Opgebroken stoepen frustreren Brusselaars mateloos

Een plotse put, hobbelende stoeptegels of chaotische wegwijzers: in Brussel bezorgen opeenvolgende nutswerken bewoners en gemeenten geregeld kopzorgen. Brussel Mobiliteit telt elk jaar zelfs een dertigtal bouwplaatsen zonder enige vergunning, alleen al op gewestwegen. “Met onderaannemers die geen Frans, Nederlands of Engels spreken, kan je moeilijk in gesprek gaan,” zegt burgemeester Benoît Cerexhe uit Sint-Pieters-Woluwe.

In de Poststraat in Schaarbeek is het al ruim een jaar omrijden. Na werken aan de trottoirs in de wijk en een langdurige werf aan een hogeschool vlakbij, is waternetbeheerder Vivaqua bezig met herstellingen aan de leidingen om de hoek, onder meer in de Dupontstraat. “Wagens rijden zich vast in de wijk en buurtbewoners komen soms in een lus terecht,” zegt Kristof Braekeleire, die in de wijk woont en er ook zijn kantoor heeft. “Onze wijk komt al genoeg in het nieuws door de drugsoverlast. Dit komt er nog eens bovenop,” zegt hij.

Geel-blauwe dranghekken leiden voetgangers in de buurt nu om, soms zonder veilige afscheiding van de autoweg. Borden die parkeerplaatsen afsluiten, zijn af en toe door gefrustreerde omwonenden omgedraaid. Andere verbods- of omleidingsborden spreken elkaar dan weer tegen, zegt Braeckeleire. “Er wordt zelden iemand weggesleept en veel automobilisten negeren de onduidelijke signalisatie. Daardoor zitten werfcamions 's ochtends soms vast, kunnen ze niet lossen en zijn ze verplicht op de hele straat te blokkeren.”

De werkzaamheden gaan volgens enkele buren ook voor of na de afgesproken uren door, soms zelfs op zondagen. “Zodra het werfpersoneel afzwaait, nemen druggebruikers hun toevlucht achter de afsluitingen. Ze gaan er gebruiken en dumpen hun afval in de gegraven putten,” zegt Braekeleire.

De Poststraat ligt in de Brabantwijk, waar bewoners wel vaker klagen over overlast, maar dan vooral door drugs. Toch zijn dit soort werven aan trottoirs zowat in het hele gewest een bron van hinder en frustratie. Dat bleek nog uit de laatste voetgangersbarometer van walk.brussels. “Obstakels op de stoep, zoals werfputten of omleidingen, zijn de grootste zorg voor voetgangers,” zegt coördinator Arne Robbe. “Niet alle aannemers lijken het belang van zo'n vrije doorgang te begrijpen.”

Alleen al op gewestwegen zijn dit jaar tot zeventig meldingen per maand gemaakt over zo'n gebrekkige doorgang, signalisatie of de afgesproken uren dat er gewerkt mag worden. In zo'n honderdvijftig gevallen ging het effectief over een overtreding. Dat becijferde Brussel Mobiliteit.

“Per jaar stellen we ook een dertigtal inbreuken vast waarbij de stoep werd opengebroken zonder vergunning,” zegt woordvoerster Inge Paemen. Het gaat dan bijvoorbeeld om particuliere aansluitingen op het internet of dringende herstellingen aan water- of gasleidingen. “Natuurlijk mag dat niet, maar onze controleurs moeten wel nét op het juiste moment op de juiste plaats zijn om zoiets te bestraffen,” zegt Paemen, die opmerkt dat er ruim honderdduizend bouwplaatsen in Brussel zijn per jaar. Bewoners weten zelf niet altijd het fijne over de vergunningen van zo'n werf in hun straat. “En onze inspecteurs hebben nog heel wat ander werk.”

Zelfs als die vergunning er wel is, blijkt de naleving dikwijls lastig. “Wat ik de afgelopen weken zag, was gewoon niet veilig,” zei burgemeester Christian Lamouline (Les Engagés) uit Sint-Agatha-Berchem vorige week over glasvezelwerken in zijn gemeente. “Mensen konden hun eigen huis niet uit. Ook had de aannemer borden geplaatst met parkeerverboden voor bepaalde dagen, maar op de aangekondigde dagen bleek niemand aan het werk.”

Strenge bevolking

Lamouline liet alle Proximus-werven in zijn gemeente tijdelijk stilleggen tot het bedrijf de veiligheid bij zijn aannemers weer kon garanderen. Bewoners moeten ook correct geïnformeerd blijven over de duur en hinder van hun werven. Inmiddels slingert in en rond de Tuinbouwstraat nog wat achtergelaten werfmateriaal rond dichtgegooide putten. “Waar werven wel zijn afgewerkt, zie je dat trottoirs niet altijd netjes worden dichtgemaakt,” zegt Robbe van walk.brussels. “De kwaliteit van voetpaden is zorg nummer twee, volgens onze voetgangersbarometer. Zij storen zich aan losse stenen en slecht afgewerkte bouwputten in de stoep.”

Nochtans zijn daar wel regels voor in Brussel. In de voorbije legislatuur is het onlineplatform Osiris verder uitgebouwd, waar elke werf tijdig moet worden gemeld. Het gaat zowel om grote nutswerken als om kortere hinder, zoals een verhuislift of bouwcontainer in de straat. Uitzonderingen zijn hoogdringendheden na bijvoorbeeld een waterlek.

“Zo'n Osiris-aanvraag wordt telkens besproken in de Coördinatiecommissie van de Bouwplaatsen,” vertelt Paemen van Brussel Mobiliteit. “Daarin zitten de gemeente, lokale politiezone, de hulpdiensten, de nutsbedrijven zelf en andere betrokken spelers zoals Net Brussel. Voor simpele aanvragen geven zij doorgaans alleen een positief advies, maar ze kunnen ook voorwaarden opleggen. Denk aan voorzien in een veilige doorgang voor voetgangers of enkel werken binnen een bepaalde periode.”
Worden die voorwaarden niet nageleefd, dan kan Brussel Mobiliteit inspecteurs ter plaatse sturen. Alleen, dat geldt enkel voor gewestwegen. In gemeenten mogen burgemeesters en schepenen van Openbare Werken de klachten incasseren. En dus ook de controle voor eigen rekening nemen.

“Wij hebben een redelijk strenge bevolking als het aankomt op de kwaliteit van onze publieke ruimte en zij zullen dat vaak genoeg herhalen tegenover ons. Onze weginspectie controleert daarom zeker ook bouwplaatsen op de openbare weg,” zegt burgemeester Benoît Cerexhe (Les Engagés) uit Sint-Pieters-Woluwe. Ook hij besloot in de zomer om verschillende Proximus-­werven in zijn gemeente stil te leggen.

“Er kwamen veel klachten over glas­vezelwerken zonder voorafgaande informatie, zowel aan gevels als onder de trottoirs. Dat zo'n werf moet worden geregistreerd, respecteren aannemers nu wel. Het probleem is dat ze de regels in de praktijk niet volgen of de stoep nadien niet goed afwerken. Er stonden verkeerde parkeerborden en de werken worden dikwijls uitgevoerd door onderaannemers die geen Frans, Nederlands of Engels praten. Zo kunnen bewoners moeilijk in gesprek gaan met hen.”

De klacht over telecomoperatoren gaat trouwens breder dan de trottoirs: in het voorjaar klaagden verschillende Brusselaars al over onaangekondigde gevelwerken voor het plaatsen van glasvezelkabels, soms met schade tot gevolg. De federale Ombudsdienst voor Telecommunicatie heeft geen aparte cijfers voor Brussel, maar bevestigt dat ook dit jaar verschillende bemiddelingsprocedures zijn opgestart tussen Brusselaars en telecombedrijven die kabels aan hun gevel of voor hun huis of oprit installeerden. Het gaat vooral om glasvezelkabels van Digi, meldt de ombudsman.

Het is net die veelheid aan glasvezelwerken die flink wat kortdurende werven met zich meebrengt, ook in stoepen. Volgens Brussel Mobiliteit heeft de Coördinatiecommissie van de Bouwplaatsen wel degelijk geprobeerd om telecomoperatoren eenzelfde, gedeeld glasvezelnetwerk te laten aanleggen en gebruiken. Dat is niet gelukt. “Blijkbaar was het BIPT (Belgisch Instituut voor Post- en Telecommunicatiediensten, red.) een andere mening toegedaan. Maar door de komst van nieuwe glasvezelleveranciers die elk hun eigen netwerk mogen installeren en gebruiken, kwamen er tientallen duizenden interventies,” zegt Paemen.

In het stadscentrum heeft één operator met een enkele vergunning al zo'n 50.000 aansluitingen op het net uitgevoerd, weet ze. En door de personeelskrapte in de bouwsector gebeuren zulke interventies, zoals op veel Brusselse werven, soms met onderaannemers die wat sneller of goedkoper werken. “Wij geven wel opleidingen rond toegankelijkheid aan aannemers van de federatie Embuild, maar zij kennen natuurlijk ook alleen de erkende spelers,” zegt Paemen.

Kasseien

Proximus was nog niet bereikbaar voor een reactie op eigen onderaannemers in Sint-Agatha-Berchem of Sint-Pieters-Woluwe, onder andere. In Berchem liet de telecomoperator al optekenen in gesprek te blijven met de gemeente en de fouten te onderzoeken met de aannemer van dienst. “We hopen zo snel mogelijk tot een constructieve dialoog te komen,” klonk het toen. In Sint-Pieters-Woluwe mag Proximus nu “bij wijze van test” herbeginnen, zegt burgemeester Cerexhe. “Als alles goed gaat, geef ik toestemming voor de rest van hun werven.”

Het gaat onder meer om de straten rond het gemeentehuis. Cerexhe heeft een duidelijke lijn: een slecht afgewerkte stoep, moet opnieuw gelegd worden. “Dat zal niet op kosten van de gemeente zijn, excuseer. Of het nu Proximus, Vivaqua, Sibelga of onderaannemers zijn, dat maakt me niet uit. Voor een aannemer die de regels niet respecteert, ben ik hard. Ik schort desnoods al hun werven in mijn gemeente op.”

Niet elke gemeente kan die strakke lijn even goed volgen. “In het algemeen hebben gemeenten relatief weinig middelen voor mobiliteit op hun eigen wegen en trottoirs. En dus ook voor de inspectie ervan,” zegt Arne Robbe van walk.brussels. Bovendien zijn trottoirs binnen de Vijfhoek historisch smaller dan in de tweede kroon en vaker betegeld met kasseien. “Dat is moeilijker mooi te herstellen. Op een smal voetpad is veilige doorgang ook lastiger te garanderen,” zegt Robbe.

In Schaarbeek ziet aftredend schepen voor Openbare Werken Vincent Vanhalewyn (Ecolo) “geen oplossing” voor situaties zoals die in de Brabantwijk vandaag. “Werven coördineren, is altijd complex en moeilijk uit te leggen,” zegt Vanhalewyn, die het probleem in Brussel niet groter noemt dan elders. “De gemeente is eigenaar van de trottoirs, maar ondergronds zijn heel wat bedrijven eigenaar van de leidingen en kabels.”

De Brusselse regelgeving voorziet erin dat wanneer een van die spelers een werf opstart, die meteen verplicht de andere eigenaars moet verwittigen via bovengenoemde coördinatiecommissie. “Zo weet iedereen die de komende jaren in dezelfde straat werken wil uitvoeren, dat ze dat nu moeten doen en niet pas over een jaar,” zegt Vanhalewyn. Wie zijn beurt overslaat, moet minstens drie jaar wachten om de stoep alsnog open te breken. Dat geldt in heel Brussel, tenzij voor noodinterventies.

“Alleen kunnen de verschillende nutsbedrijven niet door elkaar werken, dus volgen die werven elkaar op. Daarom duurt een bouwplaats dikwijls lang, maar zodra iedereen klaar is, moet de straat wel 25 jaar in orde zijn,” belooft Vanhalewyn over de Poststraat. De schepen ontvangt naar eigen zeggen ook niet meer klachten over bouwplaatsen dan vijf jaar geleden.

Bij Brussel Mobiliteit is dat anders: sinds vorig jaar ging het aantal klachten over de doorgang van actieve weggebruikers duidelijk de hoogte in. In 2023 is meer dan 170 keer geklaagd dat voetgangers of fietsers gehinderd waren door een werf, tegenover hoogstens 60 keer de voorbije jaren. “Maar we weten niet of er echt meer hinder is, of actieve weggebruikers nu meer van zich laten horen,” zegt Inge Paemen. Andere klachten gaan het vaakst over werken zonder vergunning of zonder veilige afsluiting.

“Dit soort werven zijn maar één symptoom van een algemene houding tegenover voetgangers,” besluit Arne Robbe van walk.brussels. “Men lijkt te denken dat alle voetgangers flexibel zijn, gewoon naar links of rechts kunnen uitwijken of desnoods ergens overheen springen. Dat is niet zo: een derde van de weggebruikers is voor korte of langere duur beperkt in zijn mobiliteit.” Denk aan zwangere vrouwen, ouderen, rolstoelgebruikers of ouders met buggy's, zegt Robbe. “Niet alleen regels zijn dus belangrijk. Ook bredere sensibilisering over het belang van vrije doorgang voor deze gigantisch grote groep.”