Jeff Wall op het pad van de dialoog

De Canadese fotograaf Jeff Wall rukte de fotografie los van zijn documentaire karakter door zijn beelden volledig te construeren. 'The crooked path' is het vertrekpunt voor een expo waarin hij zijn monumentale lichtbakken confronteert met historische en hedendaagse kunstenaars die zijn denken hebben beïnvloed. “Het is een suggestie.”

"I begin by not photographing," luidt het adagium van Jeff Wall. De Canadese kunstenaar draagt nooit een camera bij zich, maar doet indrukken op, als een flaneur van de straat geplukt of ontsproten aan zijn bewondering voor andere kunstenaars - Pollock en Velázquez, maar ook Kafka, Dürer en Fassbinder.

Wanneer de beelden sterk genoeg zijn komen ze vanzelf weer naar boven. Dan reconstrueert hij ze. Soms met een minutieus opgebouwde foto waar hij maanden aan werkt in zijn studio, maar net zo goed trekt hij op pad voor de locatie die zijn herinnering het best weerspiegelt en laat acteurs de situatie naspelen. Het zijn misleidende snapshots, met le moment décisif van Bresson heeft deze kunstmatige waarachtigheid weinig meer te maken.

Met zijn grote lichtbakken stuurde Jeff Wall (1946) de fotografie weg van de documentaire. Zijn "cinematography" koppelde het monumentale van de schilderkunst aan de dynamiek van de cinema. Foto's als A sudden gust of wind, waarvoor Wall zich liet inspireren door de Japanse schilder Hokusai en die op zijn beurt een inspiratiebron vormde voor Tom Barmans film Any way the wind blows, zijn gecomprimeerde theaters van het leven, filmstills die een heel verhaal vertellen.

"Deze expo is een experiment," zegt Jeff Wall terwijl hij zich in het rode pluche van het Koninklijk Salon van het PSK vleit. Vanaf vrijdag gaan 25 van zijn eigen werken voor het eerst een dialoog aan met Sander, Duchamp, Truffaut, Gursky, Tuymans en anderen. "Ik wil tonen op welke artiesten mijn werk mogelijk een antwoord is. Het is een suggestie."

Uw foto's zijn vaak laag per laag opgebouwd en op verschillende niveaus interpreteerbaar. Laat u daarom nu in uw kaarten kijken?
Jeff Wall: Ik ben niet op zoek naar duiding, voor mezelf noch voor de kijker, al zul je door die werken samen te brengen ongetwijfeld nieuwe verbanden ontdekken of bestaande ideeën bevestigd zien. Maar het belangrijkste is de belevenis: de bezoeker kan proeven van mijn leefwereld, van veertig jaar kunstenaar zijn en het effect dat andere artiesten op mij hadden. Je kunt inzage krijgen in de ontwikkeling van een mens, hoe hij veranderd is, wat hij geleerd heeft of vergeten is.

Mensen zien in mijn foto's allerlei betekenissen. Die zijn er op een bepaalde manier, maar ik ben niet zeker of ik die daarin gestopt heb. Ik ben daar zelfs hoe langer hoe minder zeker van, en dat vind ik wel prettig. Ik maak een foto, zonder op voorhand aan interpretatie te doen. En de foto kan begrepen worden op meer dan één manier. Dat hoop ik toch. Net zoals de relatie tussen mij en de andere artiesten.

Is dat een evolutie in uw werk, dat de boodschap minder prominent wordt?
Wall: Misschien. Kunstkritiek baadde in de jaren 1970 in een totaal andere sfeer. Ik had van begin jaren 1960 tot eind jaren 1970 geworsteld om mijn weg te vinden, ik begreep niet wie ik als kunstenaar was. Tegen de tijd dat de puzzelstukken in 1978 op hun plaats vielen voor The destroyedroom, barstte ik van de ideeën. Later besefte ik dat het niet zozeer de betekenis van het werk is die blijft, maar de kwaliteit. Ik heb altijd veel aandacht besteed aan het beeld, en dat doe ik nog steeds.

Mimic (uit 1982, waarin een blanke man een Aziaat ridiculiseert, tz) bevat een element van sociaal conflict, maar is gewoon iets wat ik zag. Een toeval. Ik ben tegen racisme zoals elke andere vredelievende persoon, maar ik ben niet aangestuurd door mijn gedachten over rassen om foto's te maken. Ik volg een onderwerp dat zich aanbiedt, en ga dan na hoe ik dat beeld kan reconstrueren en hoe ik dat moment kan delen met anderen. Met Boy falling from tree (uit 2010) ging dat net zo. Ik ben ooit zelf uit een boom gevallen, en jij wellicht ook. Dat beeld herinnerde ik mij uit mijn jeugd. Ook daar is toeval de aanleiding tot het maken van die foto.

Met titels als Insomnia en The crooked path stuurt u de kijker wel in een bepaalde richting.
Wall: Insomnia heb ik altijd een slechte titel gevonden. Ik had eerder 'Kitchen at night' of zoiets moeten gebruiken, iets neutraals. Maar wat ik daar interessant aan vond is dat een titel geven een literaire act is. Insomnia is een mooi woord dat een gedicht vormt op zich, maar het zegt ook gewoon dat als je in het midden van de nacht wakker ligt op de keukenvloer je wellicht last hebt van slapeloosheid. The crooked path is een beschrijving. Het is een pad en het kronkelt. Je ziet ze overal: een lapje grond waar mensen over wandelen omdat ze geen omweg willen maken via de reguliere weg. Dat vond ik een interessant spoor van menselijk gedrag.

Waarom heeft die foto zo'n gewicht in de tentoonstelling?
Wall: Joëlle (Benzakin, de curator, tz) vond het een mooie metafoor voor iemands evolutie, die nooit kan worden voorspeld. Je weet niet waar je naartoe gaat, je hebt geen kaart. Er zijn obstakels waar je rond moet, je pad zal altijd onzeker zijn. Het zegt veel over hoe wij als mensen evolueren.

U deed er zelf een tijdje over om van schilder naar fotograaf te 'evolueren'.
Wall: Dat was pas een crooked path. (Lacht) Ik was aanvankelijk erg geïnteresseerd in schilderkunst en in tekenen, maar de avant-gardestromingen in de jaren 1960 leidden me af. Ik was nog maar een tiener, en op die leeftijd ga je voor dingen die nieuw zijn. Ondertussen sijpelde fotografie langzaamaan door, maar ik had mijn vragen. Begin jaren 1960 had ik Robert Frank ontdekt, en zijn boek The Americans. Geweldig, maar ik had het gevoel dat wat hij had gedaan een afgesloten hoofdstuk was. Dat zou ik nooit kunnen overtreffen. Ik hield ook niet van de beperkte afmetingen van foto's. Ik was opgegroeid met Pollock en De Kooning, die werk produceerden van allerlei formaten. Die vrijheid ontbrak in de fotografie en pas nadat ik samen met Ian Wallace een goed procedé ontdekte om foto's te vergroten zonder dat de beelden aan kwaliteit inboetten, ging ik overstag.

Films waren ook altijd belangrijk voor u. Er zit een still van L'enfant in de expo. Bent u beïnvloed door het werk van de Dardennes?
Wall: Ik vind hen erg goed, en alles wat ik goed vind heeft een invloed op mij. Ja dus.

In hun films worstelt de protagonist steeds om een plek in de wereld. Ziet u raakpunten?
Wall: Dat is zeker een interessant aspect, maar zoals met alle films, en met de andere werken, gaat het niet om de onderwerpen maar om het creëren. De Dardennes zijn erg goed in het maken van hun soort films. Ik zie ze als een voortzetting van het Italiaanse neorealisme, dat altijd een van de belangrijkste manieren geweest is om films te draaien. Ik hou er ook van hoe ze moderne steden tonen, hoe ze plaatsen uitkiezen waar ze hun films opnemen.

Om bij film te blijven: "Alle kunst is autobiografisch," zei Fellini. Wat zeggen uw beelden over Jeff Wall?
Wall: (Lacht) Ik ga daar wel mee akkoord, maar de artiest schrijft zijn autobiografie niet. The viewer writes it. Het is niet aan mij om me daarover uit te spreken. Mijn werk zegt zeker wel iets over mij en als je dat voelt, krijg je wellicht een glimp te zien van wie die persoon is.

Jeff Wall: The Crooked Path
wanneer: 27/5 > 11/9/2011 • dinsdag > zondag van 10 > 18.0 uur (donderdag > 21.00 uur)
ticket: €6/8