Praat achteraf: David Claerbout

Een van de tentoonstellingen die me altijd is bijgebleven, is er een van de Franse fotograaf Jacques Henri Lartigue (1894-1986). In diens archief zitten ook stereofoto's: twee foto's die hetzelfde moment in beeld brengen, maar vanuit een lichtjes verschillend standpunt, zodat je dieptezicht krijgt. Ik herinner me zo'n stereofoto van zijn vrouw in bad, genomen door de kier van de badkamerdeur. En een foto van de voeten van een duikende man die in het opspattende water verdwijnen. Als je ernaar keek, leek het alsof je erbij stond - daar en toen.

Van Visionair België in Bozar in 2005 herinner ik me een scherm met een gedigitaliseerde oude klasfoto: een veertigtal gedisciplineerde twaalfjarigen dat op een dag in de jaren 1930 braaf in de lens kijkt. Maar de kunstenaar had het beeld zo gemanipuleerd dat je een van die ondertussen al lang overleden leerlingen plots een knikje of een knipoog zag geven.

En dan zag ik onlangs ook nog ergens een scherm met een beeld van een staande naakte vrouw dat deed denken aan een paneel van een Vlaamse primitief dat Eva afbeeldt. Ook dit beeld was een video die verried dat Eva bewoog en dus nog leefde.

Ik moest aan bovengenoemde beelden denken toen ik tijdens een door Wiels-directeur Dirk Snauwaert gegidst groepsbezoek door het werk van de internationaal erkende kunstenaar David Claerbout werd geleid. Claerbout weet een hele tentoonstelling lang en op verschillende manieren vergelijkbare sensaties op te wekken. Met werken die tussen fotografie en cinema zweven, en die op een vernuftige manier ons begrip van die media én ons begrip van tijd en ruimte bespelen.

Deze tentoonstelling moet u echt gezien hebben, en u moet er ook de tijd voor nemen. Bij elk werk hoort een woordje uitleg, dat verschaft wordt in de brochure. Maar u mag uzelf niet het plezier ontnemen om eerst onbevangen te kijken, en zelf proberen te achterhalen en te voelen wat er nu precies aan de hand is.

Terugkerende elementen in het werk van Claerbout zijn - behalve het spelen met tijd en ruimte - het ondergraven van het verwachtingspatroon van de kijker, de culturele referenties, de combinatie van een anekdotische actie op de voorgrond met een krachtige theatrale achtergrond, en de correspondentie tussen het onderwerp en de actie die van de toeschouwer wordt verwacht.

Een geweldige binnenkomer is toch wel 'The Algiers' sections of a happy moment', dat tegelijk een demonstratie is van Claerbouts technologische kunnen. Eenvoudig gesteld zie je op deze 'diashow' een voetbalpleintje in Algiers waar een aantal jongens opkijken naar de opvliegende duiven. Eén moment, dat niet gevangen zit in één fotografisch shot, maar in duizenden shots met verschillende frames en gezichtspunten, waarvan Claerbout een selectie van zeshonderd beelden samenbrengt. De kijker slalomt als een vlieg door het bevroren moment. Die fusie tussen film en fotografie realiseerde Claerbout door eerst het (lege) speelpleintje ter plaatse te gaan fotograferen, en nadien de personages in dat decor te 'plakken'. Die personages fotografeerde hij honderden keren vanuit verschillende standpunten in zijn atelier, zodat we alles en iedereen 'in 3D' kunnen bekijken.

Claerbouts culturele referenties kunnen direct zijn (zoals die naar 'Le mépris' van Godard in zijn vijftien uur durende 'Bordeaux piece') of subtieler, als hij in zijn beeldvoering of enscenering teruggrijpt naar de geschiedenis van de film, architectuur of cinema. Spelletjes met achter- en voorgrond zijn er haast overal, maar wel bij uitstek in het beklijvende 'Long goodbye'. 'The American room' is dan weer een grandioze demonstratie van het samenvallen tussen het getoonde onderwerp en de actie die van de toeschouwer wordt verwacht. Het werk zit in een geluidsbox waar één persoon binnenkan, die zich net als de personages in de film moet concentreren op de pianomuziek.

(Op 6 april worden 'Vietnam' en 'Nocturnal landscape' vervangen door 'The quiet shore' en 'Orchestra'; op 13 april gesprek met David Claerbout en Katerina Gregos. Meer op 02-340.00.50 en www.wiels.org.)