Jeff Wall in Galerie Greta Meert: 'Fotografie is voor mij het ultieme ontsnappen'

Voor het eerst sinds 1991 keert Jeff Wall terug naar Galerie Greta Meert. In het nieuwe en oudere werk van de Canadese fotograaf ontbloot zich een rode draad: wat hij niet toont, is net zo belangrijk als wat hij wél op beeld vastlegt.

Voor de ultieme foto wachtte Henri Cartier-Bresson op zijn fameuze moment décisif, die fractie van een seconde waarop het visuele en het dramatische pieken. De Canadese fotograaf Jeff Wall creëert dat moment zélf. Hij is dan ook een atypische beeldenschieter: wanneer hij eropuit trekt, doet hij dat ‘ongewapend’, zijn camera laat hij thuis. “Ik weet dat ik toch alles ga missen,” zegt hij terwijl hij door zijn tentoonstelling in Galerie Greta Meert struint. Er vormt zich een kleine glimlach rond zijn lippen, in zijn 75-jarige ogen zit een guitige glinstering.

Wall kijkt en observeert, en slaat beelden op in zijn interne harde schijf. Door het niet te fotograferen, “bevrijdt” hij het beeld, zegt hij. Daarna reconstrueert hij naar eigen goeddunken de foto die hij in zijn hoofd heeft. In de jaren 1970 begon hij zo monumentale ‘tableaus’ te maken, gevoed door zijn liefde voor schilderkunst en de connectie die hij zag met fotografie. Schilders als Delacroix en Manet gaven inspiratie voor zijn vaak complexe mise-en-scènes, een omschrijving die hij zelf haat. Door ze in lichtbakken te plaatsen, gaf hij zijn grootse beelden de dynamiek van de cinema mee, een procedé dat hij cinematography doopte.

Die manier van werken maakte Wall tot een van de meest toonaangevende moderne fotografen. Hij liet fotografie uit het harnas van de reportage breken en liet haar evolueren tot een volwaardige kunsttak. A sudden gust of wind, The destroyed room en Invisible man werden iconische werken. Voor Dead troops talk uit 1986 werd in 2012 op een veiling 3,6 miljoen dollar neergeteld, waarmee hij nog steeds in de top tien staat van duurst verkochte foto’s ooit.

De hierboven genoemde foto’s zijn niet te zien bij Greta Meert, maar Wall heeft voldoende andere prijsbeesten in stock om de drie verdiepingen van de galerie te vullen. In het statige, door Louis Bral ontworpen art-nouveaugebouw komen zijn indrukwekkende beelden prima tot hun recht. Voor zijn “misschien wel mooiste galerieshow ooit” ging Wall op zoek naar terugkerende thema’s in zijn werk, ook al maakt hij er een punt van om “mezelf nooit te herhalen.”

Het ontsnappen is zo’n rode draad. Net zoals bij Miles Davis de stiltes tussen de noten even belangrijk zijn als de muziek zelf, zo is wat Wall niet toont net zo essentieel als wat hij wel weergeeft. Neem zijn recente werken Listener, Monologue en Event, die alle drie in groot formaat tegen de muur hangen in Brussel: ze onthullen Walls fascinatie met het gesproken woord, dat bij een foto per definitie achterwege blijft.

“Net wat ontsnapt aan het medium maakt fotografie zo krachtig,” zegt Wall terwijl we halt houden bij Listener, een beladen, bijna religieus beeld waarop een witte, bebaarde man in bloot bovenlijf tegen de grond knielt met een paar omstaanders van kleur rond hem. “Je weet niet wie aan het praten is, en wie aan het luisteren. Dat niet weten, bepaalt de poëzie van het beeld. Ik ben niet zozeer geïnteresseerd in de taal, maar in de afwezigheid ervan.”

Waarom houdt hij zijn titels dan niet neutraal? “Mijn titels zijn mijn schrijven. Ik probeer ervoor te zorgen dat ze niet interpreteren, maar wel de aandacht trekken en iets in gang zetten. Ik zou makkelijk bij elke foto een soort van scenario kunnen schrijven, maar dat doe ik niet. Ik probeer dat narratief net uit te vagen, tot ik enkel beeld overhoud. In mijn werk is de kijker de verteller, hij schrijft onvermijdelijk zijn eigen verhaal. Dat is een deel van de magie van fotografie. Als je wilt weten wat er gebeurd is, ga je naar het theater of de cinema, of je leest het boek.”

Voor Listener vertrok Wall vanuit een idee over conflict en geweld, dingen die de voorbije jaren zijn aandacht vasthielden. Bij Event, waarbij hij twee mannen in discussie zag terwijl de ene de andere met zijn vinger tegen de borst pookte, veranderde hij de setting, omdat hij de originele locatie niet krachtig genoeg vond. Monologue is ook zo’n ‘constructie’. Hij liet zijn broer en zijn vrienden opdraven, gefascineerd door de eindeloze, soms hilarische, soms vermoeiende discussies die ze voeren. Hij wilde hen al taterend op stoelen op straat onder een lantaarn zetten, maar omdat het licht daar niet goed zat, bouwde hij een platform voor hen in de studio. De twee beelden voegde hij samen. “Mijn foto’s zijn vaak een montage, zonder dat je het ziet. Maar bij Monologue vond ik het plots beter om het gedeelte met het podium niet in de achtergrond te laten vervloeien. Zo lijkt het alsof mijn broer en zijn maten een theaterstuk aan het opvoeren zijn. Het heeft iets beckettiaans.”

Wall heeft altijd dat spanningsveld tussen documentaire en subtiel ingrijpen in de realiteit verkend. “Maar het reportageaspect van de fotografie heb ik nooit in vraag gesteld, het is er een fundamenteel onderdeel van. Sommige foto’s maak ik in twintig minuten, voor andere heb ik twintig weken nodig. Er is geen kwaliteitsverschil tussen beide, het enige wat telt, is je eindresultaat. Ik héb ook foto’s gemaakt die vrijwel pure reportage zijn, zoals de landschappen die je hier ziet.” Wall wijst naar Daybreak (on an olive farm/Negev Desert/Israel) en Property line. De eerste nam hij in een olijfboomgaard in Israël, de tweede in de Mojave-woestijn in Californië ten noorden van LA.

“Ik raakte gefascineerd door percelen in de woestijn, hoe die opgedeeld en weer opgemeten worden wanneer ze verkocht worden,” legt Wall uit. Het tafereel is typisch Wall: de twee landmeters die je aan het werk ziet, huurde hij in. “Dat vind ik net het spannende aan fotografie, de oneindige mogelijkheden, de vrijheid die ik heb om een beeld te creëren dat ik wil en te ontsnappen aan elke definitie.”