Cinematek eert regisseur Douglas Sirk en zijn lievelingsacteur Rock Hudson

Anti-nazi
Brusselaar Patrick Duynslaegher, de filmexpert die tot vorig jaar het Filmfestival van Gent leidde en daarvoor hoofdredacteur was van Knack Focus, heeft de in 1987 overleden Duits-Amerikaanse regisseur eind jaren 1970 nog geïnterviewd. “Hij was een hoffelijke gentleman die helder over zijn werk kon praten en die niet in anekdotiek verviel, zoals de meeste Amerikaanse regisseurs. Vergeleken met de Amerikanen was hij een intellectueel. Tijdens de Weimarrepubliek was hij een van de grote figuren in het Duitse toneel. Hij hertrouwde met een joodse actrice en ontvluchtte nazi-Duitsland in 1937. Na films in Nederland (Boefje) en Zwitserland trok hij zich terug op een Amerikaanse boerderij. Hollywood trok hem niet aan. Maar Duitse migranten konden hem overtuigen om in volle oorlog Hitler’s madman te regisseren. Die film moet je zeker eens bekijken. Sirk wordt vereenzelvigd met zijn melodrama’s uit de jaren 1950, maar daarvoor regisseerde hij ook westerns, thrillers en komedies waarin je zijn signatuur ook al duidelijk herkent.”

“Hitler’s madman is een antinazistisch eer­betoon aan het verzet in Europa en gaat over de massamoord die SS-baas Heinrich Himmler liet aanrichten in het Tsjechische dorp Lidice nadat de partizanen de tirannieke nazileider Reinhard Heydrich hadden uitgeschakeld. Na Hitler’s madman kon Sirk aan de slag bij Universal,” vertelt Duynslaegher. “In die tijd werkten regisseurs nog voor één studio. Universal maakte van alles, maar was beslagen in melodrama’s en zo kwam Sirk in dat genre terecht. De ploeg bestond meestal uit dezelfde mensen: producer Ross Hunter, componist Frank Skinner en de uitmuntende cameraman Russell Metty.” Aanvankelijk werden de melodrama’s niet naar waarde geschat. “Men sprak over ‘weepies’: films voor een vrouwelijk publiek. Dat genre werd door soaps vervangen toen de televisie opkwam.” Duynslaegher herinnert zich hoe Hollywoodlegende Lauren Bacall tijdens een interview in lachen uitbarstte toen hij zich bewonderend uitliet over Written on the wind. “‘Wat een dwaze vrouwenfilm,’ zei Bacall. Het geeft je een idee van het misprijzen waarmee werd neergekeken op die melo­drama’s.”
De cinefiel ontdekte Sirks meesterschap pas op voorspraak van Jean-Luc Godard en het tijdschrift Cahiers du cinéma, en het interviewboek Sirk on Sirk van Jon Halliday. Uit dat boek bleek hoe beredeneerd en doordacht Sirk te werk gegaan was. “Sirk hield de Griekse tragedies in het achterhoofd en ontleende de ironie aan Euripides. Hij mocht zijn scenario’s niet zelf schrijven, mocht zijn acteurs en onderwerpen niet zelf kiezen, maar drukte via zijn stijl en mise-en-scène wel zijn stempel op het werk. Met andere woorden: hij was de perfecte belichaming van de auteurstheorie,” weet Duynslaegher.

Kitsch als kritiek
Sirk was een begenadigd stilist die alle filmische middelen inzette in geraffineerde noodlots­verhalen. Weinigen hebben zo met technicolor gespeeld als hij, zijn films zijn echte kleurbommen. Camerahoeken beschouwde hij als de ideeën van de regisseur, de belichting als zijn filosofie. “Al zijn films hebben mooie titels, maar de mooiste is Imitation of life. Sirk zag film als iets artificieels. Hij vertrok niet zoals zovelen van de waarheid of het echte. Via het zichtbaar kunstmatige zocht hij naar de waarheid. Daarom werd hij zo bewonderd door Fassbinder. Sirk drukte zich niet uit in de dialogen, maar in het camerawerk, de zeer onrealistische kleuren en zelfs de rekwisieten. Dorothy Malone won een Oscar voor haar rol in Written on the wind, maar eigenlijk had die Oscar naar haar hoed moeten gaan. Tijdens de emotionele getuigenis op het einde wordt het personage door die hoed bepaald. Sirk was enorm bezig met de vormelijke elementen.”

De melodrama’s zijn om van te snoepen, de acteurs zijn magnifiek gefilmd, de interieurs steken de ogen uit en de decors zijn bijna (of helemaal) kitsch. Op het eerste gezicht zie je een idylle: het Amerika van de jaren 1950, de optimistische Eisenhower-periode op haar paasbest. Maar wie ook maar een beetje tussen de lijnen kan lezen, merkt dat Sirk juist heel kritisch is en het heeft over de lelijkheid die zich onder het glanzende oppervlak bevindt: het verstikkende conformisme, het geluks­dodende materialisme, de seksuele repressie, de onderdrukking van de vrouw, sociale ongelijkheid, racisme, het patriarchaat en het verlammende conservatisme. “Het publiek zag die verborgen kritiek aanvankelijk over het hoofd, maar je kan er niet naast kijken: Sirk doorprikte met ironie de illusie van de Amerikaanse droom en de zogezegd voorspoedige, positieve fifties.” Voor al uw reactionaire krampen, één adres: Douglas Sirk.

Dat Cinematek aan de grote Douglas Sirk­-retrospectieve ook een Rock Hudson-cyclus koppelt, stond in de sterren geschreven. Sirk draaide acht films met het even viriele als tragische fiftiesidool. “Rock Hudson was een heel grote ster in de jaren 1950,” vertelt Mark Rappaport, een Amerikaanse filmregisseur die in Frankrijk woont en die veel waardering kreeg voor zijn essayistische film Rock Hudson’s home movies. “Het was een tijd waarin je aan drie, vier hits genoeg had om een ster te worden, en Rock Hudson had er veel meer.” Hudson was al een leading man toen Sirks Magnificent obsession van hem een ster maakte. Zijn samenspel met James Dean in Giant leverde een Oscarnominatie op. Een heleboel romantische komedies, waaronder Pillow talk met Doris Day, speelden zijn atletische lichaam en knappe uiterlijk uit. “Marlon Brando was in die tijd nog de uitzondering met zijn nieuwe manier van acteren. In die dagen wilde het publiek geen acteurs aan het werk zien, maar filmsterren. Dus geen Al Pacino, Jack Nicholson of Dustin Hoffman, maar Rock Hudson. Castings waren nog schoonheidswedstrijden,” zegt Rappaport.
Sirk had een groot aandeel in de mythe rond Rock Hudson. “De studio wilde hem de hoofdrol in Magnificent obsession niet geven, maar Sirk heeft voor hem gevochten. Rock Hudson was niet de allerbeste acteur, maar Sirk wist hoe hij hem beter kon maken. In Written on the wind en All that heaven allows is zijn verschijning onweerstaanbaar.” Volgens Rappaport was er sprake van een vader-zoon­relatie. “De eerste echtgenote van Douglas Sirk ging in zee met de nazi’s. Na de scheiding mocht Sirk zijn zoon niet meer zien. Uiteindelijk sneuvelde die aan het Russische front. Rock Hudson had ongeveer dezelfde leeftijd. Hij was Sirks surrogaatzoon.”

Goedgelovige kijker
Het studiosysteem maakte Hudson groot, melkte hem uit en hield zijn homoseksualiteit angstvallig verborgen. De bekendmaking, kort voor zijn dood in 1985, dat hij aids had, was een mijlpaal in de droevige geschiedenis van de ooit dodelijke ziekte. Hudson was het eerste bekende slachtoffer. “Hudson wachtte met zijn coming-out tot hij stervende was. Zijn grootste angst was dat hij zou worden herinnerd als homoseksueel in plaats van als acteur. Hollywood wist ervan – ze kennen elkaars geheimen – maar het grote publiek vermoedde niets.” Dat is zeer bizar, want veel films spelen met zijn homoseksualiteit. Wie dat niet met het blote oog ziet, moet eens naar Rock Hudson’s home movies van Rappaport kijken. “Ik weet ook niet waarom het publiek één en één niet opgeteld kreeg. Wilde niemand het weten? Wist men niet beter? Het grote publiek is soms onwaarschijnlijk goedgelovig. Kijk maar naar de schandelijke leugens van Donald Trump die men zomaar slikt.”
De vraag in hoeverre Hudson zelf doorhad hoe fel sommige films zinspeelden op zijn geaardheid, vindt Rappaport veel moeilijker te beantwoorden. “We weten niet wat hij wist. Hij was een ploegspeler en verdiende goed zijn boterham. Hij was het product van de studio en deed braafjes wat hem werd gevraagd. Maar het moet hem toch ook opgevallen zijn dat ze nooit Paul Newman of Burt Lancaster vroegen voor zijn type personage.”

> Retrospectieve Douglas Sirk. > 31/8, Cinematek

> Rock Hudson: magnificent paradox. 14/6 > 21/8, Cinematek,
Inleiding Mark Rappaport + vertoning Rock Hudson’s home movies: 14/6