Graphic novel brengt muze van Rik Wouters tot leven

BRUSSEL - Een van de 100 meesterwerken die de Brusselse musea deze zomer in de kijker zetten onder de noemer 100 Masters, is ‘Het zotte geweld’, de beroemde sculptuur van schilder en beeldhouwer Rik Wouters die in het Museum van Elsene staat. Maar ‘Nel. Een zot geweld’ is nu de titel van een verbluffende graphic novel over de vrouw die voor het beeld model stond.

Het zotte geweld toont Wouters’ vrouw en muze Nel, naakt, in een extatische pose die heel wat levensvreugde en dynamiek uitstraalt. Maar in tegenstelling tot wat het kleurrijke en lichtvoetige werk van de kunstenaar suggereert, zagen Rik en Nel Wouters ook heel wat zwarte sneeuw. Lief en leed zijn dan ook beide aanwezig in de in alle opzichten lijvige en verbluffende graphic novel over deze sterke en onstuitbare dochter van een postbode uit Koekelberg.
Nel. Een zot geweld is het werk van twee dubbeltalenten. Peter Theunynck en Lies Van Gasse staan beide vooral bekend als dichters, maar Theunynck is ook onder meer de biograaf van dichter Karel van de Woestijne, terwijl Van Gasse illustrator is van opleiding. De twee werkten eerder al eens samen aan het graphic poem Waterdicht, waarvoor Theunynck het gedicht en Van Gasse de tekeningen leverde.

Die formule tillen ze nu naar een ongekend niveau in een weelderig beeldverhaal van liefst 225 volle en vrijmoedige pagina’s. Met een toegankelijke tekst en een overvloed aan even diverse als sublieme tekeningen vertellen en tonen ze het bewogen leven van Hélène “Nel” Duerinckx (1886-1971) aan de zijde van de Mechelse fauvist, die door haar werd gesteund, gestuurd, geïnspireerd en voortgestuwd, tot aan zijn vroegtijdige dood nu precies honderd jaar geleden.

Power Woman
Het koppel dat leefde voor de kunst woonde onder meer in Sint-Joost, Watermaal en Bosvoorde, was bevriend met James Ensor, maar streed ondanks het unieke werk van Wouters voortdurend tegen de armoede. Wouters leven werd in 2011 al vastgelegd in de monumentale biografie van Eric Min, die uiteraard ook veel aandacht besteedde aan de vrouw die door de kunstenaar werkelijk in al haar gedaanten werd afgebeeld in talloze schetsen schilderijen en beelden.
Het was die biografie van Min die Theunynck op het idee bracht voor de graphic novel “Toen ik ze las, viel me op wat voor een sterke vrouw Nel eigenlijk was, en wat voor een doorslaggevende rol ze speelde. Maar in de wereld- en in de kunstgeschiedenis worden dat soort vrouwen al te vaak vergeten. Dat was een van de motivaties om dit boek te maken.”

Maar het ging Theunynck ook om Nels interessante persoonlijkheid. “Als je je vrouwen van haar generatie voorstelt, dan zie je toch vooral brave katholieke mensen voor je die netjes deden wat er toen van vrouwen werd verwacht. Als je dan ziet wat voor power woman Nel was… Zij was een Dolle Mina avant la lettre. Een eenvoudig volksmeisje dat iets wilde maken van haar leven. Ze had zelf geen artistiek talent maar werd aangetrokken door het artistieke milieu en zorgde er bij wijze van spreken voor dat de handen van Rik het werk maakten dat zij wilde maken. Wanneer ze in het Zoniënwoud een dode reebok vond, sleepte ze die mee naar huis opdat Rik er iets mee zou doen. Als je over hun biografie denkt als over een film, dan ligt de handeling vaak bij Nel, terwijl Rik die als de sublieme cameraman registreert. Ik had dan ook eerst een theatermonoloog of een filmscenario voor ogen. Maar toen kwam het idee voor de graphic novel met Lies. Zo kan een hedendaagse kunstenaar in dialoog gaan met het werk van Wouters.”

En of Lies Van Gasse dat zag zitten. “De stijl van Rik Wouters heeft mij al in mijn studietijd geïnspireerd. De schilderijen, maar ook zijn kleine schetsen van het dagelijkse leven. Met heel weinig middelen - wat Chinese inkt, een of twee kleuren en wat snelle, directe bewegingen - kon hij een hele intieme wereld oproepen. Zijn schetsen vertellen soms een klein verhaal, het zijn kleine scènes, soms zelfs met een chronologie. Nel kende ik vooral als zijn model, maar toen ik me meer in haar begon te verdiepen, zag ik de verschillende kanten van haar karakter. Ze is geen volgzame vrouw maar ook niet de ideale zelfstandige vrouw. Ze steunde de kunstenaar, maar was op bepaalde momenten ook opportunistisch. Als Rik haar in beeld brengt is ze natuurlijk de geliefde en wordt ze geïdealiseerd. Ik kon in dit boek ook de andere kanten van Nel tonen.”

Nieuw genre
Op basis van het bestaande bronnenmateriaal schreef Theunynck dus een heldere, directe en speelse tekst die als een scenario tussen de tekeningen van Van Gasse werd geschoven. Die tekeningen, waar Van Gasse twee jaar mee bezig was, zijn even divers als het werk van Wouters zelf. Soms zijn het schetsen en is er veel witruimte, soms zijn de pagina’s helemaal vol geschilderd. Het geheel geeft een voluptueuze indruk, ademt vrijheid en weerspiegelt Nels onstuitbare levensdrang.

Mogen we dit ook als een biografie beschouwen? Daarover heeft Eric Min het onder meer in zijn voorwoord bij de graphic novel. En Theunynck treedt diens standpunt bij: “Waar de zekerheid over de feiten ontbreken, kan de verbeelding van de kunstenaar aanvullen. Dit is dus geen wetenschappelijke biografie maar literaire fictie die waarachtigheid nastreeft. Heeft Nel ooit echt die romances gehad met Fernand Schirren of Simon Lévy? Dat valt niet zwart op wit te bewijzen, maar het is wel een gerechtvaardigd aanvoelen. Voorts kunnen we in tegenstelling tot de biograaf ook episodes weglaten om de rode draad in het verhaal helder te houden. Zonder ontrouw te zijn aan het onderwerp.”

Is hiermee dan misschien een nieuw genre geboren? De grafische kunstenaarsbiografie? “Wij hebben in elk geval wel zin om het nog eens te doen. Omdat er nog heel veel verhalen zijn die op deze toegankelijke en interessante manier verteld kunnen worden voor een breed publiek.”