Brusselse veilinghuizen verkochten valse kunst: 'Jos Pauwels bestaat niet'

Ooit al gehoord van kunstenaar Jos Pauwels? Wereldvermaarde veilinghuizen als Sotheby's en Christie's in Londen en New York verkochten al werk van deze schilder, net als de Brusselse veilinghuizen Horta en Vanderkindere. Dinsdag zou bij die laatste een Pauwels onder de hamer gaan, maar het veilinghuis trok het lot terug. De schilder blijkt niet te bestaan, al ontkent het veilinghuis daarvan op de hoogte te zijn.

Hôtel des Ventes Vanderkindere houdt deze dinsdag en woensdag een veiling met antiek, beeldhouwwerken en schilderijen. Aanvankelijk zou daar ook een schilderij van Jos Pauwels aangeboden worden, maar het veilinghuis trok het werk terug.

Er hangt namelijk een geurtje aan de schilderijen van Jos Pauwels, een schilder wiens werk bij grote veilinghuizen als Dorotheum in Wenen en Christie's en Sotheby's in Londen en New York onder de hamer ging. Dat ontdekte kunstliefhebber en oud-journalist bij Het Nieuwsblad Jos Mestdach.

In 2020 telde hij bij het Gentse veilinghuis Maison Jules duizend euro neer voor Zeezicht Heist, een pointillistisch werk van Jos Pauwels dat eerder ook al bij het Brusselse veilinghuis Horta onder de hamer ging.

“Ik kocht het omdat ik het een mooi werk vond, maar was toch nieuwsgierig naar wie de kunstenaar was,” vertelt Mestdach. Opzoekingswerk leverde een ontnuchterend resultaat op: de kunstenaar bleek helemaal niet te bestaan. Na een speurtocht van drie jaar schreef Mestdach er in september het boek Fake Art (Borgerhoff & Lamberigts) over.

Malafide figuur uit Henegouwen

“In het begin probeerden de veilinghuizen mij op het verkeerde been te zetten door te zeggen dat Jos Pauwels eigenlijk Joseph Pauwels of Henri Joseph Pauwels was,” zegt Mestdach. Joseph bleek een negentiende-eeuwse schilder uit Sleidinge te zijn. “Het kon dus niet om dezelfde kunstenaar gaan, want Joseph Pauwels was al lang gestorven toen Georges Seurat (een van de bekendste pointillistische kunstenaars, red.) met pointillisme begon.”

En ook Henri Joseph Pauwels bleek een andere schilder te zijn. “Ik heb zijn leven volledig gereconstrueerd.” Een tijdrovende zaak, omdat er over de schilder nauwelijks iets gepubliceerd was. “Henri Joseph bleek duizenden werken te hebben gemaakt. In het Waasland vind je bijna geen huis dat geen werk van hem heeft. In opdracht van handelaars schilderde hij stillevens aan de lopende band om zijn verslavingen te kunnen betalen,” legt Mestdach uit.

Wie was Jos Pauwels dan wel? “Hij heeft nooit bestaan,” onthult Mestdach. “Ik heb kunnen aantonen dat zijn schilderijen ooit in omloop zijn gebracht door een malafide figuur uit Henegouwen. Die stelde ze te koop bij vier grote veilinghuizen: Sotheby's, Christie's, Dorotheum en Horta in Brussel.” Bij dat laatste veilinghuis werd in 2020 nog een Jos Pauwels verkocht voor 1.600 euro.

Veel geld voor een kunstenaar die nooit heeft bestaan, en volgens kenners ook niet zo goed is. “Het perspectief van deze werken en de vormgeving van de personages is ronduit niet goed,” vertelt Guy De Vuyst van het gelijknamige Lokerse veilighuis in Mestdachs boek. “Tafels hellen af, armen zijn te kort, enz. Kortom, het rammelt in deze composities. Het ontbreken van elke info over de kunstenaar Jos Pauwels lijkt ons dan ook bewust zo door de maker in stand te zijn gehouden om te verhullen wanneer de werken werden geschilderd en weg te moffelen dat zijn stijl eigenlijk honderd jaar te laat komt.”

Mestdach kon zo'n driehonderd werken terugvinden die door de man uit Henegouwen zijn verkocht. “Maar na het verschijnen van mijn boek vernam ik, ook van de politie, dat er nog meer werken in omloop zijn.” En straffer: “Veel veilinghuizen zouden op de hoogte geweest zijn van die fraude, maar hebben zich ingedekt en de veilingresultaten geheim gehouden. Men wist dus dat men met valse kunst bezig was,” concludeert Mestdach.

Veilinghuis zegt van niets te weten

Bij Hôtel des Ventes Vanderkindere zegt men van niets te weten. Waarom werd lot 275 met het werk van Pauwels dan uit veiling gehaald? “In principe geven we dat soort informatie niet,” wimpelt veilingmeester Serge Hutry de vraag af. “Als de aanbieder het werk wil terugtrekken, doet hij dat gewoon. Daarover hebben we geen verantwoording af te leggen.” Hutry wil niet bevestigen dat het om een werk van Jos Pauwels ging, maar de gedrukte veilingcatalogus bewijst dat dit wel degelijk het geval is.

Ook een welingelichte bron weet dat Vanderkindere het werk terugtrok nadat Mestdach in september in zijn boek aantoonde dat Jos Pauwels nooit bestaan heeft. “Vroeger konden de veilinghuizen zich nog verschuilen achter hun onwetendheid, maar nu staat het zwart op wit dat die schilderijen frauduleus zijn,” aldus Mestdach, die sinds het verschijnen van zijn boek nog geen reactie kreeg van de veilinghuizen.

Voor Mestdach is het onderzoek afgerond. Hij weet dat zijn Zeezicht Heist geschilderd is door een valse kunstenaar, maar kijkt er toch nog altijd graag naar. “Zij het met een andere blik.” Van wiens werk Mestdach geniet, daar heeft hij het raden naar, “maar ik vermoed dat het 'made in China' is, in het schildersstadje Dafen. Daar wordt kunst gemaakt op bestelling.”