Gratis boeken in Brussel: jager-verzamelaars van het papieren dier

Ruilhandel en jachtpartijen. We zijn niet in de prehistorie terechtgekomen, maar bevinden ons in de wereld van de gratis boeken. In Brussel boomen de boekenruilkastjes en ook het spel waarbij je naar verstopte boeken speurt wint aan populariteit.

Een oplettend oog merkt het glinsterend plastic ongetwijfeld op. Het is het omhulsel van een verstopt boek in een gleuf tussen twee automaten in het Centraal Station. De eerlijke vinder mag het meenemen, lezen en daarna terug “in het wild” vrijlaten voor een volgende lezer. Op boekenjacht zoeken leesgrage mensen naar deze verscholen boeken om hun literaire honger te stillen. Boekenjagers posten op de Facebookpagina’s De boekenjagers, Chasseur des livres en specifiek voor Brussel Chasseurs de Livres Bruxelles et Brabant waar ze de boeken verstopt of gevonden hebben, en zo blijft het spel gaande.

Random act of kindness

Veerle Nijs richtte in 2016 de Facebookgroep De Boekenjagers op en deze telt vandaag bijna 60.000 leden. Ondertussen is de term “boekenjagen” ook een Trivial Pursuit-vraag geworden, dus een gevestigd concept kunnen we het wel noemen. De oprichtster haalde haar idee bij een Waalse pagina. Ze legt uit waarom het zo veel mensen aantrekt: “Eerst en vooral is het spelelement van boekenjagen gewoon leuk. Het feit dat je op jacht moet gaan en daarbij onverwachts een boek in handen kan krijgen dat je anders misschien niet zou lezen, dat zet veel mensen aan tot lezen.”

Volgens Nijs heeft het boekenspel nog een bijzonder aspect. “Mensen die meespelen doen eigenlijk een random act of kindness. Je doet iets aardigs voor je onbekende medemens, zonder daarbij iets in ruil te verwachten.” Hoewel de groep jaar na jaar groeit, valt het volgens Veerle op dat er in Brussel veel minder boekenjagers zijn dan in Vlaanderen. “We verspreiden vooral Nederlandstalige boeken, dus misschien is dat een verklaring voor het lage aantal boekenjagers in onze hoofdstad. Er mogen zeker ook Franstalige boeken gedropt worden, dus we hopen dat er meer Brusselaars lid worden.”

Kastje leesplezier

Schaarbekenaar Marianne en Vorstenaar Françoise behoren tot de Brusselaars die zich wel aan de boekenjacht hebben gewaagd, maar zij zijn nu jagers af. “Ik heb nog enkele boeken klaarliggen, maar ik kom er nooit toe om ze te gaan verstoppen. Ik drop tegenwoordig sneller boeken in een boekenruilkast. Zeker nu we er een vlakbij huis hebben, aan de Jean Jaurèslaan. Als ik passeer check ik altijd of er niks interessants tussen staat,” zegt Marianne.

De boekenruilkastjes, waarin je boeken kan achterlaten en gratis meenemen, springen over heel België als paddenstoelen uit de grond. Noreen Van de Sompele is zelf eigenaar van zo’n kast in Tervuren, en bracht een lijst tot stand met alle boekenruilkasten over heel België. “Ik was zelf op zoek naar andere boekenruilkasten om inspiratie op te doen en eventueel onderling boeken te ruilen en zo kwam ik met verschillende eigenaars in contact. Nu contacteren veel mensen mij zelf als ze een nieuwe kast oprichten. Ik geef ze dan ook graag tips en advies.” De lijst van Van de Sompele telt 2079 boekenruilkasten over heel België, waarvan een dikke honderd in Brussel.

Veilig of in het wild

“Boeken die je niet meer wilt hebben kan je via boekenruilkasten doorgeven aan een volgende persoon die het wél wil lezen. Het is zo’n zonde om boeken in de vuilnisbak te gooien. Dankzij boekenruilkasten kunnen we de wegwerpcultuur tegengaan.” Noreen Van de Sompele is duidelijk enthousiast over het concept en zag dit enthousiasme tijdens de quarantaine naar veel mensen overspringen. “De bibliotheken waren toe, dus er passeerden meer mensen langs mijn kastje.”

Verder heeft ze een vermoeden waarom boekenjagen minder goed aanslaat dan boekenruilen via kasten. “Sommige mensen contacteren mij met de vraag naar boekenruilkasten, omdat ze hun boek niet zomaar 'in het wild' willen achterlaten.” Ook het COVID-19-virus zorgde voor een verandering in het gratis-boekenlandschap. “Tijdens corona werd op de Facebookpagina van de boekenjagers aangekondigd dat ze het spel om veiligheidsredenen hadden stopgezet. Mijn kastje bleef wel gewoon open, nadat ik iedere keer alle boeken ontsmet heb weliswaar.”

Sociaal gebeuren

Over heel Brussel kan je boekenruilkasten terugvinden, maar die op het Rouppeplein trekt met zijn mooie bankje en goedgevulde planken meteen de aandacht. “Veel buurtbewoners kunnen zich geen boeken veroorloven of raken niet in de bibliotheek. Voor hen hebben we dit project gestart,” zegt Monique Verstrepen. Begeesterd vertelt de initiatiefneemster dat de boekenruilkast meer dan alleen een ruilplek is. “Het is een sociaal gebeuren. In de wijk wordt er veel over gesproken en bewoners weten onderling wie welk boek heeft achtergelaten.”

Verstrepen vindt het belangrijk dat de kast altijd vol zit, met boeken voor elk wat wils. “Ik vul de kast iedere dag aan. We doen ook ons best om een evenwicht te vinden in de verschillende talen. Tegenwoordig zijn de Nederlandstalige boeken heel populair. Soms moet ik er iedere dag 30 bijzetten.” Ook de boeken voor de allerkleinsten vliegen de “kast” uit. “Soms duurt het maar een halfuur voordat de kinderboeken weg zijn."

Toen het idee er in 2019 kwam, had het team achter de boekenruilkast nog één bedenking. “In het begin waren we bang dat onze kast meteen beschadigd zou worden, maar eigenlijk is dat tot nu toe nog nooit gebeurd. Iedereen is verwonderd dat het zo goed werkt. Daarom hebben we een aanvraag gedaan voor een tweede boekenruilkast," vertelt Verstrepen ons uitgelaten. "Die komt in de buurt van het Justitiepaleis.”