30 jaar Boterhammen in het Park met Jari Demeulemeester: 'Muziek moet kunnen vliegen'

Hij had ook geen zin om zijn opvolger op de vingers te zitten kijken. Bovendien zag hij op tegen het transportongemak. Het postpolio­syndroom heeft zijn knie aangetast waardoor hij zich met een rolstoel of rollator moet verplaatsen. “Maar voor de rest gaat alles goed met mij, dank u.”

Voor we het goed en wel beseffen begint hij een lofzang over de kiosken in onze stadsparken. Stilzitten is nooit zijn sterkste punt geweest. Na zijn pensioen ging de man, die in de jaren zeventig met Mallemunt al de voorloper van Boterhammen gelanceerd had, aan de slag op het kabinet van Sven Gatz. Sinds deze zomer presenteert hij zijn eigen podcast.

Waarom liggen de muziekkiosken in onze parken u zo na aan het hart?
Jari Demeulemeester: In tijden waarin elke braderie en kermiskoers vervangen is door een dorpsfestival, staan ze voor de mooiste vorm van democratisering van muziek. Zet hier nu een accordeonist en binnen de kortste keren staan er mensen te luisteren. Ik ben altijd geobsedeerd geweest door het tot leven brengen van openbare pleinen en parken omdat ik vind dat muziek moet vliegen. Mallemunt vertrok van het idee dat muziek vrij is: je komt en gaat wanneer je wil. Staat het je niet aan, dan vertrek je. Je hebt toch niet betaald.

In die zin hebben we de traditie van de balladeers in de kerkportalen voortgezet. Maar op welk festival kan je tegenwoordig nog echt vrij zijn? Kijk alleen maar naar de strenge veiligheidsmaatregelen die je vandaag soms moet ondergaan om binnen te mogen. Muziek even terugbrengen naar de mensen heb ik altijd essentieel gevonden. Het pas autovrij gemaakte Muntplein was daar begin jaren zeventig ideaal voor. Als je echt wil democratiseren, moet je goeie locaties en omstandigheden creëren, zodat de mensen kunnen kiezen of ze komen of niet. Het concept achter Boterhammen was een ode aan Mallemunt.

Was er in de pioniersjaren van Mallemunt een grotere openheid bij de politieke overheid?
Demeulemeester: Ja, want zoiets was nog nooit gebeurd. Vanaf de eerste middag stond het ook vol nieuwsgierigen. De dag voor er beslist werd dat we welkom waren op het Muntplein, zag ik de flikken nog twee straatmuzikanten oppakken en een dag later had ook Wannes Van de Velde een proces aan zijn been van de zwaantjes toen hij zijn doedelzak begon te stemmen.

Die vijandigheid is snel verdwenen, omdat we niet bedreigend waren en vriendelijke folk programmeerden. De eerste jaren mochten we doorgaan tot één uur ’s nachts en heerste er een ongedwongen sfeer, waar ook de cafés hun voordeel mee deden.

Het waren heroïsche tijden, met Johan Verminnen, Theater Radeis en Don McLean, die op een uitgeregende editie de laatste werkende micro vasthield. Pas toen enkele geëngageerde verenigingen ons succes begonnen te recupereren om folders uit te delen, kwam er kritiek.

Toen men later besloot om eigen kraampjes op te stellen en ook TC Matic op de affiche zette, was het gedaan. Een stadsplein verdraagt maar een beperkte hoeveelheid lawaai en al zeker geen punkers die hun eigen bierflesjes meebrengen en achterlaten.De stad zei nee, ook al fulmineerde Annemie Neyts nog door een festival te eisen voor de Vlamingen. Jaren later heeft ook Louis Tobback zich goed kwaad gemaakt. Als minister van Binnenlandse Zaken sprak hij schande van het lawaai op Boterhammen, terwijl nota bene Jan De Wilde aan het spelen was. Zijn kantoor lag vlakbij, maar het moest toch een beetje klinken? (lacht) Het is nooit meer goedgekomen tussen ons.

U hebt altijd gezegd: de stenen en de bomen moesten ook content zijn.
Demeulemeester: Daar kwam het zowel bij Mallemunt als bij Boterhammen en het meer recente Feeërieën op neer. Toen de dienst Animatie van de stad me in 1990 vroeg om iets te doen in het park, stond ik meteen paraat. Toen de mensen me zeiden dat ze er niet op tijd geraakten omdat ze ook moesten eten, hebben we ze zelf boterhammen gegeven, en een glas kriek.

Zowel de gratis muziek als de gratis boterhammen sloegen meteen aan. Later zijn we ook ’s avonds beginnen te programmeren. Dan mikten we niet op de pendelaars, maar op de backpackers, want die gingen niet naar huis en kwamen weleens vragen of er niet ergens nog wat amusement was.

Althans zo heb ik het in 2007 verkocht aan Guy Vanhengel (toen bevoegd voor Externe Betrekkingen in de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, red.) En kijk, ook dat festival bewijst intussen hoe muziek een magneet kan zijn in symbiose met de sprookjesachtige omgeving. Toen Boterhammen in het Park even Boterhammen in de Stad werd, omdat we moesten uitwijken naar het Spanjeplein dat omgeven is door glas en beton, hebben we bewezen hoe je een hard plein kon ‘kalmeren’.

Wat zijn uw persoonlijke hoogtepunten uit dertig jaar Boterhammen?
Demeulemeester: Dat Liesbeth List er in is geslaagd om Ramses Shaffy nog eens mee te brengen, vond ik erg straf. Het concert dat Raymond gaf op mijn afscheid was fantastisch, ook omdat hij voor het eerst na lange tijd weer wilde samenspelen met Jean Blaute.

Ons huldebetoon aan Wim De Craene beschouwde ik als een absolute noodzaak, want hij bleef er ons in onze nachtmerries maar aan herinneren dat we niet genoeg voor hem hadden gedaan. De zomer voor zijn overlijden had hij me nog een nieuw project voorgesteld, waar ik niet op ben ingegaan. Dat is blijven knagen, zoals bij veel mensen nu waarschijnlijk ook de dood van Luc De Vos aan het knagen is.

De liveset die Gorky op een uitgeregende Boterhammen niet opnam in het park, maar in de AB, hoort eveneens bij mijn hoogtepunten, net als ‘Spelers en Drinkers’, onze ode aan Johan Verminnen. En doe Dirk Denoyelle er ook maar bij. Jean-Luc Dehaene kwam altijd luisteren naar zijn stemimitaties.

En dan was er natuurlijk Bange Blankeman. Met zwarte zondag in het achterhoofd had ik Willem Vermandere gevraagd een nummer te schrijven over Brussel. Het werd een aanklacht tegen dat partijtje met de vuist omhoog. Later, op de 11 juliviering, zouden Filip Dewinter en zijn troepen het podium bestormen tijdens het optreden van Willem.

Angstwekkend was dat. Als reactie heeft iemand daarna nog een draagbare stereoketen meegebracht naar het parlement om het nummer af te spelen. Na al die jaren blijft het een bijzonder sterk statement. Frappant detail: de tekening op de hoes van het plaatje dat we samen met het Centrum voor Gelijke Kansen en Polygram uitbrachten, is getekend door de zus van Vincent Kompany, die toen net als mijn kinderen op basisschool Maria Boodschap zat.

Wat is uw grootste teleurstelling geweest?
Demeulemeester: Toch de enorm zware economische dimensie die het hele culturele landschap gekregen heeft, en dat er overal een overproductie is ontstaan, terwijl het geheugen al zeer kort is. Vroeger konden artiesten langzaam groeien. Nu moeten ze meteen scoren, en daarna verdwijnen ze even snel.

Het spanningsveld tussen de privé en de overheid is ook niet afgenomen.In die context heb ik altijd net iets meer proberen te brengen, ook op de 11 julivieringen. Wij hadden De Gulden Ontsporing op touw gezet, maar plots moest het vanuit Vlaanderen allemaal ‘Vlaanderen Feest!’ zijn, en waren er de feestcheques. Tja, dan krijg je het fenomeen dat mensen niet meer komen voor de muziek, maar om een beetje op en neer te gaan. Je ziet het tegenwoordig overal. Waarover gaat een driedaagse uitputtingsslag als Tomorrowland anders? Toch niet over ontroering of de ziel die een artiest in iets steekt?

In de wandelgangen van de AB hoor je weleens dat de boekhoudersmentaliteit het heeft overgenomen van de enthousiasmerende melomanie.
Demeulemeester: Dat is deels mijn eigen keuze geweest. Na een zorgvuldige screening bleven er uiteindelijk twee kandidaten over om me op te volgen als directeur: huidig De Standaard-cultuurredacteur Peter Vantyghem en Dirk De Clippeleir, voormalig directeur van de platenmaatschappijen EMI en Universal.

Ik zag de hele streaming-problematiek op ons afkomen en was geen voorstander om nog eens een type als mezelf aan te nemen. We hadden een controleur nodig die kon corrigeren wanneer nodig, en Dirk boert goed wat de cijfers betreft. Zoals het personeelsverloop uitwijst, is het misschien niet meer het aanhankelijke familiebedrijf van vroeger, maar bon, dat schijnt ook uit de tijd te zijn.

Bent u tevreden met de professionele keuzes die u gemaakt hebt? U had bijvoorbeeld ook in de politiek kunnen gaan.
Demeulemeester: De politiek, jong, hoe lang ga je daar in mee? Ik had ook graag in de Beursschouwburg kleine, fragiele muziek blijven programmeren. Maar in de AB heb ik meer kunnen wegen.

Bram Vermeulen zong ‘Ik heb een steen verlegd in de rivier’. Hoe groot is de steen die u verlegd hebt?
Demeulemeester: Dat mag je van jezelf niet zeggen, maar ik denk dat het geloof van de meeste mensen om muziek te gaan maken in Vlaanderen gelinkt is met het feit dat we gezegd hebben: doe maar, het kan. Ik had alleen wat meer aandacht gewild voor de marginale genres, zoals folk en bluegrass. Je zou ervan versteld staan hoeveel mensen ook op latere leeftijd trots aan hun kameraden verkondigen dat ze net een gitaar hebben gekocht. In mijn toekomstdroom is er daarom meer ruimte voor rootsgenres en voor mensen die echt iets te zeggen hebben.

Tegelijk moeten we ambitieus blijven. Ooit vroegen de zwervers van de Marollen me of ze ook welkom waren op het concert van Toots Thielemans die avond op de Grote Markt. Maar natuurlijk! Ze konden er Toots in duel zien gaan met Dizzy Gillespie. Content dat ze waren, want nu hadden ze die nacht in hun Marollencafé tenminste wat te vertellen. Die ambitie zie ik te weinig. Iedereen mag hier van mij komen spelen, maar als je, zoals de gemeente Jette, uitpakt met veel reclame voor je evenementen, dan mag daar meer tegenover staan dan middelmaat.

Pakt de stad Brussel het beter aan?
Demeulemeester: Toen we net tweehonderd concerten gedaan hadden van Jo Lemaires eerbetoon aan Edith Piaf, wilde Olivier Mees, een Franstalige impresario, dat succes in Wallonië overdoen. Hij heeft er niets van terechtgebracht. Later dook hij op in de entourage van de toenmalige schepen en huidig burgemeester Philippe Close en wilde hij de AB betrekken bij een groot festival. Ik zei: we zullen het fifty-fifty doen, maar daar wilde hij niet van weten. Hij lanceerde mee het Brussels Summer Festival, en je ziet het: ze willen alles nadoen en komen dus altijd te laat.

Aan de andere kant heb ik via mijn werk op het kabinet van Sven Gatz ook kunnen kennismaken met de bloeiende undergroundscene, waar Zwangere Guy symbool voor staat. De polyvalentie en vanzelfsprekende multiculturaliteit van een nieuwe generatie muzikanten is een enorme kracht, die we nog beter moeten benutten. Niet La Madeleine of het Koninklijk Circus (zalen die door de stad uitgebaat worden, red.) zullen in de toekomst het verschil maken.

Dat zal de AB moeten blijven doen, en hopelijk ook de Botanique. Daarnaast moet er in deze stad ook dringend meer werk gecreëerd worden voor de middenklasse die de belastingen betaalt. Anders haal je de zuurstof eruit. Het zou allemaal beter gerund kunnen worden, met meer zorg en minder opportunisme. Maar je kan ook niet beweren dat we hier met pakweg grote raciale problemen kampen. En als je aan de gewone Brusselaar vraagt hoe het gaat, dan zegt hij dat het leven goed is.

• MEER: Jari’s Wonderland podcast