Binnengluren in het pornopaleis: flashback op 40 jaar Cinema ABC

Met slogans als “Elk uur striptease op de scène!” en “PAS DE K.7. Voyez la différence!” promootte Cinema ABC tot 2013 zijn unieke aanbod van live striptease en vintage porno op pellicule. Voor erfgoeduitgeverij CFC traceerde cultspecialist Jimmy Pantera het turbulente veertigjarige bestaan van de bioscoop vlak bij Rogier. Porno als Brussels erfgoed: faut le faire!

Flashback naar april 2014: zowel Terzake bij de VRT als het journaal van de RTBF pakken uit met… porno! De crowdfunding opgezet om de laatste sekscinema van Brussel te redden, belandt in een ware mediahype. In zes weken tijd wordt 60.000 euro opgehaald. Initiatiefnemers zijn leden van Cinema Nova en het Offscreen Film Festival. Zij vormen samen de stichting Cineact met als doel een culturele herbestemming te geven aan Cinema ABC. In de zomer van 2013 sloot die in alle stilte toen de eigenaar, de 96-jarige George Scott, beter bekend als Monsieur Scott, met pensioen ging.

Nova heeft bij ABC eerder al een schat van 600 vintage pornofilms op pellicule ontdekt en die samen met het waardevolle publiciteitsarchief kunnen aankopen. Monsieur Scott is gecharmeerd door de jonge cinefiele wolven en stemt mondeling in met het verhuren voor een jaar van zijn voormalige prikkelpaleis. Maar dan slaat het noodlot toe: de oude man wordt ziek en overlijdt niet veel later. Zijn zoon negeert de mondelinge huurovereenkomst en verkoopt het pand aan vastgoedmaatschappij Stephano Immo.

Volgt een jarenlange juridische strijd, waarbij Cineact in mei 2017 de duimen moet leggen. Ondertussen is Stephano Immo, zonder de uitspraak van de rechtszaak af te wachten, overgegaan tot het verwijderen van de volledige inboedel van Cinema ABC, waarbij de waardevolle projectoren en een groot deel van de administratie vernietigd zijn. Slechts een handvol documenten kan worden gered. Afgezien van een succesvolle ABC-hommage door Offscreen in 2015, blijft het daarna stil rond de ooit zo spraakmakende sekscinema.

Enter Jimmy Pantera, graficus en docent aan de Brusselse kunstschool ESA Le 75, maar bovenal connaisseur van subculturen zoals de Mexicaanse catch lucha libre – vandaar zijn artiestennaam – de Hell's Angels en de pornosector. Zelf zette hij in 2008 voor het eerst voet in Cinema ABC. Hij raakte bevriend met een stripteaseuse en kreeg op een avond na sluitingstijd stiekem een rondleiding. Wat hij toen ontdekte, kan hij enkel beschrijven met “de la folie!” “Verspreid over vier etages was elk denkbaar plekje gebruikt voor het stockeren van filmblikken, foto's en posters. Ik was beland in een waar pornomuseum en besefte dat ik een waanzinnig verhaal in handen had.” Sindsdien droomde Pantera ervan om ooit de geschiedenis van ABC te kunnen optekenen, wetende dat een dergelijke publicatie gericht op een beperkt publiek een groot financieel risico inhoudt.

Maar de tijden veranderen: terwijl Isabel Biver in Cinémas de Bruxelles. Portraits et destins – haar verder uitstekende studie uit 2009 – met geen woord rept over ABC, krijgt diezelfde bioscoop vandaag bij dezelfde uitgever een heuse monografie. Cinéma ABC. La nécropole du porno verschijnt bij CFC Éditions, de Brusselse uitgeverij gespecialiseerd in erfgoed, binnen de reeks 'Lieux de mémoire'. Een pornocinema als een plek om nooit te vergeten? Dat vraagt om enige toelichting.

Flashback naar 30 november 1972. Op een steenworp van het Rogierplein opent aan de Adolphe Maxlaan 147-149 een bioscoop met een prachtige neonluifel naar Amerikaans model en erboven de gigantische lichtletters “ABC”. De nieuwe zaak zal in korte tijd uitgroeien tot het vlaggenschip van een waar porno-imperium met naast Le Paris en Américain in Brussel, ook ABC-filialen in Antwerpen, Gent, Oostende en Luik. Aan het roer van die love boat-formatie staat de enigmatische Monsieur Scott. Pantera ontdekte dat hij van joods-Georgische origine was en als kind naar de VS emigreerde. Wereldoorlog II bracht hem als GI terug naar Europa, waarna hij zich in 1948 in Brussel vestigde en in de bioscoopsector belandde.

George Scott was extreem discreet. Niemand is er ooit in geslaagd om hem te interviewen, Pantera heeft hem zelfs nooit gezien. Het getuigt dan ook van veel gevoel voor mise-en-scène dat de auteur pas op de allerlaatste pagina van zijn boek het paspoort van Scott onthult. We maken er kennis met een zestiger, type Britse gentleman, in kostuum met foulard en verzorgde snor. Scott mag dan zijn leven lang vieze filmpjes vertoond hebben, “hij was geen pimp”, aldus Pantera.

Een andere onthulling in het boek is de betekenis van de nogal banale naam van de bioscoop: ABC blijkt te staan voor 'Art Beauté Confort'. Voor een pornocinema klinkt dat lachwekkend, maar Scotts naïeve marketingconcept dekt wel degelijk de lading.

Als programmator had Monsieur Scott beslist een artistieke visie. Hij opende de ABC in 1972, het jaar dat de kaskraker Deep throat het decennium van de 'porno chic' inluidde: kwaliteitsporno gedraaid op pellicule met een aanzienlijk budget door regisseurs en acteurs met artistieke ambities. Volledig in die geest serveerde Scott de kunstig in beeld gebrachte vleselijke acrobatieën van sterren als Brigitte Lahaie, Marilyn Chambers en Ron Jeremy. Al bleef hij ook een gewiekste zakenman die evengoed meesurfte op de immens populaire maar beslist minder kunstzinnige golf van de Duitse lederhosenseksfilms.

Wanneer in de jaren 1980 video zijn intrede doet en porno chic plaats moet ruimen voor goedkoop, snel geschoten vertier, maakt Scott een radicale keuze. Terwijl sekscinema's massaal de boeken sluiten als gevolg van de toenemende pornoconsumptie op VHS in de huiskamer en de overlevende zalen overschakelen op videoprojectie, blijft de eigenzinnige Amerikaan vasthouden aan kwaliteitsvolle pelliculeprojectie. De ABC zal dat blijven doen tot aan de sluiting en adverteert dat ook aan de kassa: “No video tapes! See the real thing!” Scott kon zich die houding permitteren omdat hij tegelijk distributeur was en ongelimiteerd kon putten uit zijn eigen filmstock. Die seventiesfilms waren na verloop van tijd uiteraard gedateerd, en precies dat anachronisme heeft sterk bijgedragen tot de cultreputatie van ABC.

Maar wat de ABC pas echt uniek maakte, was de beauté live onstage: van elf uur 's morgens tot elf uur 's avonds werd de filmvertoning om het uur abrupt onderbroken voor een act op het podium. De strippers kregen daarbij artistieke carte blanche. Scott had slechts twee eisen: ze moesten kunnen dansen en mochten hun schaamhaar niet scheren zodat het in sync was met de seventies­beharing on screen. Strippers herinneren zich hun baas als een correcte werkgever die royaal (in het zwart) betaalde en zelfs logies aanbood op de bovenste etage van de cinema. Het leverde Scott een reputatie op tot in het buitenland, getuige de massa spontane sollicitaties met bijbehorende foto's, ook van stripkoppels in de meest waanzinnige outfits.

Al dat moois werd op de gevel gepromoot middels met de hand geschilderde panelen en pancartes in kalligrafisch schrift met boodschappen als “Ici les plus belles filles du monde!” Hiervoor deed Scott een beroep op anonieme 'lettristen', maar ook op Ray Elseviers, Belgiës grootste filmposterschilder, en Edmond Jamoulle, die in 1992 het iconische paneel met het oog en de benen leverde nadat het neon en de letters “ABC” van de gevel verwijderd waren.

De 'c' van 'Confort' kunnen wij enkel ironisch interpreteren. We weten dat de inrichting altijd sober is geweest met kale muren. De laatste twee decennia was het zelfs extreem onhygiënisch in de zaal: de vloer plakte, lag bezaaid met bierblikjes en gebruikte papieren zakdoekjes, de zetels waren vies en versleten. Volgens een voormalige projectionist hing er “een penetrante geur van zweet vermengd met javel en sperma.”

Wie kwam er over die plakkerige vloer? De toeschouwers beseften het wellicht niet, maar terwijl ze zich vergaapten aan film en striptease, werden zij op hun beurt geobserveerd. Uit getuigenissen van de strippers blijkt de samenstelling van het publiek een pak diverser dan je zou verwachten. Uiteraard zaten op de eerste rijen de heteroheren met openstaande gulp en ritmisch bewegende rechterarm. Heel wat vaste klanten hadden een favoriete stripper en overstelpten die met cadeaus als pralines, parfums en bloemen. De projectiecabine werd daardoor vrijwel permanent opgefleurd met een boeket.

Sommige klanten gingen zo ver in hun aanbidding dat ze hun idool na de diensturen gingen stalken. Maar ook in huis loerde het gevaar om elke hoek. Het schaarsverlichte parcours tussen de logeerkamer op de vierde etage en het podium bood mannen met slechte intenties royaal de kans om de strippers in een hinderlaag te lokken. Totaal niet bedreigend waren dan weer de avontuurlijk ingestelde cinefielen en de al even avontuurlijk ingestelde homo's in het publiek. Die laatsten gebruikten de toiletten op de tweede etage, die toepasselijk betegeld waren in vagevuuroranje, als rendez-vousplek voor anonieme seks.

Met zijn verkenning van een nagenoeg onbekende subcultuur en de bijbehorende visuele tour de force, rijkelijk gestoffeerd dankzij het door Cinema Nova beheerde ABC-fonds, levert Jimmy Pantera pionierswerk af. Dit boek is een must voor iedereen met een zwak voor melancholische levensverhalen en filmgeschiedenis in de marge. Het zou mooi zijn als stadsgidsen nu vaker halt hielden voor wat er rest van Cinema ABC, die zeven jaar na de sluiting nog geen herbestemming kreeg. Wij hopen ook dat dit boek Nova zal aansporen om de ABC-filmcollectie meer te ontsluiten. Zodat ABC opnieuw een plek krijgt in het geheugen van de Brusselaars, opnieuw een lieu de mémoire wordt.

JIMMY PANTERA: CINÉMA ABC. La nécropole du porno.
Boekpresentatie: 17/9, 18.00, Maison CFC, www.maisoncfc.be
ABC-dag, 19/9, 15.00, Cinema Nova, www.nova-cinema.org