Brussel in het nieuw voor 200 jaar België: het Jubelpark als symbool

Een goed feestje kan je nooit te vroeg voorbereiden. En dus timmert de federale regering vandaag al aan de voorbereidingen van tweehonderd jaar België in 2030. Een hele reeks onderkomen monumenten krijgt tegen dan een beurt, met een centrale rol voor een vernieuwd Jubelpark. “Het park is een schone slaapster die wacht op een kus."

Op zoek naar een standbeeld waarover u zich zo eens goed kan opwinden? Dan moet u in het Jubelpark zijn. Aan de ingang kant Schuman worden we begroet door vier schaars geklede stenen dames die de seizoenen uitbeelden. Tussen de serene Zomer en de wulpse Lente bevindt zich het monument voor generaal Albert Thys, die als koloniaal in Congo de dood van duizenden Afrikanen op zijn geweten heeft. Minder bekend dan Leopold II en dus minder beklad. Even verderop staat dan weer het omstreden monument voor de Belgische pioniers in Congo. En dan zijn we nog maar net het park in. Om maar te zeggen: stof genoeg hier voor discussies over kolonialisme en seksisme.

Als we op een zonnige najaarsdag door het park stappen, vallen wel meer zaken op die haperen. De tunnel die plots de kop opsteekt en de groene long doormidden snijdt. Het onoverzichtelijke padennet dat al eens naar een gesloten parkomheining leidt. Of de massale aanwezigheid van asfalt en kasseien, die het groen vooral in de centrale zone rond de Triomfboog flink beconcurreren.

De net opgesomde nadelen houden de bezoekers vandaag niet tegen. Kussende koppels, pick­nickende pendelaars, hondenbezitters en ouders met kinderwagen, ze vinden allemaal de weg naar het park tussen Merode en Schuman. We horen Duits, Engels, Frans, Pools en nog wat talen die we niet meteen kunnen thuisbrengen. Het hart van de Europese wijk ligt dan ook maar een boogscheut verder. Nog opvallend: zo druk het in het park is, zo kalm blijft het aan de ingangen van de monumentale musea.

Over negen jaar zou er weleens heel wat kunnen veranderd zijn aan het bovenstaande tafereel. De federale regering ziet het Jubelpark immers als de belangrijkste plek om de tweehonderdste verjaardag van België in de verf te zetten. Waarom uitgerekend het Jubelpark, dat is in het Frans iets evidenter dan in het Nederlands. Cinquantenaire verwijst immers naar de vijftigste verjaardag van België, die in 1880 de aanleiding was voor de aanleg van het park. En de stap van een halve naar twee hele eeuwen, die is snel gemaakt. Maar over het toekomstige Jubelpark straks meer.

Politieke emoties

De aanpak van het park past in een grotere intentie van de federale regering om tweehonderd jaar België met de nodige luister te vieren. De Regie der Gebouwen wil het Justitiepaleis tegen dan bijvoorbeeld volledig uit de stellingen, die er al sinds 1984 staan. Maar de Regie pakt ook de Wintertuin in de Koninklijke Serres van Laken aan (de grootste en koepelvormige serre), net als de gebouwen op de 'as van de democratie' zoals staatssecretaris Mathieu Michel (MR), bevoegd voor de Regie, pleegt te zeggen. Die as verbindt het Justitiepaleis via de Regentschapsstraat met het parlement, en onder meer het Rekenhof, de koninklijke bibliotheek, de Kunstberg, Bozar en het koninklijk paleis vallen er onder de Regie.

“Onze belangrijkste monumenten doen schitteren is ook een manier om te tonen dat we als land in staat zijn om grootse dingen te realiseren,” zegt Koen Peumans, woordvoerder van Mathieu Michel. “Kunt u zich voorstellen dat Big Ben in Londen of het Louvre in Parijs veertig jaar in de stellingen blijft?”

Het voornemen om groots uit te pakken tegen 2030 haalde ei zo na ook het regeerakkoord. Tijdens de onderhandelingen was Kristof Calvo (Groen) er een groot voorstander van om 'grote symbolische en infrastructuurprojecten voor te bereiden voor de tweehonderdste verjaardag van België'. “Zo'n traject toont dat we verder kijken dan de volgende verkiezing,” zegt Calvo. “Daarnaast geloof ik ook in het belang van politieke emoties, zoals filosofe Martha Nussbaum die beschrijft. We denken als politici vaak dat beleid zich beperkt tot rationele maatregelen, maar het gaat ook over symbolen, over de fierheid die je met grote projecten kan opwekken. In Vlaanderen is er de voorbije jaren een soort schroom ontstaan rond België. Onterecht, de meeste Vlamingen zien zichzelf nog altijd als Belg.”

De passage over de symbolische projecten haalde een vroege formatienota van Paul Magnette, maar sneuvelde uiteindelijk. Toch klinkt er in het regeerakkoord een echo van door, onder meer in de slotzin van de inleiding: “In 2030, bij de viering van tweehonderd jaar België, moet ons land er staan als toonbeeld in Europa van economisch dynamisme, doeltreffende solidariteit en duurzame ontwikkeling.” Getekend: Alexander De Croo en Paul Magnette.

Mitterrand achterna

Terug naar het Jubelpark. Ook daar zullen de monumentale gebouwen een flinke beurt krijgen, een werk dat met de renovatie van de daken – we spreken over 31.000 vierkante meter, ruim vier voetbalvelden – vandaag al is begonnen. Maar het project voor het Jubelpark gaat verder dan een hoognodige renovatiecampagne. Staatssecretaris voor Relance, Strategische investeringen en Wetenschapsbeleid Thomas Dermine (PS) stelde een adviesgroep samen rond ex-Bozardirecteur Paul Dujardin, die voorstellen moet doen over de toekomst van het park.

“In de politiek worden symbolische momenten vaak aangegrepen om zichzelf in vraag te stellen en om grote projecten te realiseren,” vertelt Dermine. “Frankrijk deed dat in 1989 toen het twee eeuwen Franse revolutie vierde, met de bouw van de nieuwe bibliotheek François Mitterrand, de piramide van het Louvre en het fameuze defilé op de Champs Elysées.”

In diezelfde geest wil Dermine het Jubelpark aanpakken. “Vandaag is dat een symbool van een land dat een wereldmogendheid wou zijn en van het patriarchale België. Kijk maar naar de halfnaakte vrouwenbeelden in het park. De uitdaging is onder meer om van het park en zijn gebouwen een symbool van het moderne België te maken, met zijn huidige waarden: een inclusief land waar verschillende culturen en gemeenschappen samenleven, waar vrouwen en mannen gelijk zijn.”

Die nieuwe benadering mag voor de staatssecretaris gerust samengaan met enige trots. “Belgen zijn vaak te bescheiden, maar met Brussel hebben we wel een van de meest internationale steden ter wereld en de hoofdzetel van één van de machtigste instellingen ter wereld: de Europese Unie. De link met Europa moet dan ook duidelijker in het park. Of we er in 2030 ook zullen feesten? Dat lijkt me logisch, het park is een natuurlijk theater.”

Expo in het park

Hoe die algemene intenties precies in de praktijk moeten gebracht worden, is vandaag nog voer voor discussie. Dermine kreeg ondertussen een eerste rapport van de adviesgroep en legt die dit jaar nog voor aan de federale regering. Een concreet budget is nog niet afgesproken. Maar binnen de werkgroep ontbreekt het alvast niet aan ideeën. “Het park is vandaag goed bezocht, maar de musea zijn dat veel minder,” merkte Paul Dujardin. “We moeten een manier vinden om de mensen terug naar de musea te brengen. En natuurlijk moeten we ook omgaan met de gender- en de koloniale kwestie. Maar dat betekent niet dat de omstreden beelden weg moeten.”

Ook Hadja Lahbib zoekt naar manieren om de brug te slaan tussen de diverse parkbezoekers en de wat stoffige musea. De RTBF-journaliste is niet alleen lid van de adviesgroep voor het Jubelpark, samen met Jan Goossens trekt ze ook de kandidatuur van Brussel als culturele hoofdstad in 2030. “Ik sprak met heel wat bezoekers van het park en die weten vaak niet eens wat zich in die gebouwen bevindt. Die ruimtes kunnen veel meer zijn dan musea. Denk aan debatten, concerten, burgerbijeenkomsten. En waarom geen restaurant? Dat ontbreekt nu zowel in als rond het park.” Omgekeerd ziet Lahbib de musea ook zelf het park intrekken. “Waarom laten we de expo's bijvoorbeeld niet buiten beginnen?”

Of Lahbib de brug wil slaan tussen het eeuwfeest en de kandidatuur van culturele hoofdstad? “Natuurlijk, de twee projecten staan voor dezelfde uitdagingen. We zien cultuur als een motor voor verandering naar een nieuw soort België, dat klimaat, culturele diversiteit, nieuwe vormen van democratie en solidariteit hoog in het vaandel draagt.”

We leggen ons oor ook te luisteren buiten de werkgroep, bij de Brussels bouwmeester. “Het Jubelpark is een beetje een schone slaapster die wakker gekust wil worden,” zegt Kristiaan Borret. “Vandaag is het nogal onleesbaar, de ingangen van de musea vinden is bijvoorbeeld niet eenvoudig. Maar er zijn ook best wel wat uitdagingen op het vlak van groene ruimte. Aan de kant van Merode zit je met een eindeloze reeks overgangsruimtes. Daar kan je groene ruimte winnen, ook dat zou een mooi symbool zijn voor het België van de toekomst.”

Moet de tunnel die het park openrijt ook niet gewoon dicht? “Eigenlijk is dat een evidentie, maar de vraag is of daar wel genoeg geld voor is,” bedenkt Borret. “Misschien kan er wel gebouwd worden op de tunnel, zoals ik een lid van de adviesgroep hoorde suggereren?”
Verjaardagsplannen smeden is mooi, maar tussen vandaag en 2030 zitten ook nog verkiezingen, die het wezen van het jarige land weleens zouden kunnen veranderen. Zullen het Legermusem en het Kunst & Geschiedenismuseum over negen jaar nog wel federaal zijn? En zal België in 2030 nog wel bestaan? Het zijn vragen die als een onweerswolk boven het Jubelpark hangen. Onoverkomelijk zijn ze nochtans niet, vindt staatssecretaris Dermine. “Wat de toekomst ook brengt, we hebben fantastische collecties, uniek erfgoed en delen nu al twee eeuwen geschiedenis. Dat verdient wel een feestje.”