Steeds meer kerken uitgeleend

Als antwoord op de teruglopende bezoekersaantallen leent de katholieke Kerk van Brussel steeds meer gebedshuizen uit aan buitenlandse geloofsgemeenschappen. Iraakse Chaldeeuwse katholieken en Servisch-orthodoxen brengen vaak nieuw leven naar die verlaten kerkbanken. “De Kerk moet zich aanpassen aan veranderende tijden,” zegt hulpbisschop van Brussel Jean Kockerols. [+overzichtskaart]

Het spreekt tot de verbeelding: in onbruik gevallen kerk wordt een hippe discotheek. Zo’n vaart loopt het niet meteen, maar met de leegloop van kerken in Brussel stijgt de vraag naar herbestemming ervan. De kerk wordt gedesacraliseerd, een vindingrijke ondernemer bedenkt plannen om er pakweg een boekenwinkel of zelfs fruit- en groentemarkt in onder te brengen. De kerk lijkt hoe dan ook geen heilig huisje meer.

Toch gebeurt dat desacraliseren al met al maar heel weinig (discotheek-in-kerk Spirito Brussels in Elsene is overigens geen katholieke kerk, maar een protestantse kapel). Volgens cijfers van het aartsbisdom Mechelen-Brussel zijn de voorbije jaren slechts vier van de 110 katholieke kerken in Brussel (gedeeltelijk) gedesacraliseerd en herbestemd. Daarbij laat het aartsbisdom opmerken dat in drie van die vier voormalige kerken nog een gebedsruimte blijft behouden.

Liever dan een kerk finaal op te doeken, schenken kerkleiders ze aan andere geloofsgemeenschappen. De voorbije jaren zijn veertien Brusselse godshuizen overgedragen aan andere - al dan niet katholieke maar altijd christelijke - kerkgemeenschappen, waaronder Braziliaanse en Filipijnse katholieken of ook Servisch- en Roemeens-orthodoxen.

Die veertien overgedragen kerken liggen verspreid op de kaart. Vier andere zijn (gedeeltelijk) gedesacraliseerd, zoals de Sint-Vincentiuskerk in de Anderlechtse wijk Scheut: die is overgedragen aan de grootste Nederlandstalige scholengroep Sint-Goedele Brussel, die er een school van maakt. Twee andere ongebruikte kerken wachten op een beslissing.

Elk huisje heeft ook zijn kruisje, of beter, zijn verhaal. Eén van de meest levendige kerkgemeenschappen in Brussel is de Chaldeeuwse katholieke congregatie van de Sint-Theresiakerk in Schaarbeek, vijftienhonderd zielen rijk volgens de laatste telling. De Chaldeeërs zijn afkomstig uit Turkije, Irak, Syrië of Iran, en spreken Aramees, de taal die Jezus sprak. De eerste Chaldeeërs kwamen al naar België in de jaren dertig, op de vlucht voor vervolging in het nieuwe Turkije.
Bij elk trouw- of doopfeest is de Chaldeeuwse kerk tot de nok gevuld. Voor de zondagsmis verzamelen honderden Chaldeeuwse gezinnen uit Brussel en omstreken. Die bezoekersaantallen staan in schril contrast met onze vaderlandse devotie: volgens cijfers van de KU Leuven uit 2009 zou nog maar vijf procent van de Belgen elke zondag naar de mis gaan.

Ook bij de Filipijnse katholieken van Brussel brandt het heilige vuur. Sinds deze zomer hebben ze hun intrek hebben genomen in de Heilige Mariakerk in Vorst. Elke zondagvoormiddag is hun uitbundige gezang tot ver buiten de portiek te horen. Opvallend veel vrouwen in de kerk: driekwart van de Filipijnse arbeidsmigranten zijn immers vrouwen. “De helden van onze economie,” liet Filipijns oud-president Corazon Aquino ooit optekenen.

Monseigneur met een missie
Monseigneur Jean Kockerols, hoofd van de Brusselse Katholieke Kerk, weet als geen ander dat de hedendaagse Kerk vooral pragmatisch moet. “Afgelopen zaterdag heb ik nog een kerk toevertrouwd aan een Roemeens-orthodoxe kerkgemeenschap in Ukkel,” zegt hij.

Momenteel onderhandelt monseigneur Kockerols met een orthodoxe kerkgemeenschap over de Sint-Jan- en Niklaaskerk in de Brabantstraat in Schaarbeek. “U weet vast dat dat geen makkelijke wijk is,” zegt hij, met een knipoog. De kerk vereenzaamt momenteel te midden van de meer populaire Turkse en Marokkaanse restaurants en superettes. En dan is er nog de prostitutie. “Er zijn heel wat vrijwilligers nodig om een kerk gaande te houden, en die zijn hier in de onmiddellijke omgeving niet meer te vinden,” zegt Kockerols.

Niet toevallig bevinden veel van de herbestemde kerken zich in Schaarbeek, een gemeente die door de jaren heen veel nieuwkomers heeft aangetrokken. Maar liefst vier kerken zijn er de voorbije tien jaar van eigenaar veranderd (met inbegrip van de kerk in de Brabantstraat).

“De verschuiving van kerkgemeenschappen in Brussel loopt inderdaad parallel met migratie,” zegt Kockerols. “Eerst kwamen de Italianen, Spanjaarden en Portugezen, daarna de Vietnamezen en de latino’s in de jaren negentig. Meer recent zagen we Roemenen en Bulgaren. Eerst waren het katholieken, en de voorbije jaren kwamen vooral orthodoxen overgewaaid.”

“Er is ongetwijfeld meer animo bij buitenlandse kerkgemeenschappen,” besluit Kockerols. “Kerken uitlenen hoort bij deze tijden. Ik vind dat positief. Als het gebouw nog mag dienen als gebedsplaats, dan ben ik heel tevreden.”

Klik op de locaties van bovenstaande interactieve kaart voor meer info. (Infografiek: © Peter Dhondt-BRUZZ)