Praatgroepen slachtoffers seksueel geweld: ‘Amper iets veranderd in het nachtleven'

Eind 2021 kwamen vrouwen massaal op straat na getuigenissen van seksueel geweld in het Brusselse nachtleven. Dat leidde tot zelforganisaties zoals Balance Ton Bar en een overdaad aan beloofde maatregelen. Is uitgaan sindsdien veiliger geworden? “Care Teams zijn niet dé oplossing.”

In het najaar van 2021 ontstond Balance Ton Bar als reactie op alarmerende getuigenissen van vrouwen die slachtoffer waren geworden van seksueel grensoverschrijdend gedrag in het Brusselse nachtleven. Maïté Meeûs, de drijvende kracht achter de beweging, deelde de getuigenissen op Instagram, wat een lawine veroorzaakte aan reacties van clubs, bars en politieke instanties.
Meeûs heeft intussen Artémise opgericht, een vereniging voor slachtoffers van seksueel geweld. Die vzw zal gratis praatgroepen organiseren onder begeleiding van psychologen. Op woensdag 27 maart vond een infosessie plaats, de eerste sessie is gepland voor begin april.

Die inspanningen zijn nodig, want volgens Meeûs is er sinds de oprichting van haar Instagram-account in de praktijk nog maar weinig veranderd, vertelt ze. Met haar kritiek viseert ze zowel het Brussels Gewest, dat in december 2021 met een actieplan en een budget van 610.000 euro kwam, als de Stad Brussel, die in februari 2022 een noodplan met maar liefst 77 maatregelen voorstelde. “Maar het blijft bij plannen,” zegt ze.
Verschillende maatregelen hadden betrekking op sensibilisering. Zo verspreidde het Brussels Gewest stickers met informatie over de beschikbare hulpdiensten en over wat mensen kunnen doen als ze geconfronteerd worden met situaties van seksuele intimidatie of geweld. “Maar zoals aan elke campagne kwam er ook aan deze een einde,” klinkt het op het kabinet van staatssecretaris voor Gelijke Kansen Nawal Ben Hamou (PS). Al zijn er nog toekomstplannen. Zo komen er dit jaar bijvoorbeeld bewustmakingsdisplays in de Brusselse taxi's.

Opleiding horecapersoneel

Een cruciale maatregel was het opleiden van het horecapersoneel. Het Brussels Gewest investeerde daarom in een gratis online training. Toch merkt Meeûs dat veel personeel nog geen opleiding genoot, afgaande op de getuigenissen van vrouwen over bepaalde etablissementen, die telkens opnieuw geciteerd worden als onveilig en te mijden, en die terug te vinden zijn op het Instagram-account van Balance Ton Bar.

De Stad Brussel ging nog een stapje verder en maakte trainingen voor onder meer nachtwakers verplicht. In het plan staat dat de maatregelen bindend zijn, en dat er een sanctie kan volgen als die niet worden nageleefd. Zo kan er besloten worden om geen vergunning te geven, en kunnen etablissementen een boete krijgen. “Maar ik ken alvast geen enkel etablissement dat zo'n sanctie kreeg,” zegt Meeûs. De Stad Brussel reageerde niet op de vraag of dat klopt. Wel kon het bestuur meegeven dat meer dan 170 mensen een opleiding hebben gevolgd. En meer dan 200 uitgaansplekken en collectieven hebben 'advies' gekregen over hoe ze grensoverschrijdend gedrag kunnen bestrijden. (Lees verder onder de foto)

Bij de politie zouden eveneens maatregelen genomen worden. Zo verplichtte de Stad Brussel een eendaagse opleiding over de omgang met slachtoffers van seksuele intimidatie en geweld. Ondertussen kregen ongeveer 300 agenten zo'n training. Hoeveel er nog zullen volgen, is onduidelijk.

Volgens Meeûs, die boogt op ervaring, worden veel beloofde maatregelen geen werkelijkheid. “Het is nochtans absoluut noodzakelijk dat alle plannen en suggesties, die in overleg met de vrijwilligerssector werden opgesteld, ook echt worden uitgevoerd. Het nachtleven is een bron van plezier, maar voor velen blijft het ook nog steeds een bron van geweld en gevaar.”
Op de vraag hoeveel van de 77 maatregelen effectief werden uitgevoerd, kon of wilde de Stad Brussel geen reactie geven.

Rotte appels?

“Iedereen weet dat er bepaalde bars zijn die je best mijdt,” zegt de 31-jarige Berenice. Ze groeide op in Brussel en gaat er al uit sinds ze zestien was. “Voor alle duidelijkheid: ik hou van Brussel en ik voel me vaak wel veilig, maar ik ga ook niet meer naar plekken waar ik me onveilig voel. Het is op een manier absurd om te zeggen, maar je leert onbewust welke wegen je moet nemen om naar huis te gaan, en welke bars een echte no-go zijn.”
Zoals zoveel Brusselse vrouwen heeft Berenice een waslijst aan negatieve ervaringen te delen, van catcalling tot fysiek geweld, van achtervolgingen tot straatintimidatie. “Ik was ooit in een dansbar waar iemand me had aangeraakt. Toen ik daar iets van zei, greep die man me bij de keel.”

Volgens Berenice is er in clubs wel wat veranderd sinds Balance Ton Bar, met Awareness Teams, die mensen aanspreken voor ze binnengaan, en Care Teams, die op de vloer een oogje in het zeil houden. “Maar in bars en danscafés merk ik geen verschil. Als ik een nacht wil gaan dansen zonder lastiggevallen te worden, ga ik naar een club als C12.”

In cafés zijn klanten afhankelijk van het bewustzijn van individuen, vertelt Berenice. “Maar dat is, helaas, niet structureel. Ook bars moeten veiligheid even serieus gaan nemen.” Ze stelt voor om bijvoorbeeld de security bij danscafés ook bepaalde regels mee te geven, zoals in onder meer C12 wordt gedaan. “Ook binnen is er controle nodig, maar misschien kan je alvast de toiletpersoon opleiden, die is sowieso al aanwezig.”

Bars moeilijker dan clubs

Het blijft inderdaad moeilijker om de veiligheid te garanderen in bars, zegt ook harm reduction manager bij Brussels By Night Federation (BBNF) Pauline Draps. BBNF is een van de verenigingen die trainingen voor horecapersoneel aanbieden, maar helpt ook uitgaansplekken om protocollen en een beleid op te stellen. “We hebben al veel etablissementen geholpen, en dat heeft een impact, maar nog onvoldoende. Bij clubs gaat dat iets makkelijker dan bij cafés, onder andere omdat die beter kunnen controleren wie er naar binnen kan.”

Clubs hebben daarnaast een ander publiek, legt Draps uit. Klanten kiezen eerder bewust voor de club, omdat ze van de muziek, het programma of de locatie houden. Ze blijven er ook langer, omdat ze een ticket moeten kopen. Bij een bar komen meer mensen even langs. Bovendien willen niet alle uitgaansgelegenheden evenveel investeren in preventieve maatregelen. “Het is moeilijk om te werken met mensen die niet met ons willen werken. En dan is er ook nog het grote personeelsverloop”, zegt Draps. Al benadrukt ze wel dat de Stad Brussel veel initiatieven neemt. “In andere gemeenten is dat veel minder het geval.”

Care Teams niet de oplossing

BBNF geeft trainingen, maar zet met het project 'We Care' ook Care Teams op, die ingeschakeld kunnen worden op evenementen in Brussel. Zo'n team treedt op tegen discriminerend en grensoverschrijdend gedrag door de slachtoffers te steunen en indien nodig in te grijpen. De bedoeling is dat iedereen hen kan aanspreken.

Het Brussels Gewest financierde het project een jaar lang. Ondertussen is die ondersteuning afgelopen. “Dat maakt het moeilijker om trainingen te geven en Care Teams uit te sturen,” geeft Draps mee. Al is er wel nog steun voor andere initiatieven, zegt Mathieu Nguyen, woordvoerder van staatssecretaris Ben Hamou. “Zo financieren we bijvoorbeeld Collectif Osmose voor een bedrag van 30.000 euro per jaar, en dat voor een periode van drie jaar. En dan is er nog het netwerk Safe Ta Night, dat we op dezelfde manier ondersteunen. Beide organisaties bieden trainingen aan.”

Volgens Draps is het belangrijk om vzw's structureel te ondersteunen, en te blijven inzetten op initiatieven als Care Teams. Al zijn die laatste niet dé oplossing, beseft ze. “Care Teams dragen bij tot het veiligheidsgevoel van het publiek, maar clubs en bars vertrouwen er vaak op alsof ze de enige oplossing zijn. Maar een Care Team is, bij gebrek aan andere maatregelen, eerder een doekje voor het bloeden.”
Collectieven en plekken moeten zelf stappen ondernemen om het uitgaansleven veiliger te maken, zegt Draps. En dat bij verschillende actoren in dat nachtleven. “Het is een ecosysteem, waarin niet alleen het publiek, maar ook de artiesten, het personeel en de eigenaars van de locatie een rol spelen.”

De manier waarop het publiek zich gedraagt, is een weerspiegeling van hoe het personeel, de beveiliging, de artiesten en de locatie zich gedragen, vervolgt Draps. “De aanwezigheid van queer of vrouwelijke artiesten heeft bijvoorbeeld een impact op het publiek. En elektronische muziek kan een impact hebben op de inclusiviteit, al geldt dat niet voor elke locatie. Sommige clubs in Brussel blijven moeilijk te bereiken.”
Draps wijst daarnaast op de politieke verantwoordelijkheid om uitgaansgelegenheden te ondersteunen. “Want als bars en clubs het al moeilijk hebben om financieel te overleven, dan is harm reduction zeker geen prioriteit.”

Meer nazorg, minder preventie

De grootste vooruitgang die sinds 2021 is geboekt, is te vinden in de slachtofferhulp, zegt Maïté Meeûs. Zo werd het Brusselse Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG) – een crisiscentrum in het UMC Sint-Pieter, waar slachtoffers van seksueel geweld terechtkunnen – uitgebreid. Het ZSG biedt zowel medische als psychologische zorg aan, en probeert ook biologische sporen vast te stellen voor mogelijk onderzoek door de politie.
Een positieve evolutie, maar dan gaat het natuurlijk al over nazorg. Preventieve maatregelen gaan minder snel. “Daar moeten we over blijven spreken. Het publieke debat kan ervoor zorgen dat etablissementen bepaalde maatregelen nemen. Ze willen niet geshamed worden”, zegt Meeûs.

Dat beaamt Draps. “Het probleem was op een bepaald moment heel zichtbaar. Maar de aandacht verdween mettertijd, terwijl het om een voortdurende strijd gaat, die een coherente aanpak vereist. Balance Ton Bar is zoals elke sociale strijd: veel geld en snelle oplossingen werken niet, een structurele aanpak werkt wel.”