Bij de Brusselse Finnen: 'Elke gemeente verdient een betaalbare buurtsauna'

Last van korte en koudere dagen? Eén oplossing: de sauna. Al kost dat in privésauna's en grotere welnesscomplexen al snel een rib uit je lijf. Brusselse Finnen tonen dat het ook anders kan. “Zweten en mensen ontmoeten maakt je toleranter.”

Na een goeie tien minuten zweten bij 90°C is het mooi geweest. Miikka stapt de kleine en stomende zesmanssauna uit, neemt een koude douche en begeeft zich naar het rustlokaaltje ernaast. Terwijl hij een blauwe Chimay inschenkt, kijken twee landgenoten uit hun stoelen naar een grote foto van een idyllisch Fins meer aan de muur. Miikka neemt een slok en er verschijnt een gelukzalige glimlach op zijn gezicht. “Meer moet dat toch niet zijn?”

Plek van afspraak? De sauna van de Finse zeemanskerk, midden in de Europese wijk. Helemaal achter de Finse winkel komt de bezoeker via een koer en een trapje terecht in een bescheiden zweetcomplex dat hooguit veertig vierkante meter telt. Met een toegangsprijs van 15 euro is een saunabezoek nog betaalbaar.

Blootgeven

“Sauna, dat is zweten en ontspannen, maar we komen ook voor het sociaal contact,” vertelt Miikka, die zoals veel Finnen zelf een sauna thuis installeerde. “Zwijgen tijdens zo'n bezoek vind ik onzin. Mannen hebben het vaak moeilijk om een diepgaand gesprek te voeren. Als Finnen zich wél blootgeven, dan is het in de sauna, letterlijk en figuurlijk. We zitten dan naast elkaar en kijken elkaar niet in de ogen, dat is comfortabeler.”

Saunaverantwoordelijke Jaakko valt hem bij. “De sauna is een plek voor gelijkheid. We praten er stilletjes met elkaar en het maakt daarbij niet uit of je arbeider bent of de president van Finland.” De Finnen gaan altijd naakt, doorgaans mannen en vrouwen apart, legt Jaakko uit. “Daardoor leren kleine kinderen al vroeg om naaktheid niet per se met seks te associëren. Ze zien er ook dat er heel verschillende lichamen zijn en niet enkel de perfecte beelden die ze op sociale media zien passeren.”

Dat (half)naakte lichamen hier – in Brussel en België – anders bekeken worden, merkte Miikka niet zo lang geleden nog. “We waren met een groep Finnen naar de sauna gegaan bij een Fins bedrijf in Brussel. Tussen twee saunabeurten door gingen we met een vijftal roken op het trottoir. In Finland begrijpt iedereen meteen dat zo'n gezelschap gewoon een saunapauze neemt. Hier was dat anders. Pas toen er een bus langsreed en we de ontzette blikken van de passagiers zagen, beseften we dat we misschien wel een foute indruk gaven (brede grijns).”

Sauna zonder franjes

Miikka en zijn vrienden beleven sauna zoals ook veel Duitsers dat doen: eenvoudig, niet meer dan de basics en elke week, tegen een bescheiden prijs. De basisingrediënten van een dergelijk bezoek zijn erg eenvoudig: je warmt verschillende keren je lichaam op en koelt weer af tijdens rustpauzes. Veel heb je daar niet voor nodig: een Finse sauna, een douche, eventueel een klein koudwaterbekken en een rustruimte.

Wie in Brussel zo'n sauna-ervaring zonder franjes zoekt, lijkt eraan voor de moeite. Enkele jaren geleden hadden nog tal van openbare zwembaden ook een eenvoudige en betaalbare sauna. Maar onder meer in Watermaal-Bosvoorde en Sint-Lambrechts­-Woluwe sloten de sauna's de deuren. In Etterbeek overleven de Thermes de L'Espadon wel nog. Saunapuristen zullen de plek wellicht mijden: een badpak dragen is immers verplicht.

Het aanbod in en rond het gewest bestaat vandaag grosso modo nog uit drie categorieën: er zijn erg dure privésauna's (waarover later meer), en er zijn de hamams, waar de prijzen nog vaak democratisch zijn, maar waar naakt gaan vaak is uitgesloten (een aparte rustruimte ontbreekt al eens en een Finse sauna is er niet altijd).

Grote complexen

Een derde formule die floreert is die van de grote complexen, zoals de Thermen van Dilbeek, net over de grens met Sint-Agatha-Berchem. Wanneer BRUZZ het complex binnenstapt, staat de autoparking vol en het fietsenrek leeg. Binnen en in de tuin wachten onder meer zes grote sauna's, een verwarmd binnen- en buitenzwembad, jacuzzi's en een restaurant. Het geheel wordt opgesmukt met Boeddhabeeldjes, aquaria of een plastic plantenmuur en er is ook in animatie voorzien: een bordje aan de deur vertelt de klanten wanneer ze bijvoorbeeld in welke sauna terechtkunnen voor een opgietsessie.

Met een toegangsprijs van 35 euro is dit lang niet de duurste bestemming. Al telt de klant er best nog de prijs van een paar drankjes bij: zweten mag, maar eigen water meebrengen is verboden.

Thermen Dilbeek is maar een van de grote sauna-ensembles die zich vooral rond Brussel situeren. Samen met de Thermen van Grimbergen, die van Boetfort en Waer Waters in Groot-Bijgaarden behoort het Dilbeekse complex tot de bekendste rond het gewest. Stuk voor stuk profileren ze zich als wellnessoases, waar bezoekers een hele dag kunnen verpozen en daar vrij diep voor in de portemonnee moeten tasten.

Neem nu een standaard bezoek aan Waer Waters: dat maakt de klant meteen 55 euro lichter. In ruil krijgt die bezoeker toegang tot een “wellness-zenparadijs van 12.000 vierkante meter puur genieten”. De website belooft verder een uitgebreid belevingsprogramma voor een complete verwendag. Daar horen dan meteen ook zwemvijvers, zoutbaden en verwarmde waterbedden bij.

“Het klopt dat het gezondheidsaspect in België minder belangrijk lijkt,” zegt Etienne Van der Zypen. De eigenaar van Thermen Grimbergen en Boetfort is ook ondervoorzitter van de Belgische Sauna Vereniging. “Zelf ben ik in de saunabusiness gerold in de jaren 1990. Ik was zelf altijd al fan en had een sauna thuis. Zo kwam het idee om er ook een uit te baten. Die bescheiden sauna had succes en is blijven groeien. Veel klanten komen trouwens uit Brussel.”

Geen waterbedden, zwembaden of fancy massages bij Koti Sauna, de mobiele zweethut van Anna Clarac. De Fins-Franse huldigt op een koude donderdagavond aan het Village Partenaire in Sint-Gillis haar tweede sauna in, die ze financierde via crowdfunding. Het charmante bouwsel heeft iets van een kleine chalet op wielen, die zo achter een auto kan hangen. Binnen is er plaats voor acht mensen en vooraan is een koperen douchekraan bevestigd.

De nieuwe sauna is de tweede die Clarac laat bouwen en waar ze Brussel mee rondtrekt. Koti Sauna stond zo al in de tuin van Grand Hospice, op het dak van Coop in Anderlecht en in het Warandepark.

“Het idee ontstond tijdens de pandemie, toen ik gestopt was met mijn consultancyjob,” vertelt Clarac. “Ik wandelde in het Zoniënwoud met een vriendin en fantaseerde over hoe mooi het zou zijn om in de vijvers daar te kunnen zwemmen, natuurlijk met een sauna ernaast zoals in Finland. “Waarom maak je daar je project niet van?” vroeg mijn vriendin. In mijn achterhoofd speelde ik al langer met het idee van een bescheiden wijksauna, en ik koos uiteindelijk voor een mobiele versie.”

Koti Sauna ontstond zo ook als reactie op de saunacultuur in en rond Brussel. “Ik wou terug naar de basis,” legt Clarac uit. “Sauna als gezondheidsinstrument, volks, sociaal en eenvoudig. De sauna's rond Brussel lijken wel attractieparken. In Grimbergen zag ik zelfs eens een televisiescherm in een sauna, dat was het toppunt. Door zowel de prijs als de afstand tot die complexen kan je er moeilijk sauna beleven zoals in Finland: regelmatig en om gezond te blijven.”

100 euro per uur

Niet alle sauna's in het Brusselse liggen veraf. In de stad is er nog een categorie die floreert: die van de privésauna's. Ze hebben exclusieve namen als Louise, The Lys of Wellness Palace en bieden doorgaans luxe op een beperkte oppervlakte. Denk daarbij aan een klein zwembad, een jacuzzi, een Finse sauna en een enkele keer ook een bed, in ruimtes waar design een grote rol speelt. De prijzen zijn navenant en kunnen tot 200 euro oplopen voor twee uur privéhuur.

De klanten van de privésauna's zijn doorgaans koppels. Of die dan niet in de verleiding komen om de liefde te bedrijven in hun privéruimte? “Bij de meeste sauna's is dat niet de bedoeling, maar het komt wel al eens voor,” geeft Christiaan Janssens toe, voorzitter van SpaBelgium, de vereniging van privésauna's.

Vierkantemeterprijs

“Privésauna's zijn echt een Vlaams-Brussels fenomeen,” zegt Janssens. “Ze zijn beginnen te bloeien rond het jaar 2000. Zeker in Brussel bestaat het klantenbestand steeds vaker uit bemiddelde mensen met een migratieachtergrond, die niet graag naar een openbare sauna gaan, zelfs als de bezoekers er hun zwembroek of badpak aanhouden.”

Dat privésauna's wel overleven en basic sauna's naast een zwembad bijvoorbeeld niet, heeft alles met de kosten te maken, denkt Janssens. “De personeelskosten lopen hoog op, maar ook de vierkante­meterprijs voor een sauna tikt snel aan, net als de energiekosten de voorbije jaren. Dan probeer je als uitbater een meerwaarde te bieden, die je ook in de prijs kan meerekenen.”

Hoe het anders kan, daarover heeft Anna Clarac wel een mening. “Ideaal zorgen de gemeenten elk voor een nabijheidssauna, net zoals ze een zwembad hebben,” vindt de oprichtster van Koti Sauna.

Zo'n betaalbare sauna die voor iedereen bereikbaar is, heeft volgens haar alleen maar voordelen. “Je maakt er je bevolking gezonder mee en je creëert meteen ook een sociale ruimte. Vergelijk het met de publieke baden waar mensen elkaar vroeger ontmoetten. Zo'n plek draagt zo meteen ook bij tot meer samenhorigheidsgevoel en dus tot een betere samenleving.” Zowel die ontmoetingen als de ontspanning na een zweetervaring maken een mens toleranter, weet Clarac. “Wie net uit de sauna komt, windt zich niet op over zijn medemens.”