Stemt commissie voor Irandeal? 'Bij rood licht kan Iran nog meer Belgen gijzelen'

De stemming over de controversiële Irandeal is uitgesteld naar woensdag. Het uitwisselingsverdrag botste dinsdag niet alleen op kritiek vanop de oppositiebanken, maar kreeg ook binnen de meerderheid felle tegenwind. Het is dus hoogst onzeker of het licht op groen gezet zal worden voor de gevangenenruil tussen een in ons land veroordeelde Iraanse terrorist enerzijds en de in Iran ter dood veroordeelde VUB-gastdocent Ahmadreza Djalali, mogelijk vergezeld van de ngo-medewerker Olivier Vandecasteele, die net als Djalali opgesloten zit in Iran.

1. Waar gaat het over?

Dankzij het uitwisselingsverdrag zou ons land gevangenen kunnen ruilen met Iran. Aan het verdrag werd volgens minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) meer dan vijf jaar gewerkt vooraleer er in maart de nodige handtekeningen onder kwamen.

Hoewel Van Quickenborne dinsdag in de commissie Buitenlandse Betrekkingen aangaf dat het verdrag losstaat van mogelijke individuele dossiers, werd algemeen beschouwd dat België het akkoord sloot om Ahmadreza Djalali vrij te krijgen, de Iraans-Zweedse VUB-gastdocent die al zes jaar lang vastzit in een Iraanse cel. Djalali werd na een schijnproces ter dood veroordeeld, officieel op grond van spionage. Volgens Amnesty International is de geneeskundeprofessor gevangengenomen omdat hij weigert om zijn academische banden in te zetten voor Iraanse spionagedoeleinden.

2. Wie is Olivier Vandecasteele?

Djalali is niet de enige gevangene op Iraans grondgebied met een Belgische link. De Standaard berichtte dinsdag dat onze landgenoot Olivier Vandecasteele sinds eind februari gevangen wordt gehouden in Teheran. Vandecasteele, die een tijdlang in Brussel woonde, werd kort na zijn aankomst in Iran opgepakt, maar motieven voor die arrestatie zijn er volgens zijn familie niet. Dat gaf ook Van Quickenborne te kennen. Ondertussen zou de ngo-medewerker, die eerder al in Iran aan de slag was maar in februari tegen het reisadvies in voor privéredenen naar het land is afgezakt, in slechte gezondheid verkeren. Vandecasteele is in de gevangenis al tweemaal bezocht door de Belgische ambassadeur in Teheran.

De ondertekening van het akkoord met Iran kwam er trouwens enkele weken na de arrestatie van Vandecasteele. Van Quickenborne gaf aan dat het verdrag het gevolg was van de “toegenomen Iraanse dreiging tegen Belgische belangen, die zich heeft geconcretiseerd door de aanhouding en detentie van een landgenoot”.

3. Wat heeft Iran te winnen bij de deal?

De in Antwerpen veroordeelde terrorist Assadollah Assadi (50), die een verijdelde bomaanslag heeft beraamd op een oppositiebijeenkomst van zo’n 25.000 Iraanse bannelingen nabij Parijs in juni 2018. Naast Iraanse opposanten waren er ook (veelal Amerikaanse) toppolitici aanwezig, zoals Rudy Giuliani en gewezen Brits minister Theresa Villiers.

Assadi werd vorig jaar samen met een Antwerps koppel van Iraanse afkomst veroordeeld. Aan dat koppel gaf Assadi in een Pizza Hut-restaurant in Luxemburg enkele uren voordat de aanslag plaats had moeten vinden een tas met een halve kilogram springstof en een ontsteker. Op de terugweg kon Assadi overmeesterd worden door de Belgische, Duitse en Franse politie. Assadi, die officieel als diplomaat actief was in Oostenrijk, werd in Duitsland gearresteerd en kon om die geografische reden geen beroep doen op zijn diplomatieke immuniteit.

4. Hoe luidt de kritiek op het akkoord?

Zowel oppositie als meerderheid was dinsdag kritisch voor het verdrag. Volgens N-VA-fractieleider Peter De Roovere verhoogt het akkoord het risico om Belgen in Iran in de toekomst in gevaar te brengen. “We lopen het risico dat Belgen als wisselmunt bij het nekvel zullen worden gevat. Dat is wat fundamenteel op tafel ligt. Misschien is het volgende commando al een aanslag aan het voorbereiden, wetende dat het niets kan overkomen.”

Ook regeringspartij Groen uitte bij monde van Wouter De Vriendt kritiek. "Zetten we hiermee niet de deur open voor gijzelingsdiplomatie? Gaan we vrijwillig de handboeien van een veroordeelde terrorist lossen en met een grote strik errond cadeau geven aan Iran?", vroeg hij zich af. “Er dreigt een lucratief handeltje te ontstaan voor Iran met grote veiligheidsrisico’s voor Europa.”

Midden-Oostenkenner Koert Debeuf minimaliseert die kritiek. “De diplomatieke inspanningen hebben niets opgeleverd. Iraniërs zijn dan ook héél harde onderhandelaars. Vergeet niet dat er bij ons iemand opgesloten zit die is veroordeeld voor een poging tot aanslag, maar dat Djalali en Vandecasteele zonder enige reden vastzitten.”

Dat Assadi mogelijk in Iran onthaald zou worden als held van de natie, verandert niets aan de zaak, aldus Debeuf. “Dat is dan maar zo. Moeten wij daarvoor het leven van zeker één of misschien twee onschuldige mensen opofferen? Gevangenen als chantagemiddel gebruiken: dat gaat trouwens al eeuwenlang mee. Iran kan overigens gewoon nog meer Belgen gijzelen om het akkoord te forceren als het morgen weggestemd wordt.”

5. Enkel mensen met de Belgische nationaliteit zouden onder de toepassing van het verdrag vallen. Djalali valt dus uit de boot?

Van Quickenborne onderstreepte in de Kamercommissie dat Djalali niet onder de strikte toepassing van het verdrag valt, “maar dat België zijn inspanningen voor Djalali blijft voortzetten”.

“Ik ben er zeker van dat Djalali wél de inzet is”, antwoordt Debeuf. “Olivier Vandecasteele is enkel opgepakt om de prijs te verhogen zodat Assadi kan vrijkomen, maar Djalali is de originele pasmunt. De deal is de ultieme poging om hem vrij te krijgen. Bij Vandecasteele is de diplomatieke druk op het hoogste niveau nauwelijks op gang gekomen. Djalali kan bij wijze van spreken morgen opgehangen worden. Daarom is urgentie nodig.”