Dertig jaar na de mysterieuze explosie in Sint-Agatha-Berchem blijven de vraagtekens

Sint-Agatha-Berchem herdacht vrijdag een traumatische gebeurtenis van dertig jaar geleden. Een enorme explosie in een appartementsgebouw in de wijk Hunderenveld kostte op 1 maart 1994 het leven aan zes huurders.

Het was 00.47 uur in de nacht van 1 maart 1994 toen een explosie op de vijfde verdieping van een appartementsgebouw op Hunderenveld delen van de vijfde, zesde en zevende verdieping als een kaartenhuis in elkaar deed zakken.

"Het was een enorme knal, waarvan we later vernamen dat hij tot in Anderlecht te horen was," zo herinnert José Mendez zich, een van de toenmalige bewoners die tijdens de officiële herdenking vrijdag bereid was om nog eens terug te keren naar die verschrikkelijke nacht.

Mendez vertelt hoe hij vlak na de explosie een jonge vrouw, die hij kende als bewoonster op de zevende verdieping, zowat twee verdiepingen lager terugvond, ergens tussen de vierde en vijfde verdieping, gekneld onder een betonplaat. Hij bleef bij de huilende vrouw tot de brandweer haar kon bevrijden. "Er werd een amputatie overwogen, maar godzijdank kon ze heelhuids gered worden."

De ramp eiste een zware menselijke tol: zes dodelijke slachtoffers en een twintigtal gewonden. Ook de materiële ravage was enorm: een tiental appartementen werd volledig vernield en 150 gezinnen moesten noodopvang vinden. De getroffen gezinnen werden opgevangen in de feestzaal van het gemeentehuis, enkele honderden meters verderop.

"De hele gemeente voelde zich getroffen, want iedereen kende wel iemand uit het appartementsgebouw," zo blikt een buurtbewoonster terug. "Berchem was in die tijd ook nog een echt dorp."

Dertig jaar later zindert de ramp nog altijd na. "Het is iets wat je altijd bijblijft, ook al ben ik iemand die snel de bladzijde kan omdraaien," zegt José Mendez. "Mijn gezin heeft er veel meer last van gehad. Mijn vrouw had met depressies en post-traumatische stress te kampen. Een van mijn dochters, die toen ook aanwezig was, schrikt nog altijd als ze het geluid van een ontploffing hoort."

"De beelden van die opengereten woningen blijven voor altijd in ons geheugen gegrift," zei ook burgemeester Christian Lamouline (Les Engagés), die toen 25 jaar was, in zijn speech.

Oorzaak nog altijd onbekend

De oorzaak van de ontploffing is nooit achterhaald. José Mendez is ervan overtuigd dat een zelfgemaakte bom van zijn buur, van wie bekend was dat hij explosieven verzamelde, de ontploffing veroorzaakte. Ook andere buurtbewoners wijzen naar die man.

Het officiële onderzoek werd destijds zonder gevolg geklasseerd, bij gebrek aan bewijslast. Officieel is de ontploffing als ongeluk gecatalogeerd. De huurder in kwestie kan geen klaarheid scheppen, want hij overleefde de ramp niet.

De openstaande vraag laat bij de buurtbewoners een bittere nasmaak na en is een voedingsbodem voor allerhande theorieën over de huurder-explosievenverzamelaar. Die gaan van zelfdoding, wraak na een banale ruzie over geluidsoverlast tot een ongeluk bij het experimenteren met een explosief. "Het was geen ongeluk. Daar ben ik zeker van," zegt Mendez met grote overtuiging.

De burgemeester, die in zijn speech verwees naar de gevaren van gasexplosies, houdt het bij de officiële versie. "Het gerechtelijk onderzoek heeft destijds geen resultaten opgeleverd, bijgevolg is er geen aanklacht neergelegd. A priori blijven we bij de piste van een accident."

Jean-Louis Pirottin, eredirecteur van de bevoegde huurderscoöperatie Comensia, heeft begrip voor de vragen die zelfs na drie decennia door de hoofden blijven spoken. "Voor veel slachtoffers blijft dat 'we gaan het nooit weten' een ontgoocheling." Maar ook hij zegt dat het om een ongeluk ging.