Brussels kiessysteem kraakt in zijn voegen: ‘Iedere groep kan zo verkiezingen kapen’

Fouad Ahidar bleek dé verrassing van de verkiezingen in de Nederlandse taalgroep, zonder dat zijn partij per se een kiespubliek vertegenwoordigt dat in de brede zin ‘Nederlandstalig’ is. Het Brusselse kiessysteem komt zo steeds meer onder druk.

Het systeem met de twee taalgroepen werd oorspronkelijk in het leven geroepen om een bevolking te vertegenwoordigen waarin twee relatief afgebakende taalgemeenschappen leefden (en het is daarnaast ook verbonden met toezeggingen aan Franstaligen op andere niveaus). De gereserveerde zetels voor Nederlandstalige kandidaten moesten daarbij de vertegenwoordiging van de Vlaamse minderheid garanderen, maar die filosofie staat steeds meer op losse schroeven, zo blijkt na de regionale verkiezingen van 9 juni.

Liefst 80.379 Brusselaars brachten een stem uit voor de Nederlandse taalgroep in het Brussels parlement, zo’n 10.000 meer dan het record uit 2019.

De stijging kan verband houden met een hoger aantal kiezers met een Nederlandstalig adres, maar die trend alleen volstaat niet als verklaring. Ook het aantal kiezers zonder bijzondere band met het Nederlands steeg wellicht. Die geven zo meer gewicht aan hun stem dan in de Franse taalgroep, omdat de 17 gegarandeerde zetels voor Nederlandstaligen "goedkoper" zijn.

Een voorbeeld uit 2019: Listes Destexhe scoorde toen ruim 10.000 stemmen, maar haalde daarmee niet één zetel in de Franse taalgroep. One.brussels/Vooruit daarentegen haalde met een vergelijkbaar aantal stemmen drie zetels in de Nederlandse taalgroep.

Team Fouad Ahidar kreeg zondag zo een electorale boost en wist vanuit het niets drie zetels in de wacht te slepen; met diezelfde score in de Franse taalgroep zou hij veel minder uit de brand slepen.

Ook andere partijen konden van dat voordeel gebruik maken. Zo gaan waarnemers ervan uit dat het Vlaams Belang ook anderstalige stemmers overtuigde omdat de partij als enige in het Brusselse politieke landschap focuste op een radicaal veiligheids- en migratiebeleid.

Groen kon allicht dan weer enerzijds ontgoochelde Ecolo-stemmers charmeren die een ideologisch alternatief zochten, en anderzijds een groep Franstalige kiezers werven die een blokkering door het Vlaams Belang wilde vermijden.

Lees verder onder de foto.

De uitslagen tonen nog iets anders: partijen kunnen scoren in de Nederlandse taalgroep, zonder dat ze per se een kiespubliek vertegenwoordigen dat in de brede zin 'Nederlandstalig' is. De meeste waarnemers gaan ervan uit dat Ahidar vooral (maar niet alleen) kiezers bereikte zonder een bijzondere band met het Nederlands.

(Symbolisch: nieuwbakken parlementslid Illias El Omari van Team Fouad Ahidar moet volgens de lijsttrekker bijvoorbeeld nog een spoedcursus Nederlands leren.)

Dat houdt het risico in dat de 'goedkopere' Nederlandstalige zetels almaar meer een doelwit worden van gewiekste - al dan niet nieuwe - partijen die hopen op snelle winst. Dat ziet ook politicologe Emilie van Haute (ULB): "De boodschap is duidelijk: eender welke georganiseerde gemeenschap kan op deze manier makkelijk het systeem kapen."

Taalapartheid

Bij verschillende analisten klonk na de verkiezingen al dat het hele Brusselse systeem met aparte kieslijsten en verzekerde zetels intussen achterhaald en zelfs ondemocratisch is. “Ik zeg dat al 15 jaar: ons kiessysteem is gebaseerd op electorale apartheid”, klinkt het bij politicoloog Dave Sinardet (VUB). “Een verbod op tweetalige lijsten is belachelijk in een gewest dat bij uitstek divers en meertalig is.” Daarbovenop groeit het aantal Brusselaars dat zich überhaupt met geen van beide traditionele taalgroepen identificeert.

Het zomaar afbouwen van de taalgaranties voor Nederlandstaligen ligt echter bijzonder gevoelig. De situatie in het federaal parlement toont dat Nederlandstalige kandidaten er op eigen kracht geen schijn van kans maken: verkozen raken lukt enkel door op een Franstalige lijst te gaan staan. Voor partijen als Vlaams Belang en de N-VA is zoiets evenwel geen optie: zij hebben immers geen Franstalige zusterpartij.

Bovendien zijn de Brusselse taalgaranties onlosmakelijk verbonden met die op het federale niveau voor Franstaligen.

Volgens politicologe van Haute zou een vergelijkbaar systeem in Brussel - met enkel nog een gegarandeerde taalpariteit in de regering - mogelijk soelaas kunnen bieden. Een alarmbelprocedure voor taalgevoelige aangelegenheden moet dan dienst doen als stok achter de deur en laat toe om een kwestie van het parlement over te hevelen naar het niveau van de regering.

Lees verder onder de foto.

'Systeem moet zichzelf eerst ondergraven'

In zo’n scenario zou de Nederlandstalige vertegenwoordiging echter flink aan kracht verliezen, iets waar men in Vlaanderen begrijpelijk niet om staat te springen. Bovendien moet zo’n omvorming van het kiessysteem op federaal niveau worden beklonken met een tweederde meerderheid. Sinardet is stellig: “Dat lijkt me politieke science fiction”.

De politicoloog merkt wel op dat het ook mogelijk is om het verbod op taalgemengde lijsten op te heffen mét behoud van de Vlaamse gegarandeerde vertegenwoordiging. Ten tijde van de onderhandelingen over de zesde staatshervorming ontwikkelde hij een voorstel dat beiden verzoende.

Zowel Sinardet als van Haute lijkt het echter waarschijnlijker dat het systeem eerst tijd moet krijgen om op termijn zichzelf te ondergraven. Zo staat het nu al in de sterren geschreven dat bij de volgende verkiezingen nog meer partijen zullen azen op de Nederlandstalige zetels. De versnippering die hieruit volgt, kan op termijn de volledige Brusselse regeringsvorming blokkeren.

Naar de hand zetten

Tegelijk zou de situatie zichzelf ook kunnen stabiliseren, denkt politicologe Caroline Sägesser (ULB). Brussel nadert immers het punt waarop de 17 Nederlandstalige zetels in het parlement geen oververtegenwoordiging meer zijn van het aantal kiezers dat Nederlandstalig stemt. Hoezo? Die 17 zetels zijn namelijk goed voor 19 procent van de 89 zitjes in het parlement. Door het stijgende aantal kiezers in de Nederlandse taalgroep zijn die nu al goed voor 17 procent van het aantal geldige stemmen. Sägesser: "Zodra 19 procent van de kiezers Nederlandstalig stemt, zijn die zetels niet meer 'goedkoper' en verdwijnt ook de aantrekkingskracht van de Nederlandse taalgroep voor partijen die het systeem naar hun hand willen zetten."