Kuifje: 90 jaar geliefd en veelbesproken

Jurist Yves Février, hoofd multimedia bij Hergé/Moulinsart, houdt de vinger aan de pols. “Kuifje heeft een klassiek verkoopnet. Het merendeel zijn private personen, vooral in Frankrijk, gevolgd door de Benelux. Verder zijn in Europa vooral de Scandinavische landen en in het bijzonder Denemarken (Kopenhagen heeft vijf winkels, red.) grote fan, Nadien volgt Spanje. Italië is maar matig geïnteresseerd. Via Facebook stellen we vast dat er grote fangemeenschappen leven in Bangladesh, Indonesië, India en China. Sinds de eerste publicatie van bijna alle albums in het Chinees, in 2001, houdt die markt stand.” Waarom een personage uit 1929 onder nieuwe generaties begeerd blijft, is een complex verhaal. “De maatschappij en interesse van het publiek veranderen snel,” zegt Février. “Het digitale is belangrijk. Kuifje moet dus ‘geconnecteerd’ en interactief blijven voor de toekomst. Alles draait rond to be connected, to be interactive, to be fun en to be life.”

De eerste website van Tintin dateert al van 1995. Binnen het digitale tijdperk is Kuifje dus kunnen groeien naar maturiteit. Février geeft daar een voorbeeld van: “Het voordeel van zijn lange internetleven is dat Tintin in 2000 in de Franstalige zoekrobots bij de top vijf stond van Franstalige personaliteiten, na namen als Lodewijk XIV, Charles de Gaulle en Asterix. Die positie blijft bestendigd. Toen we de film met Steven Spielberg maakten, stond de kleine Belgische kmo die we zijn met tintin.com in de top 100.000 van websites in de wereld.”

“Maar een belangrijke uitdaging is dat Kuifje zich moet voorstellen aan de jeugd, die niet meer of anders leest, geen tv meer kijkt,” zegt Février. “Er komen maatschappelijke stromingen aan die voor Kuifje nieuw zijn, De inhoud zal anders gepresenteerd moeten worden, door nieuwe opslagmedia, door het visuele en door events. Daarnaast hebben we ons museum. We investeren op langere termijn en niet in one-shots. Twee avant-premières van de film van Spielberg in Brussel, een musical, een museum ... De Dalai Lama heeft ons bekroond, we hebben mensenrechtenactivist Desmond Tutu ontmoet, allemaal dankzij een papieren personage. En alles wat we naar concept en creatie maken rondom Kuifje blijft Made in Belgium, wat van veel bedrijven niet gezegd kan worden.”

Behalve de Rode Duivels, het Atomium en Kuifje zijn er niet veel federale symbolen meer die sterk in het leven van de Belg verankerd staan. “Kuifje opent alle deuren in de wereld voor België,” stelt Février. “Hij is als een diplomatiek paspoort. Of het nu in Moskou of in Havana is, overal heeft Kuifje een enorme impact. Los van het personage is Kuifje een sterk icoon. Zelfs met de terreuraanslagen van 2016 bleek duidelijk dat Kuifje vaak als symbool voor België werd genomen.”

Dekolonisatie

Maar er is ook de actualiteitsdiscussie rond dekolonisatie die richting Kuifje kijkt alsof hij een controver­sieel personage is. “Het boek Kuifje in Congo is nooit als een racistisch werk bestempeld,” zegt Février. “Uiteraard interpreteert elke lezer een verhaal anders. Wel is Kuifje een imperialist en kapitalist, want het werk van Hergé zat verweven in de actualiteit van toen. Het zorgt tegelijk voor een prikkelende uitdaging, charme en duurzaamheid. Het werk genereert nu eenmaal veel commentaren. Misschien kan de jeugd hem anders zien? Draagt hij waarden mee die in deze maatschappij passen? Zijn het fundamentele waarden voor de jeugd? Wat kan men leren van Kuifje? Vragen te over.

Gelukkig zijn er verschillende lagen in de lectuur van Kuifje, die evolueren naargelang de leeftijd van de lezer. De moeilijkste leeftijdsgroep is de 13- tot 17-jarige, die duidelijk afhaakt. Bij de videospellen proberen we dat op te vangen, (met een nieuw spel dit jaar, red.), al is daar de moeilijkheid dat we geen consumptieproduct willen maken dat maar twee jaar de mode volgt. We zitten in een proces van sedimentatie en duurzaamheid, om Kuifje levend te houden tot 2050.”

Het Kuifjesjaar zal driehonderd activiteiten en evenementen tellen, al zullen er niet veel in België zelf zijn. Toch start ‘Negentig jaar Kuifje’ in het Brusselse Stadhuis met een stevig debat. Verschillende gastsprekers wagen zich aan diverse standpunten. Een van hen is professor Philippe Goddin. Hij wordt beschouwd als de grootste Kuifje-specialist en is gewezen secretaris van de Stichting Hergé. De auteur plaatst Kuifje en Hergé in hun tijdsgeest. “In mijn nieuw boek Les tribulations de Tintin au Congo leg ik de vinger op de wonde van toestanden die in de 21e eeuw onmogelijk lijken,” zegt Goddin. “Ze zijn gedragsafwijkend, betreurenswaardig en zelfs revolterend. Niet dat ik Hergé zou beschuldigen van enig racisme, wel wil ik helderheid schetsen over de maatschappij van de jaren 1930 van Hergé. Het beeld dat Hergé schetste, is gelukkig niet meer dat van vandaag, als we Kuifje in de sovjets, Kuifje in Congo en vooral Kuifje in Amerika aanhalen. De context vraagt om verduidelijking.”

In zijn boek haalt Goddin dan ook diverse invalshoeken aan, zoals de clichés en stereotypen van de kolonisatie in de avonturen van de jonge reporter Kuifje. De eerste editie van Congo (in 1930 en 1931) in Le Petit Vingtième, een rechts-­katholiek jongerenblad, werd herwerkt uitgegeven als stripreeks in het Nederlands in Het Laatste Nieuws (1940-1941). In Goddins publicatie wordt die voor het eerst gebundeld heruitgegeven in Franse vertaling. “Hergé neemt afstand van de scherpe pen van het eerste uur, zoveel is later duidelijk,” stelt Goddin.

Alhoewel het gebruik van de infinitief en de jij-vorm om zwarten aan te spreken – als in ‘toi venir demain’ – zijn komische stripstijl blijft. “We mogen een en ander niet vermengen,” zegt Goddin. “Wat Hergé tekende voor magazines en losse publicaties, was ‘in opdracht’ als tekenaar. Als een missionaris zwarten aanspreekt die houten afgoden vereren, dan kon Hergé dat alleen maar uitbeelden als tekenaar, trouwens heel realistisch en mooi (verwijzend naar zwarte krijgers, red.). Of Hergé wist wat zich op die missieposten werkelijk afspeelde, daar heeft iedereen het raden naar. Hij had een beperkte documentatiemap, was nooit in Congo geweest.”

Goddin verdedigt de striptekenaar. “Het is als de veronderstelling die iedereen kan maken over zijn grootvader: heeft die toen iets gezien of gedaan? Ik ga van het principe uit dat Belgen die naar Afrika trokken daar elk hun reden voor hadden: er waren de commerçanten, de bouwondernemers die wegen, spoorwegen en ziekenhuizen bouwden, en zij die mensen gingen verzorgen in ziekenhuizen. En er was het missiewerk. Daarnaast ook mensen die zich louter wilden verrijken, ‘in alle legaliteit’ voor de tijdsgeest. Zelfs al betekende dat de grondstofbronnen van het land plunderen ten gunste van België en de multinationals. Het goede en het kwade gingen toen hand in hand.”

In die context wordt het moeilijk om Hergé te plaatsen. Tenzij men de uitdrukking van Traudl Junge-­Humps (1920-2003), de jonge secretaresse van Adolf Hitler, voor ogen haalt: “Jong zijn is geen excuus voor de keuzes die je maakt.” Daar voedt Goddin al meteen het debat: “Hergé maakte humor. Een Kuifje in Congo was maar zijn tweede stripverhaal, dus amper ontwikkeld en doordacht. Kuifje heeft nog geen reflectie op een leven. Hij bekijkt de zaken, maar confronteert zich niet met het volk, gaat hen zelfs niet tegemoet. Daarvoor moeten we wachten tot de De Blauwe Lotus, waar de Japanse invaller in China wel goed geschetst wordt. Zijn maturiteit komt later.

Zijn kijk was speels als van een kind, en de vooroordelen behoorden tot zijn tijdsgeest. Hij was wellicht slecht geïnformeerd over de actualiteit zoals die bijvoorbeeld in Engeland werd omschreven over Congo. Maar kunnen we dat een jongeman die begint te werken kwalijk nemen? Het enige wat we kunnen doen, is de jeugd van vandaag toelichting geven bij sommige strips van Hergé, opdat die niet verkeerd zouden begrepen worden.”

Hergé Feest!

• 10/1 - 13.30 uur, Stadhuis Brussel, Gotische Zaal, Debat ‘De Congo van Kuifje’, met onder meer Barly Baruti, Alain Berenboom, Daniel Couvreur, Philippe Goddin, Kalvin Soiresse Njali.
• 12/1 – 11-20 uur, Galerie Tintin, Grote Zavel 35, Brussel, Expo facsimile’s Kuifje in Congo;
• 12-13.30 en 16-17.30 uur: superquiz en missiespel;
• 15.15-16.15 uur: signeeractie auteur Philippe Goddin, Les tribulations de Tintin au Congo;
• Op de Zavel: Afrikaanse food truck, circus Bouglione-wagen, koffietruck …
• Info over alle evenementen in 2019: vanaf 10/1 via tintin.com