Lukas Vanacker observeert Belg en vooral de Brusselaar in nieuw boek 'Typisch Belgisch'

De Belgen hebben veel typerende trekjes die de taalgrens overstijgen. Maar als er één groep tussenuit valt, dan zijn het wel de Brusselaars. Journalist Lukas Vanacker schreef een boek over de Belgische identiteit en ziet Brussel meer en meer zijn eigen weg gaan. “Brusselaars herkennen zich veel minder in de tradities die ik beschrijf.”

Belgen zijn plantrekkers. Ze zeggen ‘ja’ als ze ‘misschien’ bedoelen. Belgen zijn dol op ‘brol’, lintbebouwing en grote familiefeesten. Als ze in het buitenland een Belgisch bier uit de tap zien stromen, glimmen ze van trots. Een Heineken drinken ze dan weer nooit. Ze zijn honkvast, staan uren in de file en maken van ‘foefelen’ een nationale sport.

De Tijd-journalist en Brusselaar Lukas Vanacker (34) houdt al jaren lijstjes bij van wat de Belg typeert. “Ik zat al langer met het idee in mijn hoofd om er een boek van te maken. Na de verkiezingen van vorig jaar ben ik meer beginnen nadenken na over de zin van het land en de toekomst van België. Dat leek me een goed moment om het boek eindelijk eens te schrijven.”

Het resultaat is een reeks rake observaties over onze vaderlandse identiteit, gebundeld in het coffee table book ‘Typisch Belgisch’. De toon is luchtig, de thema’s divers. Het fotomateriaal komt van Rik Van Puymbroeck, een collega-journalist die via zijn Instagrampagina foto’s van het Belgische landschap deelt. Ze doen denken aan de beelden op pagina’s als Belgian Solutions of Ugly Belgian Houses.

Een nieuw boek over de gekke kantjes van de Belg. Wordt daar nog niet genoeg mee gelachen?

“Dat is waar, er wordt al veel mee gelachen. Ik ben ook fan van Ugly Belgian Houses, maar daar ligt de nadruk meer op de beelden. Ik denk dat er nog nooit een boek is verschenen met de nadruk op de tekst of op typisch Belgische tradities. Er zijn al wel boeken geschreven over België, maar in de praktijk gaan die vaak ofwel over Vlaanderen, ofwel over Wallonië. Die zijn vaak geschreven door Nederlanders of Fransen. De uitdaging was om eens een echt Belgisch boek te schrijven, dat door elke Belg bekeken en bevestigd kan worden.”

(Lees verder onder de foto)

Merkt u dat zowel Vlamingen, Walen als Brusselaars zich erin herkennen?

“Ik heb er wel een paar verschillen moeten uithalen, omdat sommige gewoontes blijkbaar toch niet zo Belgisch zijn als ik dacht. Zo had ik een stuk geschreven over het gezamenlijk quizzen in een parochiezaal op zaterdagavond, waarbij je een briefje in de lucht steekt en er dan iemand met een trappistenplateau aankomt. Maar bij het nalezen zeiden Franstaligen me dat ze dat amper doen. Dus tot mijn spijt moest ik dat eruit halen.

“Toch vonden de Walen de meeste observaties heel correct. De grootste kritiek kwam van de Brusselse lezers. Zij konden zich veel minder herkennen in de tradities die ik beschreef.”

Waarin verschilt de Brusselse identiteit dan van de Belgische?

“Ik denk in het multiculturele, het grootstedelijke en diverse karakter van de stad. Dat is eigenlijk alleen in Brussel ontstaan, in andere steden veel minder. Een Franstalige lezer uit Brussel vroeg me of mijn vrienden uit Gent en Antwerpen zich wel herkennen in die tradities. Ja, zei ik. Die gaan ook nog voortdurend naar hun familie en dromen van een eigen huis. Dat idee van eigen huis is veel minder aanwezig in Brussel. Misschien omdat er gewoon minder huizen zijn.

“Brussel is zich toch stilaan als een eiland aan het ontwikkelen – zonder dat ik daar een positief of negatief oordeel over heb. Je zou denken dat het de meest Belgische stad van het land is, maar eigenlijk zijn de Belgische tradities er wat aan het verdwijnen.”

Hoe komt dat dan?

“Dat gebeurt al een paar jaar, sinds het Brussels gewest meer bevoegdheden heeft gekregen. Je ziet dat bijvoorbeeld aan het verkeer van de pendelaars. In Vlaanderen en Wallonië hoor je dat Brussel bereikbaar moet zijn en er dus niet te veel file mag zijn. Terwijl er nu een beweging in Brussel op gang komt die minder auto's wil. Ze wil niet zomaar een pendelstad blijven, ze wil een eigen stempel drukken.”

U noemt Manneken Pis wel een symbool van de Belgische humor: een mix van ironie met zelfspot. Op welke andere plaatsen ziet u de Belgische identiteit opduiken in de hoofdstad?

“De treinstations hebben dat ook. De Belgen ontmoeten elkaar elke ochtend in de Brusselse treinstations. Als je ’s ochtends de trein neemt richting Vlaanderen of Wallonië, wordt je bijna omver gelopen door pendelaars die in de omgekeerde richting aankomen en naar hun werk rennen om zo snel mogelijk te beginnen. En ’s avonds gaan die mensen zo snel mogelijk weer naar huis.”

Brussel is de enige wereldstad van België, schrijft u, en dankzij de relaxte sfeer verloopt het samenleven er redelijk vlot. Komen onze Belgische kantjes nog naar voren in een stad met zoveel culturen?

“Ik wou absoluut iets zeggen over het thema samenleven, maar ik heb er diep over moeten nadenken. Brussel wordt multicultureler, maar België natuurlijk ook. Het gebeurt hier gewoon veel sterker dan op andere plekken. Ik heb het gevoel – maar misschien word ik dan versleten als naïeveling – dat het samenleven in Brussel wel vlot. De verschillende groepen vinden uiteindelijk wel een modus vivendi om zich naast elkaar te ontplooien. Er wordt niet verwacht dat iedereen zich Belgisch gedraagt.

“Tegelijkertijd stel ik ook in Brussel vast dat mensen vaak in bubbels leven. Er zijn veel mensen met een bonte kennissenkring, maar tegelijkertijd hebben Vlaamse Brusselaars vaak veel Vlaamse vrienden en spreken ze minder af met pakweg Afrikanen. Het is interessant om te zien hoe die mix zal evolueren.”

(Lees verder onder de foto)

Ondanks het separatistisch discours van sommigen, zegt u dat weinig Belgen écht zouden willen dat het vaderland uiteenvalt. Gelooft u zelf dat België zijn 200ste verjaardag nog zal vieren in 2030?

“Mijn overtuiging is dat de meeste Belgen willen dat België blijft bestaan. Alleen is de situatie vandaag dat niemand België verdedigt. De gewesten en gemeenschappen hebben een eigen macht verworven en proberen zich nu te profileren met een eigen merk. Terwijl het merk ‘België’ in het buitenland veel sterker blijft, maar dus niet wordt gepromoot.

“Ik ben altijd optimistisch geweest over de toekomst van België, maar sinds de laatste verkiezingen weet ik het niet meer. Dat is ook een beetje de reden waarom ik dit boek ben beginnen schrijven."

Ook typisch Belgisch is het surrealisme. U ziet daarvan de effecten in de politiek. Met amper 600 voorkeursstemmen kan je in het Brussels parlement belanden, geeft u als voorbeeld.

“Het is duidelijk dat de hele constructie in ons land nog niet af is. Dat is ook het verhaal dat veel politici ophangen: de huidige constructie is niet optimaal. Dat geldt ook voor Brussel. Ik denk dat het Gewest zich meer een eigen stem zal willen vormen."

“Je merkt bijvoorbeeld dat Brussel vaak vergeten wordt. Neem nu het voorstel om de regeringscrisis op te lossen met een afspiegelingsregering tussen Vlaanderen en Wallonië. Hoe kan je zoiets nu voorstellen zonder de Brusselse regering erbij te betrekken? Het is heel vreemd dat daar zelfs niet aan wordt gedacht. Ondertussen wordt de Brusselse identiteit almaar sterker.”

Dan is ‘Typisch Brussel’ misschien een volgend boek waard?

“Dat is misschien geen slecht idee (lacht). Typisch Belgisch is in het Nederlands geschreven, dus het zal eerder op Vlaamse salontafels belanden. Maar ik droom er natuurlijk van dat er ook een Franse, Engels of Duitse vertaling komt. Al kan het boek volgens mij ook interessant zijn voor nieuwkomers die Nederlands leren. Een handleiding om de vreemde Belgische gewoontes te begrijpen. Dat zou leuk zijn.”

Typisch Belgisch is vanaf 28 maart online te koop.