PleinOPENair: ‘Onze films boksen hier op tegen kikkers en treinen’

Na vijf jaar stilstand trekt filmkaravaan PleinOPENair weer door de stad. De openluchtcinema met het hevigste stadsengagement kon op geen boeiendere plek verrijzen dan het Moeras van Wiels. “Wij kiezen niet enkel om de esthetiek of het plezier voor een plek, ons gaat het om het urbanistische verhaal.”

Waar eerst gekeken? Naar de aalscholver tussen het riet? Drie juveniele dodaarzen op wandel? Een man die gehurkt met een ver vaderland telefoneert? Drie jonge tieners op zoek naar de juiste flow voor hun raps? De uitbundige streetart op de muur van het hogergelegen treinspoor? De grote keizerlibel boven het water? Of toch maar de twee betongiganten die het Moeras van Wiels aan het oog onttrekken: het centrum voor hedendaagse kunst Wiels en het even imposante als lege Métropole-gebouw?

PleinOPENair, de filmkaravaan van Cinema Nova die vijf jaar stillag, strijkt dit weekend opnieuw op een wonderlijke locatie neer om gratis concerten, films en gezelligheid aan te bieden. Het idee ontstond in de jaren 1990. “We vroegen ons met Cinema Nova af wat we in de zomer moesten doen als het te mooi weer is om een donkere filmzaal op te zoeken. Omdat urbanisme een erg belangrijke pijler voor ons is, kwamen we op het idee om films te vertonen op het vele braakland dat je toen nog in Brussel aantrof, zelfs in de vijfhoek,” vertelt Nova-pionier Gwen Breës. “Er bleek weinig nodig om de negatieve connotatie rond braakland te doorbreken. We braken de hekkens op, trokken een bioscoopscherm op, organiseerden een bar en heel wat bijzondere avonden volgden. En zo vestigden we de aandacht op de plek, haar toekomst en haar potentieel.”

Memorabel was onder meer de editie van PleinOPENair tussen de tot afbraak veroordeelde Martini-toren en het Noordstation. “Toen er mettertijd steeds minder braakland was, spitsten we ons toe op terreinen waar wel projecten voor waren. Maar we kiezen nooit enkel om de esthetiek of het plezier voor een plek, ons gaat het om het urbanistische verhaal. Urbanistische belangen zijn zelden waarneembaar. Pas als het te laat is, zie je wat er speelde. Kijk hier maar eens rond. Het Moeras van Wiels heeft ontegensprekelijk veel charme, maar eigenlijk zijn er tal van dynamieken en actoren die het hier ingrijpend zullen veranderen. PleinOPENair is onze manier om te belichten wat hier gaande is en mensen warm te krijgen voor stedelijke thema's.”

De filmkeuze is aangepast aan de locatie of de thematiek. In het Moeras van Wiels wordt Nemesis vertoond, een film over de metamorfose van het voormalige goederenstation van Zürich in een ultramodern politiebureau. Nebenan is een zwarte komedie van de populaire acteur Daniel Brühl over gentrificatie in Oost-Berlijn. “Cinema Nova blijft zichzelf trouw: onze voorkeur gaat naar zeldzame films die doen nadenken over de plek of over vraagstukken inzake stedelijke ontwikkeling. Maar de films moeten ook tegen een stootje kunnen. Hier in het Moeras moeten ze opboksen tegen het stadsverkeer, voorbij denderende treinen en het concert dat lawaaierige kikkers elke avond rond 22.00 uur geven.”

Het uur van de natuur

Raar maar waar: het Moeras van Wiels is piepjong. “Dit is van oorsprong een moerassig gebied. We bevinden ons beneden in de vallei. De Zenne stroomt wat verderop. Wielemans-Ceuppens trok destijds hier een brouwerij op, omdat er een nieuwe spoorlijn was, maar ook omdat ze wisten dat hier water was. Het brouwen van bier vergt héél veel water,” vertelt Geneviève Kinet van de vzw Marais Wiels Moeras.

Na de sluiting van de brouwerij in 1988 werd het terrein twintig jaar aan zijn lot overgelaten. “Sindsdien is het altijd een beetje een toevluchtsoord geweest voor wandelaars, daklozen en fauna en flora.” In 2008 veranderde alles. “JCX Immo, eigenaar van de grond, voerde graafwerken uit voor een enorm kantorencomplex en doorboorde de watertafel. Het terrein liep helemaal onder. De bankencrisis barstte los en de werf werd opgegeven. In 2017 pas kwam JCX met een nieuw project op de proppen: acht woontorens in een gated community. Het moest maximaal rendement opbrengen.” Het project werd niet vergund. De buurt tekende protest aan, omdat ze gehecht was geraakt aan het spontaan ontstane moeras.

“Door de regen werd de waterplas almaar groter. Van een kleine vijver tot de plas die je nu ziet, met verschillende rietvelden. Zodra je water hebt, is er leven. Insecten, vogels, planten … een indrukwekkend ecosysteem.” De ongelofelijk biodiversiteit was niet het enige argument tegen een drooglegging van het moeras en de bouw van woontorens. “Het moeras is een zegen voor natuurlijk regenwaterbeheer. We bevinden ons onderaan in het dal. Hier zijn veel overstromingen en onderlopende kelders.”

De buurtbewoners organiseerden zich. “In 2019 organiseerden we Crade Party's, grote wekelijkse opruimacties. De media volgden, er ontstond een zekere buzz. We waren getuige van de grote macht van de natuur én de grote macht van een burgercollectief.” Tijdens de coronajaren had de dichtbevolkte, arme wijk veel aan publieke ruimte waar ze even kon uitblazen en herbronnen.

Doe het minimum

In oktober 2020 kocht het Brussels Gewest de Wiels-site voor meer dan acht miljoen euro over. Daarmee leek het Moeras van Wiels gered. Maar de strijd is nog niet gestreden. “Dit is een erg ingewikkelde site. Zelfs de architecten snappen het niet altijd. (Lacht) Er zijn zoveel betrokken partijen. Infrabel waakt over de spoorlijn. Beliris plant een fietssnelweg of fiets- en wandelpaden. Het Gewest wil hier een park van maken, maar laat via citydev.brussels wel nog een tachtigtal koopwoningen bouwen. En dan is er nog de vraag wat er met het gedeeltelijk beschermde Métropole-gebouw moet gebeuren. Een onderzoek naar de globale impact van al die plannen ontbreekt.”

Kinet is bezorgd over de omvang van het moeras dat behouden blijft. De rietvelden zouden niet meegeteld worden. De Métropole zou uitbreiden waar nu moeras is. “De natuur is op een spontane manier weer in de stad gekomen en heeft gratis (!) fantastisch werk verricht. Alles kwam hier vanzelf. Behoud dat atypische en spontane. Geef eens géén geld uit en doe het minimum. Laat het urbanistische dictaat voor wat het is, dring geen bestemming op, gun de atypische plek de bestemming die ze vanzelf vond.”

Op 7 en 8 juli trekt PleinOPENair een openluchtcinema op in het Moeras van Wiels, op 14 en 15 juli parkeert de filmkaravaan in het park/braakland aan het Weststation, www.nova-cinema.org