Oude kazerne Elsene: zestig creatieve ondernemers krijgen tijdelijk onderdak

Nu de eerste werffase van de reconversie van de oude rijkswachtkazerne in Elsene achter de rug is, lanceert de gewestelijke eigenaar MSI een nieuw project van tijdelijke bezetting. Zestig creatieve ondernemers krijgen er tot eind 2026 de ruimte om hun vleugels uit te slaan.

De eerste ondernemers trokken in september al in, de laatste zijn net gearriveerd. Zo is textielontwerpster Vanessa Colignon nog volop bezig met de inrichting van haar lokaal op de eerste verdieping van gebouw D, een van de nog niet gerenoveerde gebouwen van de vroegere Fritz Toussaintkazerne. De muren zijn al geschilderd, nu moet alles – de naaimachines, de garens, de prototypes – een plaats op de rekken krijgen. Met haar bedrijfje Design for Resilience maakt ze ecologisch verantwoord huishoudtextiel zoals in hennep gebreide vaatdoekjes en linnen handdoeken.

De afgelopen twee jaar had ze de beschikking over een atelier bij MAD Brussels, maar dat liep af. Ze is dan ook heel tevreden met haar nieuwe onderkomen. Nochtans is er geen stromend water in het lokaal en is het toilet op de eerste verdieping stuk. “Ik ben al lang blij dat ik hier daglicht heb en dat ik kan werken in een verwarmde ruimte,” zegt ze. “Voor beginnende ontwerpers is het heel lastig om in Brussel een betaalbare ruimte zonder vocht of schimmel te vinden. Elders zou ik tien keer meer betalen.”

Van ommuurde kazerne naar open woonwijk

De voormalige rijkswachtkazerne is sinds begin 2018 eigendom van het Brussels Gewest, dat de Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI) belastte met de reconversie van de site van bijna vier hectare. Doel is om van de gesloten, ommuurde kazerne een open, gemengde woonwijk te maken met plaats voor gezinnen, studenten en voor de universiteiten ULB en VUB. Het project op de vierkantige site kreeg de naam Usquare.

Reconversie vergt heel wat voorbereiding. “Het duurt een hele tijd voor de architecten gekozen zijn, de vergunningen verkregen zijn en de financiering rond is,” legt Sébastien Rodesch van MSI uit. Daarom besloot de MSI in 2019 om een deel van de lege kazerne tijdelijk in gebruik te laten nemen door jonge starters, zodat de site alvast ontsloten en verlevendigd zou worden. Het project van tijdelijk beheer werd in handen gegeven van de vennootschap Pali Pali, die een honderdtal duurzame ondernemers en creatievelingen verzamelde en een populair activiteitenprogramma uitwerkte.

Het tijdelijke bezettingsproject See You, met onder meer de bioscoop Kinograph en de Velodroom, duurde van 2019 tot eind 2022, toen de eerste bouwwerkzaamheden begonnen.

Warmtepomp onder de Cour d'honneur

De afgelopen twee jaar werd de grond gesaneerd en alle asbest verwijderd, enkele gebouwen werden afgebroken en alle nutsvoorzieningen werden aangelegd. Zo kwam er een systeem van geothermie voor heel de site. “Hiervoor werd de ‘Cour d’honneur’, waar de fietspiste stond, opgebroken en werd op 120 meter diepte een warmtepomp geïnstalleerd,” vertelt Rodesch.

Ook werden de zes gebouwen aan de Generaal Jacqueslaan gerenoveerd tot gezamenlijk onderzoeks- en activiteitencentrum voor de ULB en VUB, die vlakbij ook hun FabLabs hebben. In september namen de universiteiten er hun intrek.

Theaterschool

Omdat de volgende werffase pas in 2027 van start gaat, besloot de MSI een tweede project van tijdelijk gebruik te lanceren. Beheerder is deze keer niet Pali Pali, maar Wonder Mei, een vzw opgericht door enkele jonge vrouwen die ook betrokken waren bij See You. Rodesch: “Wat ons aansprak in hun voorstel is dat zij de hele programmatie voor de site de komende jaren samen met de nieuwe residenten en met de universiteiten willen uitwerken.”

Wonder Mei bracht intussen zestig ondernemers bijeen, voornamelijk uit de sectoren duurzame voeding, circulaire economie en cultuur. Zo vestigde er zich een wijnmaker, een champignonkweker, een theaterschool, een meubelmaker en een bedrijfje dat 3D-prints maakt van afvalmateriaal. “Wij vragen van alle residenten dat ze mee investeren in de site,” vertelt Eline Dispa van Wonder Mei. “Dat ze bijvoorbeeld meehelpen met ons compostproject of met de inrichting van een theaterzaal.”

Crèche geschrapt

De kerstmarkt afgelopen weekend was het eerste publieksevenement van UR Square, zoals het nieuwe project van tijdelijk gebruik heet. De markt vond plaats in de vroegere manege, ondertussen ook gerenoveerd. Het gebouw zal vanaf 2030 een permanente hal voor duurzame voeding zijn. Dispa: “In afwachting organiseren we allerlei markten en voorstellingen in het gebouw."

De nieuwe tijdelijke bezetting loopt tot eind 2026. Daarna wordt begonnen met de bouw van 460 studentenkoten, en 120 sociale en middenklassenwoningen. Ook wordt de openbare ruimte verfraaid met een park, komen er buurtvoorzieningen en een incubator voor startende ondernemingen. De geplande crèche is intussen geschrapt. Op die plek komt op initiatief van Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) het Huis van het Autisme, waar mensen met autisme, hun familie en professionals terechtkunnen voor info, vorming en ontmoeting.

De gehele reconversie moet afgerond zijn tegen 2030.