Tweede fotoboek Belgian Solutions verschijnt vrijdag

Vrijdag wordt in de Beursschouwburg het tweede volume van het fotoboek ‘Belgian Solutions’ voorgesteld. Het eerste boek is aan zijn vierde druk toe, en op Facebook telt het project meer dan 26.600 volgers. Bedenker David Helbich over deze sociale fotokroniek, die al tien jaar de humor, de schoonheid en de wanstaltigheid van de Belgische en Brusselse plantrekkerij vastlegt.

Helbich is een uit Duitsland afkomstige kunstenaar die veel meer doet dan met zijn cameraatje op straat rondlopen. Momenteel zit hij in zijn geboortestad Berlijn, waar hij met een op de grond uitgetekend wandelparcours het publiek van de Berliner Festspiele onbewust een groepschoreografie wil laten uitvoeren.

Met zijn camera legde Helbich wel vast hoe hij, na residenties in ordentelijke en netjes geplande steden als Amsterdam en Freiburg, grote ogen trok bij het aanschouwen van het Belgisch talent om met kunst- en vliegwerk, spuug en paktouw geïmproviseerde oplossingen te verzinnen voor allerlei probleempjes en tekortkomingen die zich in het straatbeeld voordoen.

Failed state
Critici zien in de neiging om de Belgische constructies overeind te houden met koterijen, kabeltjes, duck tape, stopverf, hekjes en foute bewegwijzering, bewijzen van onze status als failed state. Helbich zag geen failures, maar solutions. Plantrekkerij kan ook getuigen van vindingrijkheid, burgerzin en ondernemerschap. Ze kan resulteren in humor en poëzie, en ze geeft een mens een reden om eens wat beter om zich heen te kijken.

Dat wordt ten overvloede duidelijk op de door sociale media gedeelde snapshots van verkeerd gelegde tegels, absurdistische wegsignalisatie, oneigenlijk gebruikt straatmeubilair, knullige opschriften, mismeesterde gevels, onhandig verwijderde graffiti, spoorloos verdwenen deuren en drempels. De foto’s voedden een uit de hand gelopen Facebookproject, en nu dus ook een tweede koffietafelboek.

Het probleem met die dingen is dat ze er al na een paar dagen niet meer uitzagen, en dat ze enorm onhandig zijn. De verkeerssituatie wordt er ofwel dodelijk ofwel onmogelijk door gemaakt. Ze moeten ook constant verschoven worden, net als de betonblokken en de bloembakken en alle andere zaken die men bedenkt om tijdelijke grenzen te trekken.

Ondertussen zijn die boomstammen voor mij sculpturen geworden. De eenzame boomstam op straat is een soort verre herinnering aan de natuur, een postkaart van het Zoniënwoud aan het stadscentrum. Voorlopig kunnen we dus in ieder geval nog een tijdje doorgaan met ‘Belgian Solutions’.

Ze zijn ook van alle tijden, getuige de foto van de asymmetrische gevel van het stadhuis die het tweede boek haalde.
HELBICH: Er moest ook een klassieke solution in, en de oermoeder in Brussel is misschien wel dat stadhuis, met zijn toren die niet precies in het midden staat. Alle toeristen krijgen de legende te horen dat de architect zich om die reden van de toren wierp, maar natuurlijk was de asymmetrische gevel gewoon een oplossing voor het ruimtelijke probleem dat zich stelde toen men rechts van de toren nog een vleugel wilde bijbouwen.

Het mooie is dat de bouwkundige correcties aan het gebouw niet verstopt werden. De fouten werden ook ornamenten. De geïmproviseerde oplossing werd deel van de esthetiek.

Tussen Volume 1 en 2 van ‘Belgian Solutions’ lagen de aanslagen, die veel Brusselaars strenger hebben gemaakt ten aanzien van hun stad. Ad-hocoplossingen die vroeger sympathiek bevonden werden, staan nu symbool voor een falend beleid. Krijgt u tegenwoordig vaker het verwijt dat u de verloedering verheerlijkt?
HELBICH: In het boek zit één foto van het geïmproviseerde memoriaal dat na de aanslagen voor de Beurs werd geïnstalleerd. Van een bierglas met een kaars. Daar heb ik even met de uitgever over gediscussieerd omdat het eigenlijk niet echt een solution is, maar ik wou het er toch in.

Het klopt misschien wel dat Brusselaars strenger geworden zijn, maar het is niet zo dat ik zomaar alles grappig vind. Al was het maar omdat sommige toestanden levensgevaarlijk zijn. Er zit zeker kritiek in sommige beelden. Sommige foto’s geven een beeld van de stad dat de vraag doet rijzen of we zo willen leven. Maar dan door aan humor en observatie te doen, en niet door de confrontatie aan te gaan. De humor van bepaalde zaken inzien, is niet hetzelfde als daarmee instemmen.

Ik pleit ook niet voor anarchisme, want anarchisme kan leiden tot de dominantie van de sterkste en van tendenzen die je niet meer kan controleren. Dit project brengt wel hommage aan mensen die binnen hun beperkingen toch verantwoordelijkheid nemen - wat niet hetzelfde is als doen wat men wil.

(tekst gaat verder onder de foto)

Een te dominante overheid is ook niet goed, omdat die de verantwoordelijkheid bij de burgers wegneemt. Militairen op straat zetten, is alleen maar een slechte vorm van decoratie. Brusselaars hebben het nodig serieus te worden genomen. Ik weet bijvoorbeeld wel dat de Villo-fietsen ook commerciële belangen dienen, maar de overheid ondersteunt er wel het idee mee dat het oké is om te fietsen in de stad.

Zijn er politici die reageren op uw project?
HELBICH: Er zijn er verschillenden die het volgen op Facebook, en iemand heeft ooit verteld - al weet ik dat niet uit eerste hand - dat iemand uit het stadsbestuur het eerste boek heeft gekocht, het op tafel gelegd heeft en gezegd: “Dit is ons programma voor de volgende jaren.” Je ziet ook dat het boek zowel in museumshops als in souvenirwinkels wordt verkocht. Nog een teken dat je er zowel een kritiek als een hommage in kan zien.

Op bepaalde foto’s wordt niet meteen duidelijk wat de ‘solution’ nu eigenlijk is, sommige beelden blijven zelfs een mysterie.
HELBICH: Als ik ‘Belgian Solution’-foto’s van andere mensen doorgestuurd krijg, vind ik het altijd mooi als ik niet meteen in de gaten heb wat de fotograaf heeft doen besluiten dat beeld te nemen. Omdat je zo leert hoe andere mensen naar de werkelijkheid kijken. De foto’s weerspiegelen het wereldbeeld van de fotograaf.

De solutions vertegenwoordigen ook een esthetica - een bepaalde kijk op de situatie. In het eerste boek stonden veel beelden die niet meteen een grap bevatten of die ik zelfs niet kon uitleggen, maar die eerder toonden hoe het voor mij was om als buitenstaander België te leren kennen.

Hoe ziet u de toekomst van het project?
HELBICH: Ik heb ondertussen een paar duizend foto’s gemaakt. Daarbij zijn de laatste jaren nog eens 3.500 inzendingen gekomen via Facebook. Ik zal nog foto’s blijven nemen, maar selectiever. En het zou mooi zijn om het project beetje bij beetje uit handen te geven aan het publiek.

Een overeenkomst tussen dit socialemediaproject en andere concepten die ik als geluidskunstenaar of stads-choreograaf bedenk, is dat ze het karakter hebben van een partituur die door het publiek kan worden uitgevoerd. De foto’s tonen een manier om zelf te gaan fotograferen.

In dit tweede boek zijn de foto’s van de andere fotografen herkenbaar aan het feit dat het verticale beelden zijn die met de smartphone zijn genomen, terwijl ik horizontale beelden neem met mijn digitaal toestelletje. Misschien zal het volgende boek alleen nog maar foto’s van anderen bevatten.

Ik zie het geheel ook een beetje als erfgoed van tien jaar socialemediafotografie in België. Het begon in 2006, en ging in 2008 verder op Facebook toen dat groot begon te worden in België. Het zou fijn zijn om het archief ooit aan een fotomuseum te schenken als een terugblik op de pionierstijd van de socialemediafotografie.

En misschien wordt ‘Belgian Solutions’ ooit een wereldwijd begrip.
HELBICH: 85 procent van de foto’s komt uit Brussel. Maar vermits het project duidelijk niet over conceptuele zuiverheid gaat, zet ik er ook beelden van ‘Belgian Solutions’ in het buitenland tussen.

Toch is in België de clash tussen planning en improvisatie, tussen netheid en rommel, tussen overheidsbeleid en de individuele beslissing groter dan elders. In andere landen zijn Belgische oplossingen ofwel de uitzondering ofwel de norm.

Het boek en het fotoproject kennen ze in ieder geval ook al in Duitsland, Nederland, Frankrijk en zelfs Amerika. Wie weet overleeft ‘Belgian Solutions’ ook in het taalgebruik en belandt het ooit nog in Van Dale (lacht).

> 'Belgian Solutions Volume 2' wordt uitgegeven door Luster, telt 304 bladzijden en kost 20 euro. De boekpresentatie gaat door op vrijdag 25 november in het café van de Beursschouwburg.