Ecolo-covoorzitter Zakia Khattabi: 'Het wij-gevoel moet terugkomen'

De groenen zijn een van de grote winnaars van de voorbije verkiezingen. Hoe verklaart u die zege?
Zakia Khattabi: Dit zal misschien vreemd klinken van een partijvoorzitter, maar ik vind dit meer de zege van de bewustwording dan de overwinning van een partij. Mensen zijn beginnen te beseffen dat er echt iets schort aan de luchtkwaliteit, aan onze voeding. Dit is niet meer zoals in 1999 met de dioxinecrisis, toen we wonnen na een eenmalig dossier. Dit is structureel. Wij zijn de eerste generatie die de concrete effecten van de klimaatopwarming beleeft en de laatste die er iets kan aan doen.

Ik hoop dat die bewustwording er zal toe leiden dat ook andere partijen een ecologische basishouding integreren. Dat moet verder gaan dan oppervlakkige milieumaatregelen, zoals de invoering van de lage-emissiezone. Die doet het aantal auto’s niet dalen en de CO2-uitstoot in de zone verhoogt zelfs doordat er meer benzinewagens rijden. Het doet me denken aan wat Nicolas Hulot (de voormalige Franse milieuminister, red.) zei toen hij uit de regering stapte. ‘Het schip zinkt en men vraagt me om met een lepeltje te hozen, terwijl mijn collega’s me ook nog eens tegenwerken.’

Sinds de verkiezingen is Ecolo ook de schietschijf geworden van verschillende partijen, onder meer van de MR.
Khattabi: Klopt. Plots zouden we voor een écologie punitive zijn (die vooral focust op het bestraffen van milieuonvriendelijk gedrag, red.), Olivier Maingain beweert zelfs dat we voor geboortecontrole zijn! In welk programma van ons heeft hij dat gelezen, vraag ik me af? We hebben onze overwinning met de gepaste nederigheid gevierd, omdat we tegelijk het gewicht van de verantwoordelijkheid voelen. Ik zal vooral blij zijn als ik over zes jaar zie welk verschil we hebben kunnen maken in de gemeenten.

Theo Francken zegt dat jullie voor open grenzen zijn. Welk beleid zou Ecolo voeren op Asiel en Migratie?
Khattabi: (Windt zich een beetje op). Om te beginnen lees ik niets meer van wat Francken schrijft, het is zodanig met het haar getrokken … Dat hij dan eens toont waar staat dat wij voor open grenzen zijn? In onze partij zitten individuen die dat verdedigen, maar dat doen we niet als partij. Ik denk dat ik meer aan België gehecht ben dan Francken. België heeft mij gemaakt tot wie ik ben. Mijn vader was in Marokko nog een weeskind zonder kansen, en een generatie later ben ik partijvoorzitter. Brussel, dat is in zekere zin mijn erfenis. Mijn vader neemt me soms mee door Brussel en toont me dan aan welke gebouwen hij heeft meegewerkt.

De vraag was welk soort asiel- en migratiebeleid u zou voeren.
Khattabi: Ik ben daar niet naïef over. Je moet de zaken in de eerste plaats op Europees niveau regelen. Ik zou daar alvast een sterk Belgisch standpunt over Dublin lanceren. Italië en Griekenland worden nu veroordeeld om alle miserie te dragen door het gebrek aan een duidelijk Europees beleid. En wie daar als eerste geregistreerd werd en in België belandt, wordt ook nog eens naar die landen teruggestuurd. Dat kan anders: België heeft wel degelijk de mogelijkheid om die mensen asiel te verlenen. We hebben Europese solidariteit nodig. En hier in België hebben we een beleid nodig dat mensen met waardigheid behandelt. In de plaats werd er chaos georganiseerd door bijvoorbeeld maar vijftig asielaanvragen per dag te aanvaarden.

Als België als enig land de Dublinakkoorden soepeler interpreteert, riskeert u dan geen aanzuigeffect?
Khattabi: Ja, dat hebben we ook in Duitsland gezien. Maar dat mag geen reden zijn om mensen slecht te behandelen. Het moet wel een reden zijn om ook in de omliggende landen bondgenoten te zoeken. Dat kan, kijk maar naar het aantal Italiaanse steden en dorpen dat neen zegt tegen het migratiebeleid van Matteo Salvini (Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, red.). Voor de rest moet er natuurlijk ook een terugkeerbeleid zijn. Mensen van wie de asielaanvraag afgewezen is, moet je op een goede en snelle manier kunnen repatriëren.

Het probleem met de N-VA is dat al wie geen witte Vlaamse man van rond de 50 is, vroeg of laat slachtoffer wordt van hun beleid. Eerst zijn het de vreemdelingen, dan zijn het mensen met een uitkering … De partij organiseert ondertussen een soort strijd tussen de armen. Terwijl ze de aandacht afleidt met het vreemdelingenthema, doet de partij niets tegen de fiscale fraude.

De oudejaarsnacht werd in Molenbeek ontsierd door relletjes. Wat loopt daar mis?
Khattabi: Je kan het moeilijk in de schoenen van Catherine Moureaux (PS) schuiven, die nog maar net in functie is. Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) had daarentegen vier jaar geleden beloofd om Molenbeek op te kuisen.

Ecolo zat er ook in de meerderheid de voorbije zes jaar.
Khattabi: Dat is juist. Wij pleiten ervoor om zulke problemen van twee kanten tegelijk te benaderen. Je hebt een degelijk veiligheidsbeleid nodig. Ik ben links, maar ik wil wél dat mijn tachtigjarige vader veilig over straat kan ’s avonds. De nabijheidspolitie kan daarbij een belangrijke rol spelen. Een politie die de buurtbewoners kent en van wie ze niet bang zijn. Tegelijk moet je iets doen aan de wortels van het fenomeen. Hoe kan het dat jongeren zich zodanig buiten onze gemeenschap voelen, dat ze geen beetje respect meer hebben?

Zegt u het maar, hoe kan dat?
Khattabi: De werkloosheid bij jongeren is in elk geval één factor. Verder moeten we ook bekijken hoe we beter met diversiteit kunnen omgaan, hoe we beter kunnen samenleven. De grote meerderheid doet dat al, nu moeten we die jongeren nog meekrijgen. Als ik de kwaliteit van sommige ‘vuilbakscholen’ zie waar die jongeren zitten, dan kan je trouwens ook van institutioneel geweld spreken. Pas op, ik praat het geweld door die jongeren helemaal niet goed. Maar kijk eens naar de jongeren die naar Daesh zijn gegaan. Dat zijn mensen die hier op een bepaald moment geen verhaal vonden waar ze zichzelf in herkenden. Daesh heeft dat wel geboden: ‘Zij willen jullie niet, maar wij ontvangen jullie met open armen en wij dit en wij dat …’ Het is die ‘wij’ die we opnieuw moeten opbouwen.

Even terug naar de vorige verkiezingen. Heel wat van uw nieuwe kiezers komen van MR. Maakt dat het niet moeilijker om een duidelijk groen beleid te voeren? U riskeert de autorijdende liberalen tegen de borst te stuiten.
Khattabi: Die kiezers die MR voor Ecolo inruilden, zijn volgens mij niet diegenen die met hun SUV naar de bakker rijden. Ik respecteer die nieuwe kiezers en ga ervan uit dat ze weten voor wie ze kozen. Ons project verandert daarom niet.

In mei trekken we alweer naar de stembus. Wij hebben de indruk dat er nu al een tripartite klaarstaat aan Franstalige kant: PS-Ecolo-Défi. Juist?
Khattabi: In de media wel, ja. Maar enkel daar.

In de gemeentebesturen ook. De drie gaan erg vaak samen.
Khattabi: Onze enige partner die vooraf vastlag in de gemeentes was Groen. Voor de rest hebben we gekeken naar de partijen waarmee we het meeste konden realiseren. In Ukkel was dat bijvoorbeeld de verzwakte MR. Wat wél klopt, is dat de PS bij de onderhandelingen steevast Défi meebracht in zijn rugzak. In Elsene en Vorst niet, maar dat is omdat wij dat zo wilden.

Als u de gewestverkiezingen wint, wat worden dan uw prioriteiten?
Khattabi: Veel details kan ik nog niet geven. Maar aangezien we in veertien Brusselse gemeenten meedoen, willen we ook de verhoudingen tussen de gemeenten en het Gewest veranderen. Dat lijkt banaal, maar is fundamenteel. We willen deel uitmaken van een gewestmeerderheid die het gemeentebeleid versterkt en omgekeerd. De twee moeten echte partners worden van elkaar en van Brussel een model maken voor de omschakeling naar een duurzame stad. Qua beleidsdomeinen zullen mobiliteit en huisvesting erg belangrijk worden. En op een ander vlak willen we de Brusselse identiteit versterken. Na de aanslagen lag er een kans om daaraan te werken, die het Gewest heeft gemist.

Zal dat eigenlijk iets veranderen, groenen in de regering? In 2009 stapten Ecolo en Groen met een sterke score in de gewestregering, maar het resultaat oogde maar mager. Er kwam een passiefnorm, dat was het ongeveer. En de ventweg van de Louizalaan werd een fietsstraat waar de situatie in de praktijk helemaal niet verbeterde voor fietsers. Voor de rest werd Brussel er niet veel duurzamer op en veranderde de mobiliteit ook amper.
Khattabi: Dat zijn harde woorden. We waren niet de grootste partij in de regering. En om tot één maatregel te komen, was het soms een heel gevecht. De overwinning van oktober lijkt me structureel genoeg om tot echte veranderingen te komen. Daarom zeg ik dat ik van een groene minister-president droom, omdat ik wil dat we bakens verleggen.

Zit een deel van de verklaring er ook niet in dat er een cultuurverschil is tussen Groen en Ecolo? De Vlaamse groenen associëren wij meer met een concreet beleid, zoals de mobiliteitskeuzes in Gent, waar de autodruk drastisch wordt verlaagd. Bij Ecolo denken we meer aan termen als ‘sociale cohesie’ en andere zachte accenten en veel woorden.
Khattabi: Niet akkoord. In Schaarbeek hebben we bijvoorbeeld de energiefactuur drastisch verlaagd door het plaatsen van zonnepanelen. Dat is concreet beleid.

U stopte onlangs met Facebook en waarschuwde op Twitter dat u trollen en fascisten zou blokkeren. Wat is daar aan de hand?
Khattabi: Tegen het einde van het jaar kon ik gewoon niets politieks meer op Facebook posten zonder dat een soort schreeuwende minderheid daarop reageerde met haatboodschappen, racisme en seksisme. Als ik iets over mobiliteit postte, dan heette het bijvoorbeeld dat ik een mobiliteit voor de moslims wou. Compleet krankzinnig. Als je die dingen elke dag leest, kan je daar je geloof in de mensheid bij verliezen.

Is dat een nieuw fenomeen?
Khattabi: Ik heb het vooral de voorbije twee jaar zien groeien en de regering van Charles Michel heeft daar een verantwoordelijkheid in. Theo Francken bijvoorbeeld als hij zegt dat hij de meerwaarde van de Marokkaanse migratie niet inziet. Of nog Francken als hij een animatie liket waarin hijzelf een zwarte man met een zuignap wegslingert. Ik verwijt Michel dat hij op geen enkel moment de samenhorigheid binnen de bevolking heeft proberen te herstellen, dat hij op geen enkel moment uitspraken van Francken heeft veroordeeld. Ik heb daarvan de weerslag gevoeld op sociale media. Daarnaast is er ook de verantwoordelijkheid van de media. Francken krijgt echt buitensporig veel aandacht.

Toen Emanuelle Praet werd buitengegooid bij RTL, beweerde Francken dat u haar ontslag had gevraagd.
Khattabi: Ja, en dat is trouwens niet de enige leugen die N-VA verspreidt. Jan Segers van Het Laatste Nieuws schreef zelfs al eens dat ik weiger Bart De Wever de hand te schudden. Terwijl ik nog niet eens de kans kreeg om dat te doen, aangezien hij nooit naar het parlement komt.

Een tijdje geleden lanceerde u het voorstel om Brussel helemaal te hertekenen, met een focus op het gewest en met minder macht voor de gemeenschappen. De gemeenschapscommissies konden voor u op de schop. Ziet u dat nog steeds zo?
Khattabi: Jazeker, we moeten Brussel hervormen. Het is toch niet normaal dat mijn Vlaamse onderbuur een ander aanbod heeft qua werkopleidingen dan ik? Of een heel ander voorbeeld: iedereen lijkt nu bang dat N-VA 6 procent zal halen bij de gewestverkiezingen en zo de instellingen kan blokkeren. In het model dat ik voorstel, met tweetalige lijsten, heb je dat risico niet. Ik begrijp best dat er een erfenis is, en dat je bijvoorbeeld over garanties voor de Nederlandstaligen moet spreken. Maar we moeten af van het model waarbij politici eigenlijk het belang van een niveau buiten Brussel vertegenwoordigen. Brigitte Grouwels (CD&V) is zo’n Vlaams paard van Troje, die nooit uit naam van de Brusselaars spreekt. Guy Vanhengel (Open VLD), die politiek nochtans ver van mij staat, apprecieer ik op dat vlak dan weer wel. Hij heeft een echt Brussels bewustzijn.

Als Ecolo grootste partij wordt, bent u bereid om minister-president te worden, lazen we al eens in de Franstalige pers. Juist?
Khattabi: Als de vraag op tafel komt, zal ik mijn verantwoordelijkheid nemen. Alain Maron zal alvast de lijst voor het Gewest trekken en ikzelf voor de Kamer. Maar het minister-presidentschap is niet ons belangrijkste doel. We willen vooral deel uitmaken van een regering die van Brussel een echte duurzame stad maakt.

Zakia Khattabi

• 42 jaar
• Opgegroeid in Schaarbeek (de gemeente van mijn hart)
• Woont in Elsene
• Sociaal assistente en licenciaat sociale arbeid (ULB)
• 2009-2014: Brussels parlementslid
• 2014-2015: Kamerlid
• Co-voorzitster Ecolo sinds maart 2015
• Ridder in de Leopoldsorde sinds 2014