Wanneer burgers de campagne kapen

Het campinginitiatief volgt op een hele reeks van uitgekiende acties, die steeds weer de aandacht van media en dus ook politici konden vatten. Eerst was er het aanzwellende succes van de klimaatbrossers, gevolgd door allerlei varianten op de mars toen er wat minder mensen opdaagden: van stad veranderen, de hogeschoolstudenten betrekken, met Greta Thunberg optrekken … Het geheel gekruid met tussenkomsten van erg mondige woordvoerders in zowat alle denkbare media.

De horizon is duidelijk: de acties gaan door tot aan de verkiezingen in mei, zei Anuna De Wever al in januari.

Burgerprotesten zoals het klimaatprotest waren er het afgelopen jaar wel meer. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen presteerden Filter Café Filtré (luchtkwaliteit) en 1030/0 (verkeersveiligheid) iets gelijkaardigs, vooral op het lokale Brusselse niveau. De acties van Filter Café hadden daarbij meer dan één gelijkenis met het klimaatprotest: ze waren wekelijks gestructureerd, zochten naar variatie en duurden tot aan de verkiezingen. Autoluwe schoolstraten staan ondertussen hoog op de politieke agenda.

“Wat nu bepalend was voor succes? De herhaling was erg belangrijk, net als het feit dat we maar bleven groeien,” vertelt initiatiefneemster en architecte Annekatrien Verdickt. “Ook het creatieve speelde mee. Door de acties aan de schoolpoorten telkens anders in te vullen bleef de belangstelling van deelnemers en media groot. Het hielp daarbij zeker dat we een duidelijke einddatum hadden en naar een climax werkten: de 5-voor-12-actie aan Sainctelette.”

Het thema dat Filter Café Filtré bespeelt is bij uitstek een groen thema, maar er is geen directe link tussen de acties en de partij, benadrukt Verdickt. “We willen de politici in alle partijen wakker schudden en hebben zelfs wat afstand bewaard als groene politici op de kar wilden springen.”

Hooggeschoold

Acties als die van de klimaatbrossers zijn een relatief nieuw fenomeen. In een klassieke politieke campagne zijn het vooral de partijen die concurreren om hun thema bovenaan de agenda te krijgen. Nu komen daar plots burgerbewegingen tussenfietsen. Hoe verklaar je die trend, waar ook StRaten-Generaal en Ademloos in Antwerpen een voorbeeld van zijn?

“Wie de wereld vroeger wou veranderen, kocht een lidkaart van een politieke partij,” legt politicoloog Bram Wauters van de UGent uit. “Maar uit onderzoek weten we dat het vertrouwen in politieke partijen op een heel laag pitje staat. Mensen gaan daarom zelf het heft in handen nemen en zich organiseren in onafhankelijke en tijdelijke initiatieven. Want de interesse in de politiek zelf is er wél nog. Die idealistische burgers krijgen op hun beurt veel weerklank omdat ze veel geloofwaardiger overkomen dan een politicus in partijdienst.”

De burgerbewegingen van vandaag profiteren daarbij van een aantal evoluties. “De hoge scholingsgraad is er een van,” zegt Wauters. “Het is meteen een van de redenen waarom de gele hesjes, die andere burgerbeweging, het wat moeilijker heeft om duidelijke impact te krijgen. Die mensen zijn minder gestructureerd en kloppen ook niet aan bij bestaande middenveldorganisaties als Greenpeace.”

Ook de technologische evolutie van de voorbije jaren is cruciaal, weet Wauters. Met een Facebook­pagina bereik je vandaag in geen tijd een aantal mensen waar je vroeger al een forse mobiliseringsmachine moest voor hebben.

David Van Reybrouck kan Wauters op verschillende punten volgen. De auteur ontpopte zich de voorbije maanden zelf tot klimaat­activist en was een van de kampeerders aan het Troonplein vorige week. Hij heeft prima geslapen, verzekert hij, dankzij oordopjes en zijn slaapzak voor het hooggebergte.

Kwade meisjes

“Dit soort bewegingen past in de evolutie van de representatieve democratie naar wat John Keane monitory democracy noemt,” zegt Van Reybrouck, die de voorbije jaren zijn stokpaardje maakte van nieuwe vormen van democratie. “Daarin heb je nog altijd de traditionele instellingen zoals het parlement en de regering, maar daarrond groeperen zich meer en meer bewegingen die het beleid in vraag stellen en controleren. Die doen dat bovendien steeds professioneler. Kijk naar StRaten-Generaal, dat vaak veel meer dossierkennis had dan het bestuur.”

De auteur wijst op een bijkomende factor die het klimaatprotest tot nieuws maakt. “Ik kan me niet herinneren dat we ooit een beweging van tieners hebben gehad, met dan nog jonge vrouwen voorop. Tegelijk is het logisch. Het is de jeugd die als eerste getroffen zal worden door de nalatigheid van vandaag. Philippe Van Parijs zei het onlangs zo: ‘Zelfs de beste democratie is nog steeds een dictatuur van de huidige generatie.’”

Van Reybrouck is behoorlijk onder de indruk van de mondigheid en de rijpheid van de actievoerders. “ASO-meisjes van vandaag staan een stuk sterker in hun schoenen dan vorige generaties, zo veel is me nu wel duidelijk. Ze zijn ook veel kwader dan de jongens die ik zag deelnemen. Misschien speelt het #metoo-tijdperk daar ook een rol in.”

Zonder vlees en vliegtuig

Wie minder onder de indruk is van het klimaatprotest is Herman Mathijs, politicoloog aan de VUB en de UGent. “Al die bewegingen draaien toch rond een gelijkaardige noemer: milieu. Dat is een beperkt thema en zeker de Vlaamse bevolking is het vaak niet eens met hun boodschap. Als het vliegtuig tien keer duurder moet worden, autorijden uit den boze is en we geen vlees meer mogen eten, zal er toch een pak volk afhaken. Bovendien is honderd dagen voor de verkiezingen uit de startblokken schieten véél te vroeg.”

Mathijs wijst ook fijntjes op de verkiezingsresultaten in Nederland. GroenLinks deed het daar wel erg goed, populistisch-rechts van Thierry Baudet deed het nog veel beter, onder meer door zijn klimaatkritiek. “Dat neemt niet weg dat de frustratie bij veel partijen erg groot is, vooral bij CD&V, PVDA en SP.A, die in dezelfde kiezersvijver vissen als Groen. N-VA heeft het makkelijker en reageerde ook intelligent: de partij zocht de confrontatie, onder meer met de vraag naar de financiering van de klimaatvoorstellen.

De getroffen partijen zullen er volgens de politicoloog alles aan doen om na de paasvakantie hun eigen thema’s op de agenda te krijgen. “Ze zijn daarin ook allemaal partners in crime tegen Groen.”
Dat de klassieke partijen soms grote ogen trekken bevestigt Eric Laureys, behalve woordvoerder van staatssecretaris Bianca Debaets ook kandidaat voor de gewestverkiezingen.

“Dat nieuwe middenveld is een realiteit. Mensen die gisteren bij Picnic The Streets waren, zijn vandaag bij 1030/0 en straks bij nog een andere beweging. Het is een los-vaste wereld waarmee onze partij de aansluiting wat gemist heeft. Daar komt langzaamaan verandering in. Anton Schuurmans, die Luchtpijp coördineert, is bijvoorbeeld een CD&V’er (Luchtpijp biedt pakketten en workshops aan waarmee je zelf een fijnstofmeter kan bouwen, red.).”

Cadeau voor N-VA

En bij N-VA, leidt het aanhoudende klimaatlawaai daar tot tanden­geknars? Federaal fractieleider Peter De Roover ziet het net andersom. “Om te beginnen vind ik het net goed dat die jongeren zich voor de politiek interesseren, al ben ik het niet eens met hun standpunten en kleuren ze alles nogal zwart-wit. Als partij moeten wij ook aan andere aspecten dan klimaat denken, zoals werkgelegenheid.”

“Daarnaast is dit voor ons eigenlijk een cadeau,” vindt De Roover. “We hadden al beslist dat we over milieu wilden communiceren, maar nu moeten we zelfs niet de moeite doen om het thema op de agenda te plaatsen. Als er klimaatprotest is, vraagt iedereen zich meteen af: ‘En wat denkt de N-VA daarover?’ Zo konden we onze eis om 10.000 hectare bos in de verf zetten. Of ons voorstel om de kerncentrales tien jaar langer open te houden, zodat we geld besparen. Ondertussen kunnen we kijken of de technologie ons in die jaren geen nieuwe oplossingen brengt.”

De burgerbewegingen zal het worst wezen. Filter Café Filtré is sinds enkele weken back in business. Met de vertrouwde formule: toewerken naar een climax. “We plannen een groot dansfeest op De Brouckère op 5 mei,” vertelt Annekatrien Verdickt. “Deze keer helpt Greenpeace wel met de organisatie, want voor ad-hocvrijwilligers wordt het op den duur te veel.”

Ook de klimaatbetogers geven zich nog niet gewonnen. De tentjes mogen dan verdwenen zijn, de activisten maken zich wel op voor de laatste sprint richting verkiezingen. “En ook daarna stopt dit niet,” zegt Van Reybrouck. “Zolang de democratie gedomineerd wordt door de particratie zullen mensen meer en meer op straat komen.”