Beyond the document: tussen documentaire en kunstfotografie
"Per dag krijgen we massaal veel beelden te verwerken. Wij 21ste-eeuwers kunnen daar alleen maar mee omgaan door die massa beelden op te delen in categorieën. Je kan in de beeldenstroom onmogelijk elk beeld op zijn waarde schatten, interpreteren of zelfs maar onthouden. Het is gewoon teveel. Dus maken we bewuste en onbewuste categorieën in ons hoofd. Bij een journalistiek beeld heb ik de neiging om dat ook te geloven. Zien we een publicitaire foto, dan hebben we daar een heel andere reactie op. Zo'n beeld hoef je niet per se voor waar aan te nemen. Zie ik een wetenschappelijke foto, dat is weer wat anders. De fotografen die zijn geselecteerd voor Beyond the document proberen te ontsnappen aan de gebruikelijke categorieën en zoeken naar nieuwe vormen van fotografie." Aan het woord is Frank Vanhaecke, curator fotografie bij Bozar. Samen met het fotomuseum in Antwerpen en Charleroi stelt hij in de schaduw van de grote zomertentoonsteling Jeff Wall: The crooked path Belgische fotografen die eveneens spelen met het documentaire karakter van de fotografie.
Beyond the document toont werk van viertien fotografen of beter dertien want Christine Felten en Veronique Massinger zijn het duo Felten-Massinger. Is dat het enige talent dat België rijk is?
Frank Vanhaecke: We hebben het onderwerp afgebakend en onszelf criteria gegeven voor de selectie. Het oorspronkelijk idee was om een tentoonstelling te houden over Belgische fotografie maar als je daar aan begint kan je even goed 150 fotografen tentoonstellen. Je krijgt een amalgaam van beelden waar nauwelijks een rode draad in te vinden is. Een soort van vitrinetentoonstelling als je wil.
Over welk criteria hebben we het dan?
Vanhaecke: Uiteraard Belgische fotografen en in de tweede plaats fotografen die op zoek gaan naar een nieuwe manier van kijken. Hun verhouding tot de realiteit is anders. Het is niet dat deze fotografen de werkelijkheid uitvergroten, dramatiseren of op één of andere manier beschadigen. Nee de werkelijkheid blijft puur zoals zij is, daarom is de tentoonstelling ook getiteld Beyond the document. Het werk van deze fotografen kan dienen als document omdat ze zo respectvol met de werkelijkheid omgaan. Maar anderzijds is het ook zo dat deze fotografen niet documentair te werk gaan. Ze gebruiken een format dat we niet kennen. Deze tentoonstelling moet je vanuit de vorm bekijken. Dat is de primaire bedoeling van die kunstenaars.
Beyond the document gaat niet over een bepaald thema en al helemaal niet over België. Eigenlijk is het onderwerp secundair. Ook willen we niet hebben over stijl. Bruno Stevens, Carl De Keyzer, Patrick De Spiegelaere - om maar enkele Belgische documentaire fotografen te noemen - schieten beelden die dicht aan de realiteit kleven maar ze geven er met hun zeer expressieve stijl een meerwaarde aan. Dat is evenwel iets anders dan het zoeken naar een nieuwe taal. De tentoongestelde fotografen gaan hun deur niet uit met het idee: "Ik ga nu eens een betoging gaan fotograferen". Ze weten al op voorhand wat ze op beeld willen vastleggen. Het onderwerp komt niet uit de realiteit, het komt uit hun hoofd. En dat is een heel andere manier van werken dan die van de documentaire fotografie."
Wanneer je zegt dat deze fotografen in de eerste plaats op zoek gaan naar een nieuwe taal wat bedoel je dan? Dat deze kunstenaars veel nadenken over hun medium?
Vanhaecke: Nadenken is een groot woord. Ik denk dat die kunstenaars vooral experimenteren met het medium fotografie en daar proberen nieuwe grammaticale vormen in te vinden. Maar tegelijk blijven ze allemaal heel respectvol voor de realiteit. Ze gaan die niet veranderen of photoshoppen. Ze blijven bij de brute werkelijkheid. Iemand als Jan Kempenaers bijvoorbeeld fotografeert gebouwen in Oost-Europa. En natuurlijk komt daar een documentaire waarde bij kijken. Die gebouwen ruiken naar het ex-communisme en de oude dictatuur. Maar eigenlijk is Kempenaers meer een beeldhouwer dan een fotograaf. Hij wil geen toffe rots op het strand fotograferen maar sculpturen maken. Het grote verschil is natuurlijk dat een beeldhouwer zijn vormen kan uitvinden. Een fotograaf kan dat niet doen. Hij kan alleen maar kadreren en de realiteit versmallen tot zijn scherpste hoek. Tot het object als dusdanig er als geniale vorm uitkomt.
Er zijn misschien kijkers die de beelden wat minimaal vinden.
Vanhaecke: Die nieuwe manier om tegen de realiteit aan te kijken maakt ook dat de fotografen er anders mee omgaan. Er is dan de tendens om uit die realiteit het meest zuivere te destilleren. Die pure vorm maakt de boodschap of de inhoud van het beeld sterker. Die uitzuiverende discipline kan op allerlei vlakken gebeuren. Gilbert Fastenaekens' bijdrage bijvoorbeeld bestaat uit acht boeken. Hij fotografeert Brussel volgens acht topologieën - universele grondvormen - en presenteert de beelden in combinatie met elkaar. Voortdurend maken wij onbewust associaties. Fastenaekens maakt de kijker bewust van die combinaties.
Presentatie is dus heel belangrijk?
Vanhaecke: Alles wordt beschouwd: niet alleen het maken van een krachtig beeld maar ook de voorstelling ervan. Een foto kan op twee manieren verschijnen. Gepubliceerd in boek of magazine maar het kan ook een een object zijn. Lara D'hondt fotografeert toevallige beschermhutjes die ze vindt op straat. Ze worden heel groot afgedrukt en schuin tegen de wand gezet alsof het echt een afdakje is. Je krijgt tweedegraadssuggestie. Een fotograaf die publiceert moet heel de inhoud in zijn foto stoppen. Als je de mogelijkheid hebt om de ruimte erbij te betrekken, krijg je er nog een laag bij. Iemand als Roncada die fictie en nonfictie in zijn werk vermengt presenteert zijn foto's van een nachtelijke grensovergang in Mexico in magazine-vorm. Het ziet er allemaal heel gevaarlijk uit maar is het wel echt? Hij speelt met de categorieën die we in ons hoofd hebben zitten en die we onbewust gebruiken.
En zo heeft elke fotograaf zijn manier om ons te doen kijken naar dingen die we normaal niet zien.
-------------------------------------------
Beyond the Document
wanneer: tot 25 september 2011 - dinsdag > zondag van 10.00 > 18.00 uur (donderdag tot 21.00 uur)
tickets: 2,5 > 5 euro
waar: Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, Brussel - 02-507.82.00 - info@bozar.be
Lees meer over: Expo
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.