Voormalige boerderij wordt tijdelijke broedplaats voor cultuur, ambacht en plezier

Dit weekend opent in Ganshoren een nieuw tijdelijk cultureel centrum mét buvette in de voormalige boerderij van Theo Hoogstijns en zijn vrouw Jeanine Vanden Broeck. Bij/Chez Theo & Jeanine kan je de komende twee jaar terecht voor expo's, ateliers, een collectieve moestuin en nog veel meer.

Het is in de Dendermondestraat, een zijstraat van de drukke Keizer Karellaan op de grens van Ganshoren met Sint-Agatha-Berchem, dat de bekende Brusselse boer Theo Hoogstijns tot aan zijn overlijden op 11 juli 2018 zijn boerderij had, samen met zijn vrouw Jeanine. Boer Hoogstijns werd weleens 'de laatste boer van Brussel' genoemd. Dat was hij niet echt, maar zijn koeien, die vaak op de naburige wei aan de Zavelenberg stonden te grazen, waren zichtbaar voor iedereen die via de Keizer Karellaan Brussel in of uit reed.

De boerderij werd inmiddels opgekocht door de gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij Citydev, dat op de percelen een project plant met koopwoningen, en met een klein referentiecentrum voor stadslandbouw, met productie- en handelsactiviteit. Daarbij zal de boerderij bewaard blijven, maar zullen koterijen, stallen en schuren worden gesloopt. In afwachting worden ze nu door de Frans- en Nederlandstalige cultuurdiensten van Ganshoren opengesteld voor het publiek, dat er kan proeven van culturele activiteiten met aandacht voor (landbouw)erfgoed.

Wie binnenloopt langs de grote poort aan de straatkant staat meteen op een grote binnenkoer. Die kan plaats bieden aan een groot, zonnig terras. Links is de collectieve moestuin al in aanbouw, die later door buurtbewoners zal worden geëxploiteerd en nog meer allure zal krijgen door een natuurlijke sculptuur van de Limburgse kunstenares Yvonne Knevels. In de voormalige koeienstal, die ook uitgeeft op de binnenplaats, ontmoeten we het hoofd van de Franstalige cultuurdienst van Ganshoren, Sylvie Ferrandi, en haar Nederlandstalige collega, Philippe Debroe. Volgens Ferrandi is het een primeur dat de twee cultuurdiensten zo intens aan een nieuw project samenwerken, maar het zal niet de laatste keer zijn. Zij en Debroe kunnen het goed met elkaar vinden.

Melkkan en trekpaard
Debroe kwam in 2016 al aankloppen bij Theo en Jeanine en digitaliseerde met de Erfgoedbank van Ganshoren, onder de vleugels van de Erfgoedcel van de VGC, al een zeventigtal privéfoto's uit het archief van de boerenfamilie. Die kunnen door iedereen geraadpleegd worden op de site van de Erfgoedbank. Ook op de Facebook-pagina van Bij/Chez Theo & Jeanine staan al enkele van die unieke foto's – met onder meer dekstier 'Olivier de Bemont' en Brabants trekpaard 'Rita van de Witte Gevel'. Een selectie krijgt nu ook een vaste plaats op een van de muren in de koeienstal, die wordt omgetoverd tot buvette annex tentoonstellingsruimte.

Daarnaast is ook het logo van Bij/Chez Theo & Jeanine, ontworpen door vormgever Jean Goovaerts, gebaseerd op die oude erfgoedbeelden. Debroe: “Het logo toont Theo en Jeanine niet zoals we ze op het laatst gekend hebben, maar zoals ze in hun jonge jaren met energieke tred op de grens tussen stad en platteland opereerden. Jeanine met haar melkkan, omdat ze ook een melkronde verzorgde, en Theo als verwoed paardenliefhebber met zijn Brabants trekpaard.”

Theo en Jeanine bleven met hun tijd mee evolueren, tot ze merkten dat de stad hun steeds minder plaats toebedeelde. Debroe: “Op een dag kreeg Theo eens een boete, omdat hij met zijn tractor te traag had gereden op de Keizer Karellaan. Daar was hij niet over te spreken.”

Weduwe Jeanine verblijft momenteel in een rusthuis in het Pajottenland in de nabijheid van haar kinderen, en volgt de gebeurtenissen in haar vroegere woonst nog steeds. “Ze is tachtig maar nog heel goed te been. Ze vindt het fantastisch dat er nog een staartje komt aan hun verhaal.”

In de winter is het iets te koud in de boerderij, maar Bij/Chez Theo & Jeanine rolt een lente- en zomerprogramma uit dat dit jaar loopt van 29 mei tot en met midden september.
Als initiatiefnemer van onder meer Alles es Just! in Schaarbeek en het Witlooffestival in Haren heeft Debroe ervaring zat met het weer levend en toegankelijk maken van Brussels erfgoed. Debroe: “Het is tegelijk een mooie uitdaging om maatschappelijke problemen op het vlak van klimaat, natuur en landbouw in de stad, of het verdwijnen van de ambachten, te linken aan een cultureel programma op locatie.” “Met dit project ontsluiten we ook een buurt in Ganshoren die weleens over het hoofd wordt gezien,” vult Ferrandi aan. “En voor onze cultuurdiensten was het een manier om corona te trotseren en iets te doen in de openlucht.” Ganshoren kijkt overigens ook naar het aangrenzende Sint-Agatha-Berchem om op termijn misschien iets samen te doen.

Met de tegelijk landelijke als culturele buvette in de voormalige schuur – die op woensdag, zaterdag en zondagnamiddag open zal zijn – beschikt het project alvast over een laagdrempelige troef. Debroe: “Die buvette is een knipoog naar de verdwenen melkerijen en staminees die vroeger bestemmingen waren voor stedelijke uitstapjes.”

Mark Verraes en Werner De Jonge van Wing Nuts Decor hebben zich voor het ontwerp van de buvette gebaseerd op stedelijke estaminets, zonder aan de sfeer van de boerderij te raken. Terwijl de lammetjes in de naburige schuur stonden te blaten, maakten ze met multiplex een indrukwekkende toog met retrodetails onder een verlaagd plafond. Ook de bakken voor de sanseveria's staan al klaar. Met sjablonen werd de typische vloerbetegeling van vroeger gesuggereerd. Laat de bieren van Brasserie de la Senne nu maar aanrukken, of ook het blonde Super Deluxe bier dat de buren van Houblons de Bruxelles met hun hop uit het Laarbeekbos bij En Stoemelings lieten brouwen.

De buvette kan je ook los van de activiteiten bezoeken, maar altijd pik je iets mee van de tentoonstellingen in dezelfde ruimte, waar ook oud landbouwalaam te bewonderen zal zijn, en spelletjes kunnen worden gespeeld. De uitbating gebeurt met een ploeg van vrijwilligers, die zich nog altijd mogen melden. Ook het publiek dat in het weekend langskomt via de Groene Wandeling, op vijfhonderd meter hiervandaan, is welkom.

Wollig openingsweekend
Zaterdag 29 en zondag 30 mei vindt dus het openingsweekend plaats – een doeweekend met allerlei workshops, demonstraties en een expo met een focus op het thema 'wol'. Vooral dankzij David D'Hondt van Les Moutons bruxellois, die zijn stek heeft in de boerderij. “Moins de haine, plus de laine” staat er te lezen op zijn kleine stadstractor, die op het erf staat. David laat een twintigtal schapen op de Zavelenberg grazen en haalt ze in de winter naar de boerderij om te lammeren.

Zijn bruine schapen zijn van het zwartblesras, legt hij uit. “Een gemengd ras, dat zowel vlees als melk levert, en dat een meegaande aard heeft die in een stad van pas komt.” De mooie bruine wol verkoopt hij in zijn winkeltje aan de straatkant, waar je ook honing, zuivel, vlees en andere natuurlijke producten kan kopen.

Twee keer per jaar geniet de kudde er een weldadige hoefverzorging, en dit weekend komt daar nog een hoognodige publieke scheerbeurt bij. Nadien wordt de wol van de schapen gesorteerd, gekaard, gevilt en geverfd onder leiding van twee animatoren. Op zondag volgt het fileren en het breien. Nog op zondag is er een concert van de straffe Brussels-Franse punky 'accordeonfeministe' Emeline Tout Court. Er zijn voorleesmomenten voor de kinderen door de Nederlandstalige en Franstalige bibliotheken. In een van de voormalige paardenboxen wordt ook een boekenbox ingericht waar je gratis boeken kan achterlaten, meenemen en lezen.

Voor het openingsweekend moet je reserveren, maar de expo over wol blijft drie weekends te bezichtigen. In juli volgt een zomertentoonstelling over de monumentale vlechtwerkkunst van kunstenares Yvonne Knevels. Zeker voor de Nederlandstalige vormingssessies van de collectieve moestuin, een participatieproject met Staycation-middelen dat zal worden beheerd samen met Skyfarms, zijn er nog kandidaten welkom. Het weekend van 12 en 13 september zal met een expo, een voorstelling en initiaties in het teken staan van de Ganshorense circus­familie van Circus Chabri.

BIJ/CHEZ THEO & JEANINE
Openingsweekend 'Wol/Laine': 29 & 30/5, 13 > 19.00, nederlandse.cultuur@ganshoren.brussels, 02-464.95.75, Facebook: Bij/Chez Theo & Jeanine, www.lesmoutonsbruxellois.be, www.erfgoedbankbrussel.be