Een politiek mirakel genaamd PVDA: 'De straat voedt ons'

De actievoerders zijn een bonte groep, qua leeftijd, maar ook qua afkomst. “Ik woon in een sociale woning waar de lucht vol schimmel zit door allerlei lekken,” vertelt Nadia. “We worden daardoor allemaal regelmatig ziek, maar toch moet ik nog tot 2022 wachten op de renovatie. En geld voor een privé­appartement heb ik niet.” De vrouw met hoofddoek is sinds twee jaar lid. “Ik heb het programma gelezen en dat beviel me. De politici van PVDA leven ook met weinig geld, dat toont dat ze van het volk houden. En ook hun standpunt over Palestina vind ik goed.”

De militanten worden ondertussen getrakteerd op peptalk van een van de zeven vers verkozen gemeenteraadsleden in Schaarbeek, die een caddy met versterker bij zich heeft. “Zijn jullie die stijgende huurprijzen beu?” Er volgt een luide ‘Ja’ uit alle monden. “Wie komt ons begin december steunen als we de eed afleggen?” Opnieuw eensgezindheid in de gelederen. We kunnen ons vergissen, maar op de achtergrond menen we een knarsetandende burgemeester Clerfayt te horen.

Terreinwerk

Het tafereel aan het gemeentehuis is treffend voor de manier van werken van de radicaal-linkse partij. De PVDA doet bijzonder veel terreinwerk en speelt in op onderwerpen die leven bij de bevolking. Dat kunnen huurprijzen zijn, maar ook een onveilige oversteekplaats of een gebrek aan ophalingen voor huisvuil. Opgetrommelde militanten zetten de eisen in levenden lijve kracht bij. Aan de schoolpoort, voor het gemeentehuis of gewoon ook op de gemeenteraad. “En dat doen we niet alleen de maanden voor de verkiezingen,” vertelt Dirk De Block, lijsttrekker in Molenbeek en Nederlandstalig stemmenkampioen in het gewest. “Mensen weten dat. ‘Jullie zien we tenminste gans den tijd’, dat hebben we vaak gehoord tijdens de cam­pagne.”

Voor die terreinacties heb je een pak leden nodig. In Molenbeek alleen al telt de partij er 250 betalende, ‘duidelijk meer dan de PS’ volgens De Block. Dat aantal gaat in stijgende lijn, net zoals het aantal actieve militanten. “In 2012 zijn we naar de verkiezingen getrokken met één actieve groep van een tiental mensen in Molenbeek,” legt de lijsttrekker uit. “Deze keer waren dat al vijf groepen. Dan bereik je natuurlijk ook meer mensen.”

Die militanten komen goed van pas bij de grootschalige enquêtes die PVDA houdt onder de bevolking en die de partij een gedetailleerd overzicht geven van wat leeft in de gemeente. “We bevroegen 1.200 Molenbekenaars over tien thema’s, dat moet ongeveer de grootste peiling ooit zijn in de gemeente,” zegt De Block. Daardoor kennen we de wijken heel goed en zien we vooral welke thema’s overal leven, zoals de huurprijzen. Die kosten een gemiddeld gezin hier 3.000 euro meer per jaar dan vijftien jaar geleden.”

Het onvermoeibare basiswerk van de partij is een van de belangrijkste redenen voor het verkiezingsmirakel dat PVDA op 14 oktober verrichtte. Want hoe noem je een sprong van 1,7 procent naar 14,6 procent in één legislatuur anders, zoals in Anderlecht? In zes van de zeven gemeenten waar de marxisten opkwamen, klommen ze zo plots naar een score van 10 procent en meer.

Politiek klimaat

Ook ULB-politicologe Emilie Van Haute ziet het terreinwerk als een succesfactor. “Die manier van werken typeert de PVDA. Je ziet trouwens dat de andere partijen die veel onder de mensen kwamen, zoals Ecolo en de PS in Brussel-Stad en Molenbeek, het ook goed deden.”

IJverig basiswerk is cruciaal, maar verklaart niet alles. Ook de politieke conjunctuur zat mee. De PVDA wist als geen andere partij te profiteren van het centrumrechtse beleid dat de voorbije federale regeringen voerden. “Veel maatregelen zijn hard aangekomen bij de lagere inkomens,” zegt Van Haute. “De verhoging van de pensioenleeftijd bijvoorbeeld of de verminderde werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Vaak zijn die maatregelen trouwens door de PS goedgekeurd.”

Dat de PS soms mee in het bad zat bij dat harde beleid brengt ons bij het bredere plaatje. In heel Europa kwijnen sociaaldemocraten na decennia van bestuur weg. De Brusselse PS (nochtans in elke regering sinds de oprichting van het Gewest) mag in dat opzicht niet eens klagen. De Franse kameraden moesten in een recente peiling tevreden zijn met 4,5 procent en kunnen alleen maar dromen van een Belgische score. Het radicaal-linkse La France insoumise van Jean-Luc Mélenchon doet het in diezelfde bevraging bijna drie keer zo goed. Extreemrechts scoort er trouwens nog veel beter, maar dat is een ander verhaal.

Woensdag 21 november, 13 uur, Molenbeek. Het Gemeenteplein is niet enkel bekend om zijn markt en wildparkeerders. Sinds 2010 is het wijkgezondheidscentrum van Geneeskunde voor het Volk er ook gevestigd, een initiatief van de PVDA. Als we er binnenstappen, doet de symbolische ligging ons toch even glimlachen. Het centrum ligt niet alleen pal tegenover het gemeentehuis, de dokters kijken uit de hogere verdiepingen ook recht op het riante burgemeesterskabinet waar Catherine Moureaux straks haar intrek neemt. Dat de uiterst linkse partij hier een vitrine kreeg ging dan ook niet vanzelf.

Propere lucht voor het Volk

In de wachtzaal hangt wat medische info aan de muur, maar toch vooral oproepen voor betogingen en evenementen, vaak van de PVDA: een oproep om sans-papiers te steunen op de gemeenteraad, een evenement tegen vrouwengeweld en ook een uitnodiging voor een bedankfeestje van de partij na de verkiezingen. “En hebt u dit al gezien?” Verantwoordelijke Patricia Polanco wijst ons op de grafieken met de fijnstofwaarden aan de balie. Het centrum heeft een eigen meter. Luchtkwaliteit, ook bij uiterst links is het een hot item.

Het medische centrum bouwde de voorbije jaren gestaag zijn patiëntenbestand uit en telt nu bijna 1.800 patiënten, vooral uit Molenbeek. Die krijgen in zo’n wijkgezondheidscentrum gratis zorgen, zolang ze maar trouw blijven aan het centrum van hun keuze. Forfaitaire geneeskunde heet zoiets.

De wijkpraktijk - er is er ook een in Schaarbeek - is daarmee een van de bouwsteentjes die het succes van de partij verklaren. “We zijn twee dingen in één,” zegt Polanco, die zelf op de lijst stond in Anderlecht. “Een medisch centrum én een actiecentrum. Die acties voeren we vooral rond thema’s die ook een invloed hebben op de gezondheid van onze patiënten: huisvesting, vrouwenrechten, de prijs van geneesmiddelen. En toen de gemeente de zwemlessen wou afschaffen, hebben we mee gemobiliseerd en die beslissing verhinderd. Wij luisteren goed en dan volgt actie. De straat voedt ons.”

Vrijdag 16 november, 7.30 uur, Dienst Vreemdelingenzaken in de Noordwijk. Een tiental leden van Comac, de studentenorganisatie van de PVDA, is druk in de weer. Ze helpen bij het wekelijkse ontbijt dat Vriendschap zonder Grenzen, een andere groep van de partij, hier wekelijks organiseert voor de migranten in de wachtrij. Onder een bushokje staat een ontbijtbuffet opgebouwd en studenten gaan bananen uitdelen voor DVZ. De Comac-leden nemen ook tijd voor een babbel met de migranten. “Voor ons is het een manier om uit de ivoren toren te komen die het universiteitswereldje is,” legt Matteo (21) uit. “Dit weekend zijn we zo ook naar de stakers van Bpost geweest.”

Net als Geneeskunde voor het Volk is Comac een van de partijorganisaties die mee aan de weg timmerden. In heel het land zijn er vandaag zo’n zevenhonderd leden, van wie een zestigtal aan de VUB. De studentenbeweging groeide de voorbije jaren, merken de leden. “Vroeger kenden de studenten Comac en was dat soms een opstapje naar de onbekende PVDA,” vertelt Anna (21). “Nu gaat het vaak omgekeerd. ‘Ah, jullie zijn de studentenbeweging van de PVDA!’ horen we dan.”

TV Raoul

Of de marxistische studenten Marx ook hebben gelezen, willen we weten. Matteo knikt volmondig. “Comac organiseert bijvoorbeeld een Karl Marx-School, een vormingsweekend over de ideeën van Marx. En we nodigen regelmatig een prof uit om een boek van Marx te bespreken.”

Terwijl we met voorzitster Naomi Stocker aan de praat zijn, komt een voorbijganger zich in het gesprek mengen. Wat de studente van de toestand in Venezuela denkt? De man is naar DVZ gekomen om de Venezolaanse vluchtelingen te ondersteunen die bij hem logeren en asiel aanvragen. De militante is even uit evenwicht. “Ik ken de situatie niet goed, maar ik zag een filmpje van Raoul Hedebouw die op die kritiek antwoordt. Dat vond ik wel goed.”

Raoul Hedebouw. De naam valt voor de zoveelste keer bij onze gesprekken over het PVDA-succes. De korte video’s waarin de partijwoordvoerder de vloer aanveegt met het establishment zijn een van de belangrijkste sleutels voor de pijlsnelle klim van de partij. Hedebouw die in de Kamer Siegfried Brackes Telenet-bijverdienste aan de kaak stelt. Hedebouw die zijn goedlachse zelve is in De Slimste Mens. Of nog Hedebouw die in een speciaal opgenomen video uitlegt dat de PS nooit van plan was om met zijn partij te regeren in Molenbeek. Stuk voor stuk zijn het briljante stukjes communicatie voor een breed publiek.

Als geen ander weet de spits van de partij daarbij in alle omstandigheden mensentaal te spreken. Als hij het over kinderarmoede heeft in de Kamer verwijst hij breed gesticulerend en met het nodige drama naar de 'klein boelekes' die onder de armoedegrens zitten. De man, die in Luik opgroeide met Vlaamse ouders, doet dat bovendien even vlot in het Frans als het Nederlands.
“Raoul Hedebouw est très très fort,” geeft politicologe Van Haute toe. “Mensen herkennen zichzelf in hem. En zijn video’s waarin de zaken erg eenvoudig worden voorgesteld, slaan ook aan bij een jong publiek. Via sociale media raken die video’s dan ook nog eens erg vlot verspreid. Ook daarin blinkt de PVDA trouwens uit: in Franstalig België heeft geen enkele partij zoveel online gecommuniceerd, op Ecolo na misschien.”

De PVDA als moderne en gewiekste communicator die vooral op concrete problemen focust, het was ooit anders. Het huidige succes is dan ook meer dan een kwestie van enkele slimme keuzes. Het is de uitloper van een ingrijpende koerswijziging waartoe de partij besloot. Na alweer een marginale verkiezingsuitslag in 2003 verliet de PVDA haar intellectualistische en dogmatische lijn en ging het steeds meer over thema’s waar mensen elke dag mee worstelen. Het betekent ook dat de verwijten over sympathieën voor dictatoriale regimes steeds makkelijker van de partij afglijden. Het woord revolutie neemt de partij vandaag nog zelden in de mond, het gaat nu om rupture of ‘breuk’. “Toch blijft het een partij die niet gelooft in ons systeem van representatieve democratie en een parlement,” waarschuwt Van Haute. “Ook al beweren ze het tegendeel.”

Nu de gemeenteraadsverkiezingen achter de rug zijn, zijn alle ogen op mei 2019 gericht. Dat de PVDA dan vooruit zal gaan, staat buiten kijf. De vraag is alleen met hoeveel procent. “De gemeenteraadsverkiezingen zullen ze niet evenaren, aangezien de partij zich daar heeft geconcentreerd op gemeenten waar ze sterk staat,” stelt de politicologe. “Maar het waren natuurlijk wél de gemeenten met de grootste bevolkingsaantallen.” Ook het verkiezingssysteem met twee verschillende taalgroepen kan de unitaire partij parten spelen.

Van Haute denkt dat de maagdelijke staat van dienst van de partij haar dan weer in de kaart zal spelen. “Nu ze niet meeregeren in Molenbeek wordt het makkelijk om de PS met de vinger te wijzen. Die gaat gewoon met iedereen in zee, kunnen ze dan zeggen.”

De PVDA van haar kant is alvast niet van plan de succesrecepten overboord te gooien. “Wie blijft ons de volgende zes jaar steunen op de gemeenteraad?” vraagt de dame met de luidsprekercaddy in Schaarbeek. Een kleine vijftig handen gaan de lucht in, een eensgezinde ‘Moi’ weergalmt in het portiek van het gemeentehuis. De rode golf rolt nog wel even door.