Adil & Bilall: thuis in Molenbeek, Hollywood, Raqqa en Cannes

Filmregisseurs Adil El Arbi en Bilall Fallah veroverden Brussel met Black, Vlaanderen met Patser, Hollywood met Bad boys for life en het voorbije Festival van Cannes met Rebel. Het duo stelde er een gewaagd spektakelstuk voor over een Molenbeeks gezin met Syriëstrijders, en wij waren erbij. “We hebben hier onze ziel in gelegd.”

Als er een Gouden Palm bestond voor ijver en stoutmoedigheid, dan was die nu in het bezit van Adil El Arbi en Bilall Fallah. De Belgen die hun films ondertekenen met Adil & Bilall hebben het sinds zondag druk met interviews voor Ms. Marvel, een superheldenserie rond een zestienjarige Pakistaanse moslima uit Jersey City die streamingdienst Disney+ volgende woensdag lanceert. In Hollywood zijn hun diensten gegeerd sinds ze Will Smith aan de bioscoophit Bad boys for life hielpen. In maart stonden ze nog op de set van Batgirl, een superheldenfilm met Leslie Grace als titelheldin en Michael Keaton als Batman.

Toch was Hollywood vorige donderdag Verweggistan. Iets voor middernacht beklommen Adil & Bilall toen onder het geflits van de fotografen de trappen van het Palais des Festivals voor de wereldpremière van hun passieproject op het prestigieuze Festival van Cannes. In Rebel geen Will Smith of Michael Keaton maar Brusselaars Aboubakr Bensaihi, Lubna Azabal en Adils jongere broer Amir El Arbi. In Rebel geen wisecrackende Miami-flik of superheld maar een driehoofdig gezin uit Molenbeek dat betrokken raakt bij de gruwel van Islamitische Staat.

Een jonge rapper vlucht na een drugsvangst van de politie naar Syrië om er de gebombardeerde bevolking te helpen. Hij belandt in de hel op aarde wanneer IS hem inlijft en meeneemt naar Raqqa. Ondertussen heeft zijn moeder het in Molenbeek aartsmoeilijk om zijn jongere broer uit de handen van de ronselaars voor IS te houden. Spectaculaire oorlogssituaties en gruwelscènes wisselen af met noodlottig familiedrama én muzikale intermezzi met raps van Aboubakr Bensaihi, gechoreografeerd door Sidi Larbi Cherkaoui, die de voorbije zeven jaar artistiek leider ballet was bij Opera Ballet Vlaanderen. Het resultaat is een onstuimige, onuitgegeven vier-films-tegelijk-film waar veel voor, veel tegen en veel over te zeggen valt.

“Het is géén brave film. We hebben niet op veilig gespeeld,” grijnst Adil El Arbi. “We hadden ook voor Uncharted (een Amerikaanse actiefilm met Tom Holland, Mark Wahlberg en Antonio Banderas, die voortbouwt op een computerspel, red.) kunnen kiezen. Maar we kozen voor Rebel.” Bilall Fallah spreekt over een passieproject. “We hebben onze ziel in Rebel gelegd. Ik hoop dat dat gewaardeerd wordt.”

Waarom Molenbeek?
Bilall Fallah: Molenbeek is wereldwijd bekend. Zelfs in Rio de Janeiro werd ik aangesproken over Molenbeek.
Adil El Arbi: Er is iets met Molenbeek: zet daar een camera en het lééft. Molenbeek is een deel van ons leven. Veel familie van mij woont daar. Ik woonde in Antwerpen, maar we gingen elk weekend op bezoek bij de familie in het Molenbeek rond Zwarte Vijvers en de Gentsesteenweg. Molenbeek feels like home, we draaiden er ook Image en Black.
Fallah: We hebben er ook de serie Grond gedraaid.
El Arbi: Er is zoveel gezegd en geschreven over Molenbeek. Zoveel mensen zijn ook echt vandaar naar Syrië vertrokken. Molenbeek was de perfecte plek om te draaien. We wilden authenticiteit. Waarom ergens anders doen alsof we in Molenbeek zijn als we echt in Molenbeek kunnen draaien?

Om het risico op ongenoegen te verlagen? Lag het niet gevoelig om een speelfilm over Syriëstrijders te draaien in de gemeente van families die voor altijd getekend zijn door wat er is gebeurd?
El Arbi: Het was onze ambitie om van Rebel een tijdsdocument te maken. Een beetje zoals Platoon en Born on the fourth of July van Oliver Stone tijdsdocumenten zijn van Amerika's oorlog in Vietnam. In 2012 zijn de eerste mensen naar Syrië vertrokken. We spreken over een geschiedenis van een decennium. In die tijd is de oorlog naar ons gekomen en is het ook onze oorlog geworden. Er zijn ook mensen vanuit Vilvoorde en Antwerpen vertrokken, maar de hele wereld kent vooral Molenbeek. Daar zijn ook veel drama's gebeurd. Want de ouders en familie zijn inderdaad slachtoffers. In de ambitie om een globaal verhaal te vertellen, moest het België zijn, moest het Molenbeek zijn. Zoals het ook Raqqa en Aleppo en Syrië moesten zijn.
Fallah: Molenbeek was wereldnieuws. Er is veel gebeurd. Je kan de realiteit niet ontkennen.
El Arbi: Maar kijk eens goed. Molenbeek komt er niet zo slecht uit, hoor. Molenbeek wordt helemaal niet voorgesteld als een gevaarlijke plek. We hebben er ook gedraaid zonder problemen. En we zullen er met veel plezier nog films draaien.

Rebel gaat over een moeder die haar zoon aan de gruwel in Syrië verliest en moet opletten dat de jongste niet hetzelfde lot beschoren is. Vrienden van me kennen families die het overkwam. Ik wil maar opwerpen dat het voor veel Brusselaars snel persoonlijk wordt.
Fallah: Ik ken gasten die tijdens de eerste golf in 2012 naar Syrië zijn vertrokken en bij IS zijn geëindigd. Dat was heel dichtbij en angstaanjagend. Als moslim had ik het gevoel dat wij dit moesten vertellen.
El Arbi: Rebel is onze meest persoonlijke film. Ook al ging het over moslims, terrorisme en de oorlog in het Midden-Oosten, dat was aanvankelijk een ver-van-mijn-bedshow: Afghanistan, Amerika, 9/11, de invasie van Irak. Maar ineens was de oorlog in Syrië heel dichtbij en ging het over mensen die we kennen of over families waar we al van hadden gehoord. Het was een fenomeen waar druk over werd gepraat. “Die is vertrokken!” “Die is ook vertrokken!” How! Wat gebeurt hier?
En toen ging België in Syrië (terreurgroep IS, red.) bombarderen. En daar liepen Belgen rond. What the fuck! Sommigen kwamen terug uit Syrië en pleegden aanslagen in het land waar ze geboren zijn. We hadden nooit gedacht dat zoiets kon gebeuren en we hopen dat het nooit meer zal gebeuren.
We kunnen niet ontkennen dat het voor België een historische periode was. Omdat het zo persoonlijk en close was, vonden wij dat we dat moesten vertellen. Want als wij het niet vertellen, wie gaat het dan wel doen? Maar uiteraard wél op onze manier.

Dus met een speelfilm die van het Festival van Cannes een middernachtslot krijgt?
El Arbi: Je ziet dat allemaal gebeuren. Je wilt daar iets mee doen. Je wilt dat uiten, je wilt dat vertellen aan de wereld. Film is onze vorm van expressie. Telkens als er iets verschrikkelijks gebeurde, kregen we moeilijke vragen. Waarom zeggen jullie daar niets over? Wat zijn jullie reacties? Wel, wij zeggen wél iets: deze film is onze reactie. Dat is wat wij doen, films maken.
Fallah: We zijn hier acht jaar mee in de weer geweest. We hebben vaak genoeg getwijfeld. Gaan we Rebel maken? Gaan we hem niet maken? Kunnen we dit verhaal op een juiste manier vertellen? Zo ja, welke dan? Kunnen we al die perspectieven, al die complexiteit, in een film steken?
El Arbi: Goed wetend dat het niet mogelijk is om alles in een film samen te ballen. Er zijn een miljoen verhalen. Er zijn zoveel verschillende profielen van mensen die vertrokken zijn. Over elk van hen zou je een film kunnen maken. Het is zeker niet zo dat Rebel dé waarheid vertelt of dat het voor iedereen is gegaan zoals in de film. Dat is nooit zo. Vandaar dat er over Vietnam en de Tweede Wereldoorlog zoveel films zijn gemaakt.
Fallah: We wilden het verhaal van deze specifieke familie vertellen. Zoals De vertellingen van duizend-en-een-nacht, maar met realisme.

Rebel lijkt vier films tegelijk te zijn. Zat er geen serie in?
El Arbi: We zouden er een serie van kunnen maken. Er is veel materiaal gesneuveld in de montagekamer. De eerste cut was vier uur lang. Een serie zou kunnen, maar wij denken altijd in termen van cinema en willen het publiek meezuigen in een trip. We denken aan Saving private Ryan, Schindler's list, Platoon, Born on the fourth of July, Incendies van Denis Villeneuve, Un prophète van Jacques Audiard en zelfs aan de cinema van Hirokazu Kore-eda. Hij is een van de besten in subtiele familieverhalen zoals Shoplifters, Like father, like son en Nobody knows.

Begrijp ik het goed dat jullie acht jaar geleden al met Rebel in het hoofd zaten? Dat is nog voor het gros van de gebeurtenissen in jullie film.
Fallah: Los van de ervaring die we ondertussen hebben opgedaan, is het een goede zaak dat we dit verhaal nu pas vertellen. Toen we begonnen te schrijven, was IS nog helemaal niet zo bekend. Die wereldwijde bekendheid kwam er pas na de executie van de Amerikaanse journalist James Foley. We schreven aan het scenario, maar de situatie veranderde voortdurend. Er waren de aanslagen in Parijs en Brussel. Op het einde van het IS-kalifaat werden kindsoldaten ingezet. Kinderen zijn hier gerekruteerd en naar de oorlog gestuurd. Dat was tegen het einde van IS, in 2017 en 2018.
El Arbi: De geschiedenis voltrok zich terwijl we schreven. Het YPG (Yekîneyên Parastina Gel, Koerdische 'volksbeschermingseenheden', red.) speelde een belangrijke rol in het verslaan van IS. Daar was in 2014 nog geen sprake van. Van de slavenmarkt en de gruwel die de jezidi's ondergingen ook niet. Al die nieuwe feiten verwerkten we in ons scenario. Het is goed dat we tijd hadden om toch enige afstand en historisch perspectief te hebben.

Ondertussen deden jullie tonnen ervaring op. Ook in Hollywood.
El Arbi: Dat is waar. Maar we hebben niet te veel Hollywood-technieken willen toepassen. We zitten onze drie personages op de huid. Aboubakr, Lubna en Amir spelen in heel intieme scènes. Maar het is een oorlogsfilm, dus ze komen ook in situaties terecht die larger than life zijn. We bekeken hoe Oliver Stone het aanpakte in harde, confronterende films als Platoon en Born of the fourth of July. Je voelt zijn woede. Je voelt dat hij iets wil vertellen. Je voelt de ruwheid, de lelijkheid van oorlog. Tegelijk is hij nog altijd een Hollywood-regisseur die keigoed kan filmen, de Hollywood-technieken sluw toepast en een zo breed mogelijk publiek beoogt. Met Schindler's list maakte Steven Spielberg het brede publiek bewust van de Holocaust, met Saving private Ryan van de Tweede Wereldoorlog. Dat kwam hard binnen. Dat is voor ons de kracht van cinema. Rebel is geen documentaire, we proberen een ambitieuze, grote film te maken over een belangrijk onderwerp.

De internationale pers staat hier te trappelen om jullie ook te interviewen. Maar ik laat jullie niet gaan voor jullie wat vertellen over hoofdrolspeler Aboubakr Bensaihi. Afzien, vechten, filmen, rappen, dansen, motorrijden… was niets hem te veel?
Fallah: We kennen Aboubakr sinds zijn hoofdrol in Black. We wisten al jaren dat hij perfect was voor Rebel. Hij is enorm getalenteerd. Hij kent Molenbeek door en door. Hij kent ook heel veel jongeren die naar Syrië zijn vertrokken. Het is allemaal in zijn omgeving gebeurd. Hij heeft niet enkel de acteerskills en de kennis, hij gaat er ook fysiek keihard voor. Zijn dedication is fenomenaal. Enkele uren nadat zijn gebroken neus in het ziekenhuis was rechtgezet, stond hij al terug op de set. Voor Rebel heeft hij met de motor leren rijden en leren dansen. Hij performt de rapteksten niet alleen. Wij reikten hem het onderwerp aan en als uitstekende rapper schreef hij de teksten zelf. Hij ging ten oorlog – het was bloed, zweet en tranen – maar bracht alles tot een goed einde. Ik snap niet dat hij niet veel méér aanbiedingen krijgt.

Slotvraag: duwt de selectie voor het Festival van Cannes jullie in een nieuwe richting?
El Arbi: Cannes is het grootste filmfestival ter wereld. Daar deel van uitmaken is een kinderdroom die in vervulling gaat. Het palmlogo zal zeker op de poster komen. Dat is supercool. Als Rebel gesmaakt wordt, zal dat ons motiveren om nog meer zulke films te maken. Als iedereen hem slecht vindt, blijven we in Hollywood en komen pas na drie, vier commerciële films terug. (Lacht)

REBEL
Release: 5/10