Tok Toc Knock: nieuwe vleugel voor Museum voor Natuurwetenschappen

In het kader van Kunstenfestivaldesarts en KVS-festival Tok Toc Knock in de Europese wijk, bouwt kunstenaar Jozef Wouters een tijdelijke vleugel voor het Museum voor Natuurwetenschappen. Overdag is die te bezoeken als tentoonstelling, 's avonds geeft hij een rondleiding of performance waarin 36 markante data in de problematische relatie tussen de mens en zijn planeet centraal staan.

M et stellingen van woorden en stalen pijlers bouwt Jozef Wouters constructies die de aandacht vestigen op interessante, netelige, poëtische en complexe kwesties. Eerdere projecten als Stadium/Stadion en All problems can never be solved (tijdens Tok Toc Knock in de Modelwijk) lieten al zien wat hij in zijn mars heeft. Dit keer geeft hij uitleg bij een project dat hij al jaren voorbereidde: het Zoological Institute for Recently Extinct Species dat hij deed verrijzen op het stukje grond tussen het Europees Parlement en het Museum voor Natuurwetenschappen. Met wetenschappelijke precisie registreren en classificeren we zijn monoloog.

1. Het is begonnen met dat ene verhaal van de allerlaatste Tasmaanse buidelwolf, Benjamin. Hij vroor dood in zijn kooi nadat zijn verzorger het luik naar zijn nachtverblijf had vergeten open te zetten in de vooravond van 7 september 1936. Dat verhaal heb ik ontdekt in een klein hoekje van een klein natuurhistorisch museum in Frankrijk. Ik bedacht dat dit superconcrete verhaal over een heel precies moment de kwaliteit had om als symbolisch beeld te kunnen dienen. De buidelwolf zou sowieso zijn uitgestorven omdat men hem als een bedreiging voor de schapenteelt beschouwde, maar zijn einde zegt iets over hoe wij kiezen om op deze planeet te leven.

2. Daarna ben ik veel beginnen te lezen over recent uitgestorven diersoorten. Dat wil zeggen: zoogdieren en vogels die na 1492 - het jaar waarin Columbus op Amerika stuitte en de globalisatie begon - zijn uitgestorven met een laatste exemplaar waarvan de sterfdatum en de naam bekend is. Zo kwam ik tot een selectie van acht dieren die aanvankelijk de hoofdpersonages zouden worden van ons project. Behalve Benjamin was er ook Martha, de allerlaatste trekduif die van haar stokje is gevallen op 1 september 1914 in de zoo van Cincinnati; Incas, de laatste Carolinaparkiet, die vier jaar later is gestorven in dezelfde kooi; het laatste koppel Reuzenalken die zijn doodgeknuppeld door Finse vissers.

3. Toen zei iemand op de radio dat het vrijkomen van de Arctische zeeroute door het smelten van de poolkappen ecologisch gezien een goede zaak is. Omdat schepen minder lang onderweg zullen zijn en dus minder CO2 zullen uitstoten. 'Waar kan ik beelden zien die het probleem tonen, zonder oplossing?' vroeg ik me af toen ik dat hoorde. Filmmaker Werner Herzog zegt dat een nog groter probleem dan de ecologische rampen zelf, het gebrek aan adequate beelden is die ons in staat stellen onze positie op deze planeet te verbeelden. Het is vijf voor twaalf, we staan aan de voet van een berg, deze generatie kan de boel nog redden... Onze beeldtaal is ontoereikend voor de complexiteit van de situatie en dat geeft een waanzinnige verantwoordelijkheid aan kunstenaars die verondersteld worden om beelden te maken.

4. Ik heb de laatste jaren vaak ruimtes gecreëerd die belang geven aan iets. Stadions noem ik die ruimtes. Voor dit project heb ik ook een 'stadion' gecreëerd om mensen te verzamelen die aandacht schenken aan wat in het centrum staat. Ik ben een architect die tijdelijke ruimtes ontwerpt, waarmee ik de verantwoordelijkheid om mensen te verzamelen rond verhalen. We gaan er met onze tentoonstelling vanuit dat er geen verschil is tussen ecologie en natuurhistorie. Je kan niet over ecologie spreken zonder het over de geschiedenis van de mens op deze planeet te hebben. Daarom hebben wij de noordvleugel van dit museum gebouwd, die ooit gepland was maar nooit concreet werd.

5. Onze collectie bestaat uiteindelijk uit 36 diverse maar concrete momenten waar we een beeld bij hebben gemaakt. De momenten waarop de acht diersoorten zijn uitgestorven horen daarbij, maar we beginnen al 80.000 jaar geleden, toen de eerste Homo Sapiens vertrok uit Afrika via de Rode Zee. Sommige wetenschappers zeggen dat het daar al is misgelopen en dat er sindsdien geen samenleving meer is geweest die in harmonie heeft geleefd. Toen de Homo Sapiens in Australië kwam, stierven kort daarop alle grote dieren uit. Dat biedt een interessant perspectief in het debat over ecologie en over de schuld die we al dan niet bij onszelf leggen. Kunnen we zeggen dat we nooit uit Afrika hadden mogen vertrekken? Er is ook het verhaal van de kat van een vuurtorenwachter op een eiland ten zuiden van Australië die daar alle vogels heeft opgegeten omdat die bij gebrek aan natuurlijke vijanden het vliegen waren verleerd. Die kat voelt zich niet schuldig, maar wij wel.

6. De Zweedse botanicus Linnaeus symboliseerde met zijn taxonomie het idee dat we de hele natuur kunnen classificeren. Het verlangen om dat te kunnen, en onze positie op de planeet bevattelijk te maken, zit ook in de voorstelling. We vertellen veel en alles wat we vertellen en tonen is waar. We werken met replica's en informatieborden. Maar natuurlijk schieten we tekort, waardoor dit een museum van twijfel en vragen wordt. Is het al te laat? Is het onze schuld? Is het toeval dat het enige dat we niet kunnen opzetten aan een dood dier de ogen zijn? Wat betekent het dat we aan flamingo's in dierentuinen caroteen voeren om hen niet te laten verbleken?

Zoological Institute for recently extinct species, van Jozef Wouters, Overdag als tentoonstelling op vertoon van een ticket van het Museum, 's avonds als voorstelling met een ticket van het Kunstenfestivaldesarts (van 3 tot 25 mei om 21u en 5, 12, 19 mei om 19u)
www.zoologicalinstituteforrecentlyextinctspecies.com, www.kfda.be, www.kvs.be en www.jozefwouters.be