Summer of Photography (3): Pepa Hristova

In Noord-Albanië, in de onherbergzame Vervloekte Bergen, wonen de laatste man-vrouwen van Europa. Burrneshas heten ze, de vrouwen die in deze patriarchale gemeenschap plichtsbewust de rol van pater familias op zich nemen, eeuwige maagdelijkheid zweren en gaandeweg alle vrouwelijkheid verliezen. De Bulgaarse Pepa Hristova, een van de must sees tijdens de Summer of Photography, portretteerde ze in haar boek Sworn virgins.

Pepa Hristova, die vandaag in Duitsland woont en deel uitmaakt van het gerenommeerde fotoagentschap Ostkreuz, hoorde voor het eerst over de gezworen maagden via een vriendin. In 2008 en 2010 trok ze naar Noord-Albanië, op zoek naar de vrouwen die – de een uit eigen motivatie, de ander veeleer onder sociale of familiale druk – ervoor hebben gekozen om al op jonge leeftijd hun leven als vrouw op te geven in functie van het allerhoogste: de familie-eer.

Zonder hormonen
De Kanun, een verzameling wetten die dateert uit de middeleeuwen en generaties lang mondeling werd overgeleverd, staat families toe om bij het overlijden van de patriarch – vaak als gevolg van bloedvetes – een vrouw als gezinshoofd aan te stellen, op de onherroepelijke voorwaarde dat ze een gelofte aflegt om eeuwig maagd te blijven. Maar ook als er simpelweg geen zonen worden geboren binnen een gezin, kunnen de ouders beslissen om een dochter als zoon te beschouwen en zo op te voeden. Zo verging het de 84-jarige Sami, die Hristova toevertrouwde dat ze als kind in de ogen van haar vader altijd zijn zoon was geweest.

"En toch, toen hij me voor het eerst zag met kortgeknipte haren, huilde hij. Hij probeerde het te verbergen, maar ik zag het. Ik was toen zeven jaar oud." Ilmije was dertig toen ze er bewust voor koos om als man door het leven te gaan. Ze wou vrij en onafhankelijk zijn – in het noorden mochten enkel de jongens in de zomer mee met de kuddes de bergen in. Na de dood van haar moeder zette ze de definitieve stap en nam ze het huishouden van haar vader over. Have had een verrassende reden om op haar vijftiende haar vrouwelijkheid volledig af te zweren: een fysieke beperking, ze mankte. Als man voelde ze zich sterker. Mannen mogen lichamelijk imperfect zijn, vrouwen niet: zij moeten kinderen baren, een huishouden dragen en perfect zijn voor hun man. Van alle gezworen maagden die Hristova voor haar lens haalde, was er slechts één die bekende ooit haar onomkeerbare gelofte te hebben betreurd, toen ze een huwbare leeftijd bereikte.

Vrouwen die voor een leven als burrnesha kiezen, verkrijgen niet alleen de status van de man, maar ook zijn rechten. Ze worden gerespecteerd binnen de gemeenschap. Ze kleden zich als mannen, gedragen zich als mannen en verrichten mannenwerk. Het zijn mannen, stelt Hristova in haar boek, in de maatschappelijke zin van het woord, niet in de seksuele zin. "De gezworen maagden spelen hun rol zo perfect dat ze, na verloop van tijd, buiten hun familie niet eens meer worden herkend als vrouw. Met de jaren ging de vrouw in hen verloren." Hristova vond het bijzonder indrukwekkend om te zien hoe hun gezichten waren veranderd, hun trekken verhard en hun stemmen verdiept. Sommigen beweerden zelfs nooit te hebben gemenstrueerd. En dat zonder hormonenbehandeling, maar enkel als gevolg van een doorgedreven gedragswijziging.

Verborgen kwetsbaarheid
Hristova bracht bij elke man-vrouw behoorlijk wat tijd door om uitvoerig met hen te praten en om portretseries te maken. In die portretten, soms formeel, soms eerder intiem, probeerde de fotografe – die in haar boek en tijdens interviews steevast de woorden 'haar' en 'zij' hanteert, nooit 'hem' of 'hij' – zowel de mannelijke als de vrouwelijke aspecten vast te leggen. Gezien haar subjecten zich heel erg bewust zijn van hun masculiene identiteit, bleek dat niet zo evident. "De eerste keer dat ik een burrnesha fotografeerde en bij haar thuis overnachtte, begon ik zelf te twijfelen of het wel echt een vrouw was," gaf Hristova openhartig toe in een interview met Arts.21. "Omdat ze geen borsten had. Ik was echt wanhopig op zoek naar borsten of andere kenmerken die zouden aantonen dat ik wel degelijk met een vrouw te maken had." En in een interview met CNN World: "Deze vrouwen zijn mannelijker dan de mannen zelf omdat ze hun rol zo perfect spelen. Over vrouwenkwesties of over de liefde praten, dat zou oneervol zijn. Enkel op de momenten dat er geen foto's werden gemaakt, gaven ze soms blijk van enige kwetsbaarheid, die voor mij vrouwelijk aanvoelde."

Pepa Hristova: Sworn virgins

data: 10/7 > 3/8

waar: Bozar, Brussel