VRT-documentaire Mobutu’s game een nieuw licht op het leven van de Congolese dictator. Hij regeerde 32 jaar, als chouchou van het Westen, maar ook als strateeg die eenheid in een versnipperde ex-kolonie bracht. Maanden voor hij zijn eerste staatsgreep pleegde, zat ‘l’homme-léopard’ nog op de schoolbanken in Schaarbeek en maakte hij de dancings rond de Naamsepoort onveilig. BRUZZ reconstrueert het belang van Brussel in de opgang van Mobutu.
©
Photonews
| Joseph-Désiré Mobutu kwam in 1958 op 28-jarige leeftijd voor het eerst naar België. Hij was toen journalist en bracht verslag uit over Expo 58.
Lees ook: Kleindochter Mobutu prijkt op liberale lijst: ‘België en Congo dichter bij elkaar brengen'
De eerste keer dat Joseph-Désiré Mobutu voet op Belgische bodem zet, is tijdens de wereldtentoonstelling in juni ’58. Uitgestuurd door het dagblad L’Avenir Congo brengt de toen 28-jarige journalist enthousiast verslag uit. “Ik kijk ernaar uit om de heilige heuvel van de Heizel te bezoeken,” schrijft hij. Onderweg met de tram van zijn verblijf in de Antwerpsesteenweg bewondert hij “de boulevards, drie keer zo breed als bij ons in Leopoldstad (tegenwoordig Kinshasa, red.). Brussel mag trots zijn op zijn lanen, tunnels en viaducten.”
Mobutu was een van de zeshonderd Congolezen die de Belgische staat liet overvliegen voor de wereldtentoonstelling. Ze kwamen als journalist, als gast, of werden prompt tentoongesteld in een menselijke dierentuin. Daarover rept Mobutu met geen woord in zijn reportages, hij vervolgt zijn lofrede voor de expo in de metropool. “Het Congolese paviljoen is het belangrijkste en opvallendste van allemaal.” De foto-expo 75 jaar beschaving door België die er hangt, is volgens Mobutu geen propaganda, wel “een toonbeeld van grootse menselijke arbeid”.
Hoewel hij duidelijk onder de indruk is van Brussel, ergert Mobutu zich aan de onwetendheid van de Belgen. “Het verbaast me dat de meerderheid van mijn gesprekspartners Congo, hun Congo, niet kennen,” schrijft hij. “Tiens tiens, zijn er ook Congolezen die Frans spreken? Meneer, we hebben twee universiteiten in Congo.” Zijn bezoek aan de ULB geeft hem even rust van de “vragen over slangen en kakkerlakken”.
Hij spreekt er af met een oude vriend: Justin Bomboko, die later zijn minister van Buitenlandse Zaken zal worden. In 1958 is Bomboko student politieke wetenschappen, en boezemvriend van Herman De Croo, toen assistent aan de ULB. In Bomboko’s kielzog loopt Mobutu, die zelf de middelbare school niet afmaakte, een dagje mee op de campus. “Ik was blij om eindelijk jonge intellectuelen te ontmoeten die me verrasten met hun kennis over de Congolese realiteit.”
![BRZ 20250129 1920 Mobutu EXPO 58](https://wmimages.bruzz.be/styles/944158c1b7568d001a6615c44c04f5a89df9e29d/bulk_image_upload/1738055240/43247d59-brz202501291920mobutu-expo-58cphotonews.jpg?style=W3sicmVzaXplIjp7ImZpdCI6Imluc2lkZSIsIndpZHRoIjozNTAsImhlaWdodCI6bnVsbCwid2l0aG91dEVubGFyZ2VtZW50Ijp0cnVlfX0seyJqcGVnIjp7InF1YWxpdHkiOjk1fX1d&sign=8ec1a2f7335838a985c96bceb9fcb597cfebfa83ef79c295702beae3d749dc71)
©
Photonews
| Expo 58: Mobutu was een van de zeshonderd Congolezen die de Belgische staat liet overvliegen voor de wereldtentoonstelling.
Hij maakt van de gelegenheid gebruik om verder op ontdekkingstocht in Brussel te gaan. Naar de Marollen bijvoorbeeld, volgens Mobutu “het bewijs dat perfectie niet bestaat op deze wereld”. Met Rik Lefèbre, een Vlaamse arbeider uit Schaarbeek, beleeft hij een echte Brusselse zondag. Terwijl zijn madame het eten klaarmaakt, gaan ze op zwier in de straten rond de Naamsepoort. “We dronken een filterkoffietje par-ici, een pils of een geuze par-là.” De avond eindigt op het bescheiden appartement van Rik in Schaarbeek, dat Mobutu beschrijft als “de chicste en dichtstbevolkte wijk van Brussel”.
Tijdens zijn eerste bezoek aan België krijgt Mobutu al meteen zendtijd op de RTB. Nog steeds op de ‘heilige Heizelheuvel’ neemt hij deel aan een congres voor de koloniale pers. Hoewel hij tijdens het interview goed standhoudt tussen de drie Belgische kolonialen, rapporteert Mobutu later dat hij niet zeker weet of het congres een succes was. De Afrikaanse journalisten hadden meer hun mond moeten opentrekken, vindt hij. “Maar ze kregen wel de kans om internationale contacten te leggen.” Mobutu is daarop geen uitzondering. Als hij na drie weken terug in Congo is, vraagt hij een studiebeurs in Brussel aan. In de tussentijd wordt hij eindredacteur van de sectie ‘Actualités Africaines’ bij L’Avenir. Patrice Lumumba, habitué op de redactie in Leopoldstad, bewondert zijn werk en de twee worden dikke maatjes.
Schaarbeeks appartementje
In februari ’59 zet Mobutu weer koers naar Brussel, dit keer voor een persconferentie van luchtvaartmaatschappij Sabena. Nog steeds op zoek naar een studiebeurs klopt hij aan bij de redactie van Inforcongo, een pr-orgaan dat het leven in de kolonie verheerlijkt. Terwijl de kreten van de onafhankelijkheid steeds luider klinken, is een beurs voor een lumumbist hors de question voor de koloniale gouverneur. Na wat lange-armwerk begint Mobutu dat voorjaar toch aan een stage bij Inforcongo in Brussel. Tegelijkertijd volgt hij een opleiding journalistiek in het Huis van de Pers.
![BRZ 20250129 1920 Mobutu Boudewijn en fabiola](https://wmimages.bruzz.be/styles/944158c1b7568d001a6615c44c04f5a89df9e29d/bulk_image_upload/1738055240/fb5d19a8-brz202501291920mobutu-boudewijn-en-fabiolacbelga.jpg?style=W3sicmVzaXplIjp7ImZpdCI6Imluc2lkZSIsIndpZHRoIjozNTAsImhlaWdodCI6bnVsbCwid2l0aG91dEVubGFyZ2VtZW50Ijp0cnVlfX0seyJqcGVnIjp7InF1YWxpdHkiOjk1fX1d&sign=6bcafdbda9a8d572e509c828b9a37b9d367c7cabeb17126acac79850763f3e78)
©
Belga
| Politicoloog Jean Omasombo: “Mobutu was kind aan huis in Laken, hij was in hetzelfde jaar als Boudewijn geboren en beschouwde hem als een neef.”
Iets dieper in Schaarbeek, in de Georges Garnirstraat 44, settelt Mobutu zich in een klein appartementje. Wanneer zijn echtgenote Marie-Antoinette en hun twee kinderen overvliegen, lijkt het leven van de jonge Joseph-Désiré in de plooi te vallen. Om zijn diepgelovige vrouw een plezier te doen, trouwen ze nog eens voor de kerk, deze keer in het missiehuis van Scheut in Anderlecht. Priester van dienst op die vijftiende juli: Père Arthur, ex-missiepater en beschermengel van de Congolese gemeenschap in Brussel. Hij doopt ook de tweeling van Max Mayunga, een van de eerste Congolese profvoetballers in België. Mobutu en Marie-Antoinette tekenen present.
“Hij was sterk verweven in de Congolese gemeenschap in Brussel,” zegt Jean Omasombo, politicoloog bij het AfricaMuseum. “Hij hing rond op de ULB en op de UCLouvain met figuren zoals Justin Bomboko en Jonas Mukamba, die later postjes kregen in zijn regime.” En wie studentenmiddens zegt, zegt uitgaan. Mobutu werd regelmatig gespot in dancings zoals de Black & White en de Anges Noirs aan de Naamsepoort, in de huidige Matongewijk.
Om zijn journalistieke geloofwaardigheid te behouden, houdt Mobutu zich tijdens zijn tijd bij Inforcongo politiek afzijdig. Sommige collega’s vinden het al erg genoeg dat de nieuwe stagiair een partijkaart van Lumumba’s Mouvement National Congolais (MNC) heeft. Gelukkig heeft de directeur het volste vertrouwen in Mobutu. Hij laat hem tijdens zijn stage zelfs naar de ‘Ecole Sociale’ in de Poststraat gaan, die tegenwoordig de ISFSC-hogeschool heet.
Mobutu’s drukke agenda wordt volgens zijn hofbiograaf Francis Monheim alleen maar chaotischer wanneer Lumumba in november ‘59 in de gevangenis terechtkomt. Om zijn vriend vrij te krijgen, gooit Mobutu zijn politieke neutraliteit meteen overboord. Elke Belgische politicus die hij tegenkomt, moet en zal zijn pleidooi horen. In het Volkshuis, een art-nouveaugebouw waar nu de Zaveltoren staat, krijgt hij Léo Collard te pakken. De PS-voorzitter lijkt enthousiast om te helpen, maar uiteindelijk komt er niets van in huis.
![BRZ_20250129_1920_Mobutu Lumumba_(c)_Photonews.jpg](https://wmimages.bruzz.be/styles/944158c1b7568d001a6615c44c04f5a89df9e29d/2025-01/c459471e-brz202501291920mobutulumumbacphotonews.jpg?style=W3sicmVzaXplIjp7ImZpdCI6Imluc2lkZSIsIndpZHRoIjozNTAsImhlaWdodCI6bnVsbCwid2l0aG91dEVubGFyZ2VtZW50Ijp0cnVlfX0seyJqcGVnIjp7InF1YWxpdHkiOjk1fX1d&sign=8d10370ca019d9302938f4d144b5e61efa6a7af9994efadbf4521eb0c60780a9)
©
Photonews
| De later vermoorde Patrice Lumumba, met naast hem president Mobutu, in 1960, toen Congo onafhankelijk werd.
Tijdens de fameuze Rondetafelgesprekken in januari 1960 bereiden de Congolese en Belgische autoriteiten de onafhankelijkheid voor. De grote afwezige in het Congrespaleis op de Kunstberg: Lumumba, die nog steeds vastzit. Mobutu roept in allerijl de MNC-kopstukken samen in zijn Schaarbeeks appartementje. Zolang Lumumba niet vrijkomt, zullen ze niet komen opdagen op de Kunstberg. Twee dagen later staat Patrice Lumumba op het tarmac in Zaventem.
De welbespraakte Lumumba laat tijdens de Rondetafelgesprekken een sterke indruk achter. De onafhankelijkheidsdatum wordt vastgelegd, net als de Congolese verkiezingen. Mobutu, met zijn goede banden in Brussel en scherpe pen, is geknipt als secretaris voor Lumumba. Tijdens de gesprekken verblijven ze in het Grand Hotel Cosmopolite aan het Rogierplein, waar volgens journaliste en Mobutu-experte Colette Braeckman “tot in de vroege uurtjes Congolese muzikanten over de vloer kwamen”. Na afloop van het congres keert Lumumba terug naar huis, terwijl Mobutu in Brussel blijft om het MNC-kantoor te leiden. Omdat hij zijn studies graag wil afmaken, keert hij pas op het laatste nippertje, enkele weken voor de onafhankelijkheid op 30 juni, terug naar Congo.
Luxevilla in Ukkel
Twee staatsgrepen, de ‘neutralisatie’ van Lumumba en de helft van zijn 32-jarige regeerperiode later, koopt Mobutu een buitenverblijf in Ukkel. Voor hij het pand in 1973 aan zijn Brusselse vastgoedimperium toevoegt, was château Fond’Roy in handen van de Belgische koninklijke familie. “Met zes hectaren Franse tuinen, kunstmatige vijvers en veertig kamers in hartje Brussel, is het een echt juweeltje,” schrijft Pierre Janssen, Mobutu’s schoonzoon, in zijn boek Aan het hof van Mobutu.
De feestjes, recepties en officiële politieke bezoeken zorgen voor ambiance in de Prins van Oranjelaan 49. “Al snel werd het de place to be voor de Zaïrese gemeenschap in België,” schrijft Janssen. De centrale voor satelliettelefonie die er stond kwam handig van pas om naar het buitenland te bellen. “Vanaf elf uur ’s avonds reden auto’s op en af aan de poort. De ene moest zijn moeder bellen, de andere zijn dochter die in de VS studeert.” Mobutu betaalt steeds braafjes de telefoonrekeningen, die tot tienduizenden dollars per maand oplopen.
![BRZ 20250129 1920 Mobutu Fonds Roy 2](https://wmimages.bruzz.be/styles/944158c1b7568d001a6615c44c04f5a89df9e29d/bulk_image_upload/1738055240/40e4fe6c-brz202501291920mobutu-fonds-roy2cphotonews.jpg?style=W3sicmVzaXplIjp7ImZpdCI6Imluc2lkZSIsIndpZHRoIjozNTAsImhlaWdodCI6bnVsbCwid2l0aG91dEVubGFyZ2VtZW50Ijp0cnVlfX0seyJqcGVnIjp7InF1YWxpdHkiOjk1fX1d&sign=281c879012a06a44bf712cb8dba95580903c5bea1d5285cbe9a18c893c2e6ec1)
©
Photonews
| Het château Fond’Roy in Ukkel was het buitenverblijf van Mobutu.
“Hij kon inderdaad flink wat geld uitgeven,” zegt Herman De Croo, die net als andere prominente Belgische politici makkelijk de weg naar Ukkel vond. “Hoewel ik hem meer dan twintig keer heb ontmoet, beschouwde ik hem niet als vriend. Onze gesprekken in Fond’Roy waren een-op-een en puur politiek, ik ben er nooit ’s avonds geweest.” De Croo schaamt zich niet over zijn contact met controversiële dictator. “Ik sta recht in mijn schoenen, omdat hij me niet voor zijn kar kon spannen. Hij wist dat en apprecieerde mijn kritische stem.”
Mobutu had zijn journalistieke trekjes nog niet verleerd, zegt De Croo. “Hij was nieuwsgierig en gevat. Toen een collega-minister hem vroeg of er corruptie in zijn land was, antwoordde hij fijntjes: “Natuurlijk is er corruptie, en van wie denk je dat we het geleerd hebben?” Mobutu bleef altijd ergens met een minderwaardigheidscomplex tegenover België zitten, vindt De Croo. “Hoe ironisch is het dat hij zijn überafrikaanse abacost-kostuums bij een kledinghuis in Zellik liet maken?”
Ook met het Belgische koningshuis was Mobutu’s relatie wisselvallig. Een uitnodiging voor koning Boudewijns begrafenis blijft uit, terwijl ze ooit innig bevriend waren. “Mobutu was kind aan huis in Laken,” zegt politicoloog Jean Omasombo. “Hij was in hetzelfde jaar als Boudewijn geboren en beschouwde hem als een neef.” De relatie verzuurt helemaal in 1989, als Mobutu de koninklijke familie openlijk beledigt. In datzelfde jaar zet hij voor de laatste keer voet in château Fond’Roy. Tegenwoordig huurt Félix Tshisekedi, de huidige Congolese president, een villa enkele huizen verderop.
Tot op de dag van vandaag woont er nog heel wat nageslacht van Mobutu in Brussel. Zijn kleindochter Shadai Mobutu prijkte afgelopen gemeenteraadsverkiezingen op de MR-lijst in Brussel-Stad. Zij vindt het niet lastig om de naam van haar controversiële grootvader te dragen. “Het is heel uitzonderlijk dat mensen me daardoor scheef aankijken. Vaak zijn ze net enthousiast en nieuwsgierig. Ikzelf zie hem nog steeds als de man die Congo samenbracht.”
Lees meer over: Politiek , Congolese president , Mobutu , Mobutu Sese Seko , Congo , Mobutu’s game , Fond’Roy , abacost , Shadai Mobutu , Jean Omasombo