Céline Sciamma maakt de liefdesfilm van het jaar

Twijfel je er nog steeds aan of je wel wordt beschouwd als een belangrijke filmregisseur?
SCIAMMA: Ik twijfel niet aan mijn werk. Ik heb een plekje verworven. Ik kan in alsmaar comfortabelere omstandigheden mijn beroep uitoefenen. Maar ik wil er vooral plezier aan beleven. Daarom was ik erg blij met de selectie voor de competitie van het Festival van Cannes. Die impliceert een schaalvergroting: je werk wordt op een internationale schaal bekeken en besproken. Dat het ook in de grond kan worden geboord, stoort mij niet. Het is zeer boeiend en leerrijk om geconfronteerd te worden met een waaier aan uiteenlopende visies op mijn werk. Mannen en vrouwen met verschillende gevoeligheden en culturele achtergronden spreken zich uit over mijn film. Dat is véél boeiender dan enkel bekeken te worden door de Franse filmpers, die erg georiënteerd en ferm verouderd is.

Veel kenners waren teleurgesteld dat je in Cannes maar de scenarioprijs won. Welk gevoel overheerste bij jou: trots of ontgoocheling?
SCIAMMA: Ik had weinig toegang tot mijn gevoelens, maar zowel op het podium en tijdens de persconferentie als in de coulissen ervoer ik wel hoe teleurgesteld vele anderen waren. Bij mijn eerste deelname aan het belangrijkste festival ter wereld won ik een prijs. Dat is formidabel, maar iedereen vroeg of ik niet erg teleurgesteld was. Vandaag blik ik daar geamuseerd op terug, maar op het moment zelf was het maar een bizarre situatie.

In Portrait de la jeune fille en feu draait het de hele tijd om kijken, terugkijken en bekeken worden. Hield je er ook rekening mee dat de kijker meekijkt?
SCIAMMA: Uiteraard. De film is speels en laat verschillende lagen vrolijk en genereus met elkaar in dialoog gaan. Ik wou geen film die zich verstopt. De spiegeleffecten zijn overduidelijk, de link met cinema is duidelijk, het is uiteraard een persoonlijk portret én een manifest dat hopelijk aanzet tot een discussie die ik graag zou zien losbarsten.
Ik wou geen verticale film die een mening opdringt, maar een horizontale film met weinig hiërarchie en veel gelijkheid. De kijker wordt medeplichtig gemaakt en uitgenodigd om actief te zijn. Hij is zelf een van de onderwerpen van de film. Hij krijgt de tijd om aan zichzelf te denken. Zijn emoties en voorgeschiedenis bepalen mee zijn ervaring. Dat heb je bijna altijd met een liefdesverhaal.

Het overweldigende slotakkoord geeft mee dat een stopgezette liefdesgeschiedenis geen verloren tijd hoeft te zijn. Ze kan je tekenen voor het leven.
SCIAMMA: In feite sluit de film hier aan bij Titanic. In die kaskraker herinnert een oude dame zich een verloren geliefde, maar het einde is lumineus: ook zonder hem heeft ze een rijk en vol leven geleid. Titanic breekt je hart, maar biedt tegelijkertijd troost door te wijzen op de energie die je uit een grote liefde kan putten.
Ik geloof heel hard in de emancipatorische dynamiek van de liefde, ook van de liefde die is stopgezet. Verkijk je niet op het tragische van een liefde die gestopt is, maar erken in de eerste plaats dat die liefde heeft bestaan en in de tweede plaats dat ze in je voortleeft. Ze kan voor een grote levensdynamiek zorgen. Ze laat een blijvende indruk na. Je kan de leegte die een persoon heeft achtergelaten onder meer met schoonheid vullen. Elke afgelopen liefdesgeschiedenis is de matrix voor je toekomstige emoties.
De mens heeft een grote traditie van verhalen over ongelukkige liefdesgeschiedenissen. Denk maar aan Romeo en Julia. Die belangstelling is volgens mij geen masochisme. Uit wat voltooid is, kan je conclusies trekken. De meeste romantische komedies eindigen op een afbeelding van geluk: het koppel is gevormd. Daar kan je geen enkele conclusie uit trekken. Dat soort verhalen is dan ook snel vergeten.

Een lesbische relatie is geen optie in de achttiende eeuw, maar je maakt er geen verhaal over verboden liefde of verdrukking van. Is dat al te vaak verteld?
SCIAMMA: Ik had geen zin om tijd te verliezen met het zoveelste verhaal over verdrukking. Mijn interesse gaat volledig naar het potentieel van die relatie. Anderzijds wou ik het leven van de vrouwen uit die tijd wel respecteren. Marianne heeft autonomie en kan haar leven al min of meer kiezen, Héloïse niet. Ik wou er zeker geen ‘sterke vrouwen’ van maken. Ik heb genoeg van alle sterke vrouwen die ons aangesmeerd worden. Ik heb helemaal geen zin om een sterke vrouw te moeten zijn. Ik wil helemaal geen pionierster zijn. Ik heb zin om mijn leven te leiden.
Portrait de la jeune fille en feu verhaalt de mogelijke rijkdom van een relatie, de beleefde rijkdom én de limiet. Een limiet die niet intiem maar collectief is. De omstandigheden in de film zijn zo dat er niets de intieme toenadering in de weg staat. Het gaat niet om gevaar of obstakels. De enige zorg is: wil de andere mij en wat wil de andere van mij?

Jouw Marianne was geen uitzondering. In de achttiende eeuw schilderden veel vrouwen. Alleen kennen we ze niet. Zonde?
SCIAMMA: Is dat niet ontzettend triest? Toen ik doorhad dat al die schilderessen hebben bestaan, maar totaal onbekend zijn, werd ik woest. Die schilderessen zijn niet vergeten, ze zijn uitgewist. In mijn kunst of ambacht gaat het er nauwelijks beter toe. Ook in de film zijn de vrouwelijke cineasten uitgewist. Wie praat er vandaag nog over Chantal Akerman? Wie? Niemand en dat is een schandaal. Akerman was niet de beste vrouwelijke regisseur, ze was een van de belangrijkste cineasten uit de filmgeschiedenis tout court. Alice Guy is een ander voorbeeld. Er zijn zoveel voorbeelden.
Er zijn ook veel vrouwelijke kunstenaars met een corpus dat onterecht aan hun echtgenoot of minnaar is toegeschreven. Ook de notie van muze is meestal dubieus. Dora Maar staat bekend als de muze van Picasso, terwijl ze een grote surrealistische fotografe was, zoals de tentoonstelling in het Centre Pompidou bewees. Gabrièle Buffet-Picabia wordt de muze van de Franse kunstschilder Francis Picabia genoemd, terwijl ze het brein was achter de kunstscene rond Marcel Duchamp. Hun namen zijn bekend, maar ze hebben totaal niet de uitstraling die ze verdienen op basis van hun intellectuele en artistieke leven.

Mag ik daar nu al het voordeel van inzien? We hebben een hele inhaaloperatie voor de boeg, waarbij we fantastische werken en kunstenaressen kunnen ontdekken.
SCIAMMA: Absoluut. Toen ik doorhad hoeveel vrouwelijke kunstenaars genegeerd worden, heb ik op enkele weken tijd een volledig nieuwe kunstgeschiedenis samengesteld voor mezelf. Ik vond zelfportretten van vrouwen uit de vijftiende eeuw. Ik stelde vast dat ik de beelden van vrouwen héél hard heb gemist. Ze ontbraken in mijn leven. Ze ontbreken in ieders leven, maar nog meer in dat van vrouwen. Dat de vrouwelijke auteurs niet zijn doorgegeven aan de volgende generaties, is verschrikkelijk. Dat snijdt ons af.
Maar ik ben hypercontent dat ik in deze tijd leef. Ik ben blij met de fabuleuze opportuniteit om nieuwe kunstenaars te ontdekken en ons collectief te herscholen.

Mogen we van vrouwelijke regisseurs films met een vrouwelijke blik verwachten en verhalen die nog niet verteld zijn?
SCIAMMA: Ik zie toch heel veel opportuniteiten voor nieuwe fictie, voor nieuwe vormen, nieuwe emoties, nieuwe trajecten, nieuwe beelden, nieuwe overtuigingen en nieuwe verhalen over nieuwe relatievormen. Ik begrijp niet goed waarom niet iedereen zich op dat onontgonnen terrein begeeft.