40 dagen vasten voor katholieken van start: 'Tijd voor inkeer'

Nadat vorige week de ramadan, de jaarlijkse vastenperiode voor moslims, werd afgetrapt, begint woensdag ook voor veel christenen hun vastenperiode – zij het meer in de luwte. Aswoensdag vormt traditioneel het startsein van de 40 dagen vastentijd, maar welke rituelen gaan daar mee gepaard? Ria Dereymaeker, hoofd van de Nederlandstalige diensten van het Vicariaat Brussel, licht het toe.

In Brussel is vasten, zowel christelijk als islamitisch, een belangrijke manier om te bezinnen en een moment van zelfdiscipline en solidariteit. Terwijl de ramadan vaak goed zichtbaar is in het straatbeeld dankzij uitgedeelde voedselpakketten en drukke winkelstraten en moskeeën, blijft de christelijke vastenperiode vaak onopgemerkt.

Toch betekent dat niet dat deze periode minder betekenisvol is. Sterker nog, één op de twee Belgen noemt zich katholiek, hoewel slechts een klein percentage (8,9 procent) één keer per maand of vaker naar de kerk gaat. Dat blijkt uit een schatting door godsdienstsocioloog Wim Vandewiele (KU Leuven).

“Ook voor die christenen die niet naar de kerk gaan, blijft de veertigdagentijd een belangrijk moment van spirituele verdieping,” zegt Ria Dereymaeker, hoofd van de Nederlandstalige pastorale diensten van het Vicariaat Brussel.

De veertigdagentijd, dat zijn de dagen tot aan Pasen, start met Aswoensdag. Waarom je daar waarschijnlijk de komende weken weinig zult van zien in Brussel? Dereymaeker: “In deze periode zoeken katholieken een verdieping in de relatie met God, zonder die zoektocht opvallend te etaleren.”

Hoe start de vastenperiode?

Dereymaeker: “Die start met Aswoensdag en duurt veertig dagen, omdat in de Bijbel wordt verwezen naar de veertig dagen die Jezus in de woestijn doorbracht. Aswoensdag is een periode waarin christenen nadenken over hun roeping en hoe ze die gestalte kunnen geven. Het is een tijd van boetedoening en inkeer, een kans om dichter bij jezelf te komen, je blinde vlekken als christen te ontdekken en te overwegen hoe je daaraan kan werken.”

Hoe wordt Aswoensdag gevierd?

Dereymaeker: “Tijdens de eucharistieviering op Aswoensdag worden palmtakken van het vorige jaar verbrand. Met de as wordt een kruisje op het voorhoofd getekend of wordt de as over het hoofd gestrooid, met de woorden: ‘Bedenk, mens, dat ge stof zijt en tot stof zult wederkeren.’ Tegenwoordig ligt de nadruk meer op een oproep tot bekering: stilstaan bij jezelf en je relatie met God.”

Hoe wordt de datum van Aswoensdag bepaald?

Dereymaeker: “Pasen valt elk jaar op de eerste zondag na de eerste volle maan na 21 maart, het begin van de lente. Aswoensdag ligt veertig dagen vóór Pasen, zonder de zondagen mee te tellen. De orthodoxe kerk hanteert een andere datum. De leiders van de kerken zijn aan het zoeken om op dezelfde datum Pasen te vieren."

Hoe ziet de Aswoensdagviering eruit in verschillende Brusselse kerken?

Dereymaeker: “In Brussel vieren katholieken met diverse achtergronden – zoals Polen, Congolezen en Roemenen – Aswoensdag op dezelfde manier. De viering verloopt zelfs wereldwijd op een gelijkaardige manier.”

Is Aswoensdag een officiële vastendag volgens de katholieke traditie?

Dereymaeker: “Ja, Aswoensdag en Goede Vrijdag zijn officiële vastendagen, al weet ik niet zeker hoeveel mensen dit vandaag de dag nog doen. Op Aswoensdag en Goede Vrijdag wordt er traditioneel gevast: dan eten mensen slechts één volledige maaltijd per 24 uur. Dat geldt voor volwassenen tussen 18 en 60 jaar; kinderen, tieners en ouderen krijgen een uitzondering."

"Tijdens de rest van de veertigdagentijd wordt een soberder leven aangemoedigd. Voor de één betekent dat veertig dagen zonder alcohol of vlees, voor de ander is het een periode zonder sociale media. Iedereen kiest zelf een vorm van soberheid, zolang het iets is dat je echt raakt en moeite kost.”

Wat is het doel van de veertigdagentijd voor christenen?

Dereymaeker: “De veertigdagentijd biedt christenen de kans om zich spiritueel voor te bereiden op Pasen, zodat ze als vernieuwde mensen het feest van de verrijzenis kunnen vieren. Deze periode van bezinning en verdieping is bedoeld om de relatie met God te versterken en om opnieuw te beginnen, net zoals Jezus' verrijzenis een nieuw begin markeert in de geschiedenis van de mensheid."

"Vasten is echter niet alleen een tijd van zelfreflectie, maar ook van solidariteit. Inkeer gaat hand in hand met verantwoordelijkheid voor anderen. Naast soberheid is het daarom belangrijk dat christenen zich in deze periode inzetten voor de kwetsbaren in de samenleving."

"Zoals gebruikelijk wordt er in de veertigdagentijd een gecoördineerde solidariteitsactie opgezet in samenwerking met Broederlijk Delen. Als parochies solidaire maaltijden en collectes organiseren, gaat de opbrengst naar hen."

"Deze acties zijn niet uniek voor deze periode; twee keer per jaar, zowel in de adventsperiode als in de aanloop naar Pasen, wordt er extra aandacht besteed aan solidariteit. Waar we in de aanloop naar Kerstmis vooral de focus leggen op de solidariteit dicht bij huis, richten we ons in deze periode specifiek op steun voor het globale zuiden."

Wat is het goede doel van deze veertigdagentijd?

Dereymaeker: “Dit jaar wordt aandacht gevraagd voor het probleem van landbouwpesticiden die in Europa verboden zijn, maar nog steeds geëxporteerd worden naar andere landen. Onder het motto ‘Samen oogsten we succes’ wordt hiervoor geld ingezameld en bewustwording gecreëerd.”

Zijn er verschillen in hoe de veertigdagentijd beleefd wordt in verschillende diverse gemeenschappen in Brussel?

Dereymaeker: “Er zijn subtiele verschillen. Sommige leggen meer nadruk op solidariteit, andere op spiritualiteit. Sommige parochies gebruiken beeldmateriaal uit het zuiden om bewustwording te creëren, terwijl andere zich meer richten op liturgie en gebed.”

Welke voordelen heeft meedoen aan de veertigdagentijd?

Dereymaeker: “Deze periode helpt om dichter bij jezelf te komen en bewuster te leven. Vanuit die persoonlijke groei kan er ook meer betrokkenheid ontstaan bij de wereld om je heen. Het is een periode van inkeer en solidariteit.”