Dounia Mohammadi over Arabische invloed: 'De Arabieren waren de Amerikanen van vandaag'

De Arabische en Europese cultuur zijn helemaal geen tegenpolen, maar stenen uit hetzelfde huis. Dat vormt het onderwerp van een reeks Instagramvideo's waarmee Dounia Mohammadi (33) net is begonnen. “Wie weet waar hij vandaan komt, radicaliseert niet snel.”

Toen Dounia Mohammadi haar allereerste spreekbeurt moest geven in het lager onderwijs, ging die over het Alhambra in Granada, het wonderlijke juweel van architectuur en technologie dat de Moren optrokken in bezet Spanje. Om maar te zeggen, Mohammadi mag dan nog maar enkele korte video's van een minuut gepubliceerd hebben, het onderwerp boeit haar wel al van kindsbeen af.
In die filmpjes legt ze elke week uit hoe bepalend de Arabische cultuur en de islam geweest zijn voor het Europa van vandaag: voor de cijfers die we gebruiken en onze taal, maar zelfs voor onze tafelmanieren en waarden. Het is een aspect van de geschiedenis dat vandaag onderbelicht blijft, vindt de digitale maakster, die voor Les Engagés enkele jaren meedraaide als parlementair medewerkster. “Als tiener had ik die uitleg graag gehoord op de schoolbanken.”

Hoe kwam u op het idee om via sociale media over de invloed van de Arabische cultuur op onze maatschappij te spreken?
DOUNIA MOHAMMADI: Het is een project dat ik al enkele jaren voorbereid, samen met mijn vader. Het onderwerp fascineert me al sinds mijn kinderjaren, vaak doordat mijn vader me lectuur aanbeval. Ik ben Brussels, maar ik weet waar mijn wortels liggen, waar ik vandaan kom. Mijn ouders hebben mij altijd duidelijk gemaakt dat ik onlosmakelijk verbonden ben met twee werelden: deze maatschappij waar ik geboren ben en onze migratie-erfenis.

Waarom is dat bewustzijn zo belangrijk?
MOHAMMADI: Door de vraag die mijn vader ons vaak stelde: hoe komt het dat sommige mensen zich hier veel beter in hun vel voelen dan andere? Om het met een boutade te zeggen: om te weten waar je naartoe gaat, moet je weten waar je vandaan komt. Ikzelf en mijn broer en zussen hebben bijvoorbeeld nooit echt identiteitsproblemen gevoeld, maar we zijn dan ook al heel vroeg geconfronteerd met onze culturele erfenis.

U denkt daarbij niet enkel aan mensen die zich wat slecht in hun vel voelen, maar maakt zelfs de brug met terreur in naam van de islam?
MOHAMMADI: Absoluut: als de hele kwestie van je origine braakliggend terrein is en mensen op zoek zijn naar wie ze eigenlijk zijn, is de stap naar radicale ideeën veel makkelijker. Dan wordt de discriminatie waar mensen mee geconfronteerd worden, sneller omgevormd tot een wapen. Dat is helemaal anders als dat terrein al bezaaid ligt met het besef dat we uit een rijke traditie komen, als we beseffen dat die Arabische traditie dit Europa mee heeft gevormd. Dan wordt die radicalisering veel moeilijker. En aangezien de verwevenheid van de Arabische en Europese cultuur niet zo bekend is, vond ik dit project nodig. Het is een manier om mensen te verzoenen met hun wortels.

Thuis zag u geen identiteitsproblemen. Speelt het milieu waarin u bent opgegroeid daarin ook geen rol? Heel uw Instagram­profiel ademt middenklasse uit: hobby's als vioolspelen, een vader met een uitgebreide bibliotheek… Uw culturele bagage is anders dan bij dan mensen van wie de ouders geen opleiding hebben en in armoede leven.
MOHAMMADI: Dat speelt zeker mee. Aan de universiteit kwam ik voor het eerst in contact met het concept van het 'culturele kapitaal' van socioloog Pierre Bourdieu. Tot dan zag ik mezelf helemaal niet als geprivilegieerd: mijn ouders zijn niet rijk of zo. Toen ik studenten uit gegoede middens ontmoette, besefte ik dat ik in mijn jeugd toegang had gekregen tot exact dezelfde bronnen van kennis en cultuur. Voor mij was dat een extra reden om met dit project te starten. Het is een manier om inzichten door te geven aan wie er geen toegang toe heeft.

Hoe gaat dat in zijn werk, samenwerken met uw vader?
MOHAMMADI: Hij komt voortdurend met boeken aanzetten en soms ook met een idee voor een video. Na het lezen debatteren we ook vaak nog over die thema's, waardoor onze inzichten scherper worden. Hij legt nooit iets op, maar zet eerder aan tot nadenken. De hele vertaalslag naar een toegankelijke video doe ik.

Blijft het bij deze erg korte video's?
MOHAMMADI: We zullen ook een gezelschapsspel over het onderwerp uitbrengen. Na een tijdje wil ik wat langere video's publiceren, op YouTube bijvoorbeeld. Maar eerst moeten we een publiek opbouwen van mensen die geboeid zijn door het onderwerp. Nu zijn dat iets meer dan duizend mensen, zodra het er tienduizenden zijn, kunnen we volgende stappen zetten. Waarom bijvoorbeeld geen reeks van lezingen over het thema beginnen? Dan bereik je nog eens een andere groep. Ik hou er ook van me mondeling uit te drukken.

U wil een wekelijks ritme aanhouden. Wat zit er nog in de pijplijn?
MOHAMMADI: De volgende episode gaat over de Arabische cijfers. Die komen oorspronkelijk uit India, maar zijn in Europa ingevoerd door de Arabieren. Er is zoveel over te zeggen dat ik het niet in zo'n video van een minuut zal krijgen, ik kan er makkelijk vijf of zes over maken.

Waarom zo'n hyperkort format voor een complex thema?
MOHAMMADI: Om meer impact te hebben. Als het enkel aan mezelf lag, zou ik zelfs video's van drie uur maken. Ik moest mezelf beperken om de aandacht van het publiek ook te vatten. Ik experimenteer wat met de lengtes om te kijken wat werkt.

U las ondertussen al erg veel over de invloed van de Arabische cultuur op onze samenleving. Welke aspecten zijn u daarbij vooral bijgebleven?
MOHAMMADI: Voor ik met die studie begon, kreeg ik altijd de indruk dat die invloed zich beperkte tot enkele geïsoleerde aspecten: wiskunde, enkele woorden uit het Arabisch … Gaandeweg besefte ik dat die invloed veel dieper gaat. De Arabische en de Europese beschavingen zijn eigenlijk stenen in hetzelfde huis. Als je er een uithaalt, kan ook de rest instorten.
Kijk naar de Arabische cijfers. Die hadden we nodig om de erg ingewikkelde berekeningen te maken die de mens bijvoorbeeld naar de maan hebben gebracht. Met Romeinse cijfers was dat moeilijk geweest. Die verwevenheid van culturen geldt natuurlijk niet alleen voor de Arabische cultuur. Ik focus erop omdat we te weinig over die cultuur spreken en omdat het, als we het al doen, negatief is. Voor die Arabische en islamcultuur geldt trouwens hetzelfde: die kon ook enkel bloeien doordat ze zich inspireerde op de erfenis van de Grieken.

U komt met uw initiatief op een moment dat een heel ander discours aan gewicht wint in Europa: een identitaire en nationalistische visie op geschiedenis, die dit soort invloeden graag weggomt.
MOHAMMADI: Inderdaad, onder meer in Frankrijk hoor je dat steeds vaker: de islam zit niet in ons DNA, in onze waarden, in onze geschiedenis. Dat klopt niet, veel waarden komen net via de islam.

Een voorbeeld?
MOHAMMADI: De islam wordt vaak als een gewelddadige religie afgeschilderd, maar de Arabische cavalerie introduceerde net een heleboel regels op het krijgsveld, in een Europa dat van geweld was vergeven. Een geïsoleerde tegenstander werd bijvoorbeeld niet aangevallen, er werd niet aangevallen op feestdagen. Die regels hebben zo ingang gevonden in Europa. Duizend jaar geleden was het net de islam die een pacifistischer en geraffineerder discours had. Mijn video's zijn in die zin ook een oproep om kritisch te kijken. Daesh is één realiteit, maar het was niet altijd zo.

In het Moorse Spanje mochten joden en christenen hun religie behouden.
MOHAMMADI: Terwijl andersdenkenden elders vermoord werden. Wat ik ook niet wist, is dat het hele principe van maaltijden met verschillende gangen van de Arabieren komt en zo in Andalusië werd geïntroduceerd.

U hebt het over een ver verleden. Maar waar ziet u vandaag nog islamlanden die een lichtend voorbeeld zijn inzake tolerantie, waarden en mensenrechten?
MOHAMMADI: Ik ben geen expert terzake. Maar het klopt dat moslimlanden daar vandaag niet mee in de kijker lopen. De Arabische cultuur van toen was vooral gekenmerkt door openheid en nieuwsgierigheid. Dat besef kan vandaag misschien opnieuw inspirerend werken, ook in die landen.
Hier bij ons kan het onderwijs een rol spelen, de media die vaak een negatief beeld ophangen van de Arabische wereld en ook de filmwereld. Ik ken geen enkele toekomst- of sciencefictionfilm waarin Arabieren prominent aanwezig zijn. Je ziet wel zwarten, blanken, Aziaten, Indiërs …

Wat wil u graag anders zien in het onderwijs?
MOHAMMADI: Meer nadruk op hoezeer de geschiedenis van de islam en van Europa verbonden zijn, hoezeer ze met de hulp van elkaar zijn ontstaan. De Arabieren van toen waren een beetje de Amerikanen van vandaag: de trendsetters op tal van gebieden. Dat had ik graag gehoord toen ik zelf op de schoolbanken zat. Er is geen 'wij' en 'jullie', er is een gezamenlijke 'wij'.