Joëlle Tuerlincx: 'Humor redt me uit elke situatie'

Sinds eind jaren 1980 bouwt de Brusselse kunstenares Joëlle Tuerlinckx aan een oeuvre dat zich ontvouwt als een verzameling van samenhangende systemen die nooit 'af' zijn. Wiels biedt met Wor(ld)k in progress? een fascinerend en verrassend overzicht van haar oeuvre.

Joëlle Tuerlinckx' (1958) conceptuele en poëtische werk analyseert en ontleedt systemen. Tentoonstellingen in Maastricht (A stretch museum, scale 1:1, Bonnefantenmuseum, 2001), op dOCUMENTA 11 (2002, Kassel) of in Madrid (Crystal times, Museo Reina Sofia, 2009) formuleerden bijvoorbeeld veeleer tientallen mogelijkheden tot een tentoonstellingdan dat ze echte exposities waren.

Het werk van de bijzonder boeiende Brusselse kunstenares is elementair, ontwapenend en paradoxaal. Tuerlinckx' installaties, tekeningen, films en video's lijken simpel, maar zijn eigenlijk immens complexe constellaties. Achter kleine dingen als een punt, een driehoek of een lijn schuilen voor haar een massa aan informatie en een veelheid aan onopgeloste vragen. De kunstenares vertrekt van een zeer gevat denkproces en gebruikt vaak materialen uit het dagelijkse leven - gebruiksvoorwerpen, krantenknipsels, Post-it's enzovoort. Wat je in de tentoonstellingsruimte te zien krijgt, oogt misschien op het eerste gezicht wat droogjes, maar bij nader inzien ontwaar je veel levenslust en humor. Daarom charmeert Tuerlinckx' oeuvre evenzeer als dat het tot contemplatie aanspoort.
Wor(ld)k in progress? beslaat drie verdiepingen in Wiels en staat voor een cluster van nieuwe werken, maar 'reactiveert' ook installaties en werken uit haar persoonlijke archieven. Het verzamelen is voor haar een haast obsessionele activiteit.

Dit is uw eerste grote tentoonstelling in Brussel. Wat betekent het voor u om in uw eigen stad tentoon te stellen?
Joëlle Tuerlinckx: Op dit moment (tien dagen voor de opening, is) bevindt de tentoonstelling zich tussen atelier en museum: ik schipper voortdurend tussen beide. Als ik in Wiels het venster open, zie ik het Atomium, een gebouw dat in mijn geboortejaar werd geopend. De stad kan ik absoluut niet wegdenken. Dus ik zal banaal maar eerlijk op je vraag antwoorden: het is buitengewoon en ontroerend! Het raakt me diep. Ik werk altijd met mijn directe omgeving, laat me leiden door de architectuur enzovoort. Als dit Chicago, Spanje of Rusland zou zijn, zou ik niet op het idee gekomen zijn om in mijn persoonlijke archieven te duiken. Delen van mijn werkplek waar ik al jaren niet meer kwam, heb ik dankzij deze tentoonstelling opnieuw ontdekt. Ik ga helemaal terug naar het begin. De commencements die ik hier toon, komen uit mijn eigen verhaal.

In Wiels krijgt u drie etages ter beschikking. Hoe hebt u die ingepalmd?
Tuerlinckx: Het zijn eerder twee verdiepingen en een halve. Het is een beetje zoals een promopakket koekjes: je koopt twee dozen en krijgt er een kleintje gratis bij. De etages hebben elk een ander karakter. De eerste is 'horizontaal', de tweede heeft volume, de derde is intiem. Het horizontale is een vertrekpunt, al geef ik de bezoeker niet aan om op de benedenverdieping te beginnen. Je kunt alles omkeren en anders bekijken, dat is heel belangrijk in mijn werk. De 'horizontale' verdieping staat een tour d'horizon toe, een eerder 'passief' overzicht op mijn oeuvre. Je zult zien dat ik nooit klaar ben geraakt met de dingen die me bezighouden, zoals bijvoorbeeld de lijn, de cirkel of het vierkant. Deze etage toont ook de continuïteit in mijn werk, hoe alles intens met elkaar verbonden is. Eigenlijk ontwikkel ik concepten die nooit af raken en me voor de rest van mijn leven achtervolgen. De tweede zaal is dynamischer en bevraagt de elasticiteit tussen noties van tijd en ruimte. Helemaal boven stel ik een archief met oudere werken open. Je kunt onder meer zien hoeveel foto's ik heb verzameld van gezagsdragers die in een micro praten, hoeveel afbeeldingen van depressieve politici, hoeveel zakenmannen met een rode map onder de arm enzovoort.

Uw werk is bewust niet spectaculair.
Tuerlinckx: Een vraag die ik me bijvoorbeeld stel, is of ik de cirkel, het punt, de lijn, het vierkant - elementen die al zo lang ontwikkeld zijn in de kunst - nog kan gebruiken in mijn werk, en op welke manieren. Van daaruit ontwikkelt zich een esthetiek. Daarbij is onderhuids altijd een politiek standpunt aanwezig. In de archieffoto's van gezaghebbers zie je bijvoorbeeld geen vrouwen, wat je kunt lezen als een kritiek op de economische mannenwereld. Vandaag houden de twijfels van de Amerikanen rond de verkiezingen me bezig. Ik had terrorist kunnen worden om hier een einde aan te maken, maar ik koos voor de kunst. Mijn reactie is dus verzamelen: het uitknippen en bewaren van foto's. Door het vraagteken draagt de titel van de tentoonstelling twijfel in zich. In deze stad leeft er een afwachtende houding die ik heb doorgetrokken naar de expo. Daartegenover staan duizenden mogelijke antwoorden, en dat is positief. Mijn werk is overigens ook niet fotogeniek: het ontsnapt aan elke fotografische registratie. Ook dat achtervolgt me. Eerdere installaties bleken onmogelijk te documenteren op foto. Daarom ontwikkelde ik mijn eigen archiefsysteem door verschillende objecten samen te bewaren.

Welke rol vervult het archiveren en verzamelen in uw oeuvre?
Tuerlinckx: Tot op een zeker punt had ik daar geen idee van. Maar de bewustwording onthutste me: het belang ervan gaat mezelf te boven. Niemand, ik noch Dirk Snauwaert, de curator van de tentoonstelling, kan de omvang van dit archief inschatten. In het leven houd ik niets bij, maar in mijn werk kan ik niet zonder. Deeltje bij deeltje heb ik opeengestapeld en daarvoor heb ik mijn atelier verschillende keren moeten aanpassen. Iets wat nu onbenullig lijkt, kan in de toekomst immers van fundamenteel belang zijn.

Uw werk heeft ook een zekere onbevangenheid, een speelsheid. Wat is het belang van humor?
Tuerlinckx: Humor is iets waar ik niet graag over praat maar dat er altijd bij komt, vaak ongewild. Het redt me uit elke situatie. Ik start altijd heel serieus en ik eindig tragisch: met humor. Zonder cynisch te worden - dat interesseert me helemaal niet! Het heeft vooral met onmacht te maken, hoezeer ik ook investeer, de zaken glijden uit mijn handen. Dat draait dan maar uit op een glimlach.

Joëlle Tuerlinckx: Wor(ld)k in progress?
wanneer: 22 september 2012 > 6 januari 2013, woensdag > zondag: 11 > 18.00 uur
tickets: €8
-----------------------